Aby woda nie poszła w las

Szybki i sprawny pobór wody podczas pożarów obszarów leśnych jest podstawą prowadzenia skutecznych działań gaśniczych.

Obowiązujące przepisy nakazują zapewnienie i utrzymywanie źródeł wody do celów przeciwpożarowych w kompleksach leśnych (samoistnych lub wspólnych) o powierzchni powyżej 300 ha. Regulacje są jednak bardzo ogólne. Określają m.in., że zbiorniki powinny mieć 50 m3 pojemności, a cieki stały przepływ na poziomie nie mniejszym niż 10 dm3/s. Nakładają także obowiązek oznakowania źródeł wody znakami bezpieczeństwa zgodnie z Polskimi Normami (§ 39 ust. 2 pkt. 2 i 4 rozporządzenia ministra spraw wewnętrznych i administracji z 7 czerwca 2010 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów – DzU nr 109, poz. 719).

Analogiczne przepisy obowiązywały pod rządami wcześniejszych rozporządzeń z 2003 i 2006 r., nieznacznie różniąc się od pierwotnych regulacji przewidzianych w rozporządzeniu MSW z 3 listopada 1992 r. (DzU nr 92, poz. 460).

Szczegółowe przepisy dotyczące źródeł wody do celów przeciwpożarowych zawarte były w aktach branżowych. Dobrym przykładem jest chociażby „Instrukcja ochrony przeciwpożarowej obszarów leśnych”, która została wprowadzona w 1996 r. Zgodnie z pkt 4.8 Zaopatrzenie wodne, przystosowanie istniejących zasobów wodnych do celów przeciwpożarowych miało polegać na:

1. zbudowaniu dojazdu – drogi pożarowej umożliwiającej przejazd pojazdów bez zawracania lub zakończonej placem manewrowym o wymiarach 20 x 20 m, objazdem pętlicowym lub innym rozwiązaniem równorzędnym,
2. zbudowaniu w miarę potrzeby studzienek ssawnych lub innych urządzeń umożliwiających pobór wody, chroniących przed zamuleniem i zmarznięciem,
3. zapewnieniu możliwości ssania (pobierania wody) z głębokości nie większej niż 6 m, licząc od osi pompy,
4. zbudowaniu zastawek (na rowach i kanałach melioracyjnych oraz rzeczkach i strumieniach),
5. zapewnieniu dostępu do istniejącej sieci hydrantowej, gdy sieć ta spełnia wymogi przeciwpożarowego zaopatrzenia wodnego.

Choć wskazane wytyczne były już o wiele bardziej szczegółowe niż rozporządzenia, nadal nie określały między innymi parametrów dla stanowiska czerpania wody, tj. miejsca ustawienia pomp pożarniczych, służących do poboru wody ze zbiornika wody lub cieku.

Dostrzegając ten problem, komendant główny Państwowej Straży Pożarnej pismem z 23 maja 2000 r. (znak BZ-III-6512/2/2000) wskazał, iż ustając wymagania techniczne dla stanowisk czerpania wody, można się posiłkować normą PN-82/B-02857 Ochrona przeciwpożarowa w budownictwie. Przeciwpożarowe zbiorniki wodne. Wymagania ogólne (obecnie trwają prace nad jej zmianą) oraz „Instrukcją ochrony przeciwpożarowej obszarów leśnych” wydaną przez Dyrekcję Generalną Lasów Państwowych.

Zalecenie to opierało się na konieczności stosowania standardów narzuconych wiedzą techniczną i wytycznych branżowych. Było niewątpliwie słuszne, choć możliwość jego egzekwowania w drodze postępowania administracyjnego stała pod znakiem zapytania. Najczęściej pojawiające się argumenty przeciw dotyczyły powoływania się na normę przewidzianą do stosowania w budownictwie, ze względu na brak jej bezpośredniego powiązania z przepisami dotyczącymi zabezpieczenia przeciwpożarowego obszarów leśnych, a także na brak konkretnej delegacji do stosowania wytycznych branżowych, w postaci „Instrukcji ochrony przeciwpożarowej obszarów leśnych”.

Zespół na ratunek

Bezpieczeństwo pożarowe stanowi niezwykle ważną kwestię zarówno dla przedstawicieli Lasów Państwowych, jak i straży pożarnej. Trzeba było znaleźć rozwiązanie. Obie strony postanowiły wypracować własne standardy. Miało temu służyć porozumienie zawarte 22 czerwca 2010 r. przez lubuskiego komendanta wojewódzkiego Państwowej Straży Pożarnej w Gorzowie Wielkopolskim i dyrektorów Regionalnych Dyrekcji Lasów Państwowych w Szczecinie i w Zielonej Górze. Na mocy porozumienia w sprawie określenia zasad dotyczących przygotowania i utrzymania na obszarach leśnych województwa lubuskiego punktów czerpania wody dla celów ochrony przeciwpożarowej powstał zespół, który uwzględniając charakter obszarów leśnych województwa lubuskiego – zaproponował zróżnicowanie parametrów operacyjnych punktów czerpania wody w zależności od potencjalnego sposobu ich wykorzystania podczas działań gaśniczych.

W skład zespołu weszli przedstawiciele KW PSP w Gorzowie Wielkopolskim (Sławomir Klusek, Maksymilian Koperski, Leszek Fijałkowski), RDLP w Szczecinie (Maciej Lipka, Waldemar Kowalewski, Piotr Mleczak) i RDLP w Zielonej Górze (Karol Wiler, Paweł Wcisło, Zbigniew Marusiak).

Punktem wyjściowym była ocena optymalnego zaopatrzenia wodnego wody w stosunku do chronionego obszaru. Jako przykłady można podać Puszczę Notecką, ciągnącą się nieprzerwanym pasem o szerokości od kilku do kilkunastu kilometrów przez ponad 100 km, Puszczę Rzepińską, Bory Lubuskie czy Puszczę Karolacką. Słusznie zauważono, że nawet bezwzględne zastosowanie normy do wszystkich punktów czerpania wody na terenach leśnych nie zdoła sprostać zapotrzebowaniu na środek gaśniczy w przypadku bardzo dużych pożarów. Zapewnienie dostępu do wody w podstawowym wymiarze, tzn. umożliwiającym jej pobranie co najmniej za pomocą pompy pływającej, wystarczy na potrzeby prowadzenia akcji w przypadku najczęściej występujących pożarów – według nomenklatury Lasów Państwowych są to pożary zgaszone w zarodku lub małe.

Kierując się tą tezą ustalono, że konieczne jest przyjęcie dwóch odrębnych wymagań dla podstawowego i strategicznego punktu czerpania wody (odpowiednio PPCW i SPCW). Co do zasady SPCW miałyby być lokalizowane jedynie w dużych, zwartych kompleksach leśnych, a zatem trzy – cztery w województwie. Naturalnie SPCW byłby uwzględniany w ramach siatki zaopatrzenia wodnego w lasach, będąc niejako większym bratem innych punktów czerpania wody.

Punkt czerpania wody

Aby jednak opisać zasadnicze różnice między PPCW a SPCW, trzeba poznać pojęcia wprowadzone przez zespół, określające elementy składające się na punkt czerpania wody.

Punkt czerpania wody rozumiany jest jako zorganizowany w terenie obiekt służący do poboru wody do celów ochrony przeciwpożarowej.

Stanowisko czerpania wody (SCW) to służące do poboru wody miejsce ustawienia pomp pożarniczych i agregatu pompowego lub sprawienia pomp pływających, które powinno m.in. zapewniać możliwość:

• stabilnego rozstawienia i pracy pomp lub agregatu pompowego,
• pracy dla pomp pływających,
• wyprowadzenia linii zasilającej do miejsca odbioru wody,
• swobodnego dostępu do źródła wody,
• poboru wody z głębokości nie większej niż 4 m, licząc odległość między lustrem wody a poziomem stanowiska czerpania wody.

Miejsce odbioru wody (MOW) jest miejscem ustawienia pojazdów pożarniczych podczas tankowania wody, do którego wyprowadzono przewody tłoczne. Powinno ono m.in. zapewniać:

• nawierzchnię gruntową lub utwardzoną o nośności co najmniej 10 t i nacisku osi 5 t,
• możliwość wzajemnego minięcia się samochodów,
• skrajnie o szerokości co najmniej 6 m i wysokości 4 m,
• oddalenie od stanowiska czerpania wody z zachowaniem bezpośredniej widzialności.

Przyjęto, że SCW i MOW znajdować się mogą w jednym miejscu.

Dojazd do miejsca odbioru wody to nic innego, jak droga prowadząca od najbliższej drogi publicznej lub leśnej stanowiącej dojazd pożarowy o parametrach zgodnych z obowiązującymi przepisami. Powinien być zorganizowany w postaci pętli (objazdu pętlicowego), a w uzasadnionych przypadkach – placu manewrowego i gwarantować bezkolizyjny ruch.

Wymagania

Cel wykorzystania poszczególnych punktów czerpania wody wymusił zróżnicowanie wymagań technicznych. PPCW powinien zapewniać dostęp do wody w sposób umożliwiający jej pobranie za pomocą sprzętu, którym dysponują okoliczne jednostki ochrony przeciwpożarowej. Przedkłada się to na wytyczenie i utrzymanie co najmniej ścieżki umożliwiającej przejście z pompą pływającą i jej sprawienie, wykonanie schodkowego zejścia z brzegu w głąb cieku, ewentualnie przygotowanie placu tuż przy akwenie w celu sprawienia motopompy. Jeśli warunki terenowe są sprzyjające lub sprzęt tego wymaga, warto zadbać o plac manewrowy dla pojazdu gaśniczego. Miejsce poboru wody (SCW) i miejsce jej odbioru (MOW) mogą być oddalone, pod warunkiem zapewnienia kontaktu wzrokowego osób znajdujących się w każdym z nich. Wymagania stawiane MOW ograniczono do zapewnienia miejsca dla jednego pojazdu gaśniczego w taki sposób, by możliwy był bezkolizyjny przejazd wzdłuż niego podczas tankowania.

W przypadku SPCW miejsce odbioru wody musi być przygotowane na co najmniej trzy pojazdy gaśnicze, z możliwością ich jednoczesnego tankowania, a plac znajdujący się w obrębie SPCW musi pomieścić pluton logistyczny.

Założenia w praktyce

Nadleśnictwa przyjęły ustalenia zespołu nie tylko ze zrozumieniem, lecz także życzliwością. Nadleśniczy Nadleśnictwa Karwin w porozumieniu z RDLP w Szczecinie i KW PSP w Gorzowie Wielkopolskim wytypował lokalizację na SPCW, co pozwoliło szybko rozpocząć prace budowlane. W dość krótkim czasie, biorąc pod uwagę zakres robót i ich koszt, zgłosił także gotowość do obioru inwestycji. Straż pożarna skorzystała z okazji i wysłała zastęp wraz z pompą o dużej wydajności, by sprawdzić stworzony SPCW. To przykład modelowego postępowania.

Tworząc SPCW, zadbano również o remont dojazdu pożarowego prowadzącego do punktu. Planowane jest jego skomunikowanie z drogą transpuszczańską, przedzielającą Puszczę Notecką z zachodu na wschód. Jeśli wszystko pójdzie zgodnie z planem, powstaną wręcz wzorowe warunki przygotowania prewencyjno-operacyjnego największego kompleksu leśnego województwa.

Opisywana inwestycja stała się punktem wyjścia dla wielu nowych projektów prewencyjnych.

Zasady opracowane przez zespół zostały przyjęte i wprowadzone w jednostkach podległych dyrektorom RDLP w Szczecinie i w Zielonej Górze z początkiem 2011 r. Przedsięwzięcia z tym związane są traktowane priorytetowo, a harmonogram realizacji ich poszczególnych etapów – uzgodniony z właściwymi terenowo komendantami powiatowymi (miejskimi) Państwowej Straży Pożarnej. Wpłynęło to na poprawę bezpieczeństwa obszarów leśnych, jednocześnie eliminując niepotrzebne i czasochłonne spory związane z postępowaniami administracyjnymi.

Oznakowanie

Dopełnieniem całości stało się określenie wzorów oznakowania wykorzystywanego na terenie obszarów leśnych na potrzeby organizacji akcji gaśniczej. Zadania tego podjęli się przedstawiciele RDLP w Szczecinie i Zielonej Górze, ustalając wytyczne dla oznaczeń dojazdów pożarowych (w postaci tablic, znaków kierunkowych i znaków umieszczanych na drzewach) oraz punktów czerpania wody.

Określono jednolite rozmiary znaków, czcionki, kolorystykę i materiał wykorzystany do ich wykonania. Jednocześnie uznano, że wymiana oznakowania będzie rozłożona w czasie i związana z naturalnym zużyciem już istniejących symboli. Z uwagi na zakres wszystkich przedsięwzięć PSP i LP uzgodniły, że dostosowanie wszystkich punktów czerpania wody do wymagań „Ramowych wytycznych dotyczących zagospodarowania i organizacji punktów czerpania wody dla celów ochrony przeciwpożarowej lasów”, stanowiących załącznik do porozumienia, zostaną rozłożone w czasie. Na ewentualną ocenę tych rozwiązań będzie można sobie pozwolić dopiero po kilku latach ich funkcjonowania.

bryg. Mariusz Przysiecki jest Naczelnikiem Wydziału Kontrolno- Rozponawczego w KW PSP w Gorzowie Wlkp. mł. bryg. Leszek Fijałkowski jest Zastępcą Naczelnika Wydziału Kontrolno- Rozponawczego w KW PSP w Gorzowie Wlkp

Data publikacji: kwiecień 2015