Dbanie o ubranie

Ubranie specjalne, by mogło skutecznie chronić strażaka, musi być systematycznie i odpowiednio konserwowane. Jakich powinniśmy przestrzegać zasad?

Tego roku w jednostkach PSP będzie wprowadzany nowy typ ubrania specjalnego, opracowanego w ramach projektu nr O ROB 0014/DID14/1 „Nowoczesne ochrony osobiste służb ratowniczych KSRG w oparciu o potrzeby użytkowników końcowych”, finansowanego przez Narodowe Centrum Badań i Rozwoju. Ze względu na wysoki koszt zestawu ubrania specjalnego warto o nie rzetelnie dbać, sięgając po coraz częściej stosowane na świecie procedury konserwacji. W artykule przedstawiam podstawowe zasady konserwacji, które powinno się stosować podczas eksploatacji nowego typu ubrania specjalnego. Większość z nich sprawdza się również w przypadku obecnie stosowanego wzoru ubrania specjalnego. Stan techniczny i okres użytkowania ubrań specjalnych w dużej mierze uzależniony jest od prawidłowego nadzoru nad ich eksploatacją.

Oględziny ubrań

Jednym z etapów nadzoru nad eksploatacją ubrań specjalnych powinna być bieżąca kontrola ich stanu technicznego i wczesne reagowanie na stwierdzone uszkodzenia. Aby zapewnić szybką reakcję w razie uszkodzenia ubrania, należy przed zdaniem służby (a w uzasadnionych przypadkach po każdej akcji ratowniczo-gaśniczej) przeprowadzić oględziny ubrania.

Oględziny należy rozpocząć od oceny stanu zewnętrznego zestawu. Po rozłożeniu kurtki i spodni ubrania specjalnego na płaskiej powierzchni w pierwszej kolejności sprawdzamy powierzchnię tkaniny zewnętrznej i taśm ostrzegawczych, zwracając uwagę na:

• ­ odbarwienia,
• ­  przetarcia i/lub przecięcia, rozdarcia tkaniny zewnętrznej i podszewki,
• ­  stwardnienia,
• ­  zwęglenia,
• ­  postrzępienie krawędzi tkaniny, elastycznych mankietów z dzianiny i taśm ostrzegawczych,
• ­  rozerwania, przecięcia i przetarcia podszewki,
• ­  uszkodzenia warstwy zapobiegającej podciąganiu wody na warstwę termoizolacyjną oraz szwów łączących tę warstwę z krawędziami kurtki i spodni.

Ocena szwów łączących elementy konstrukcyjne kurtki i spodni

To już kolejny etap oględzin. Oglądając podszewkę pikowaną (połączoną) z warstwą termoizolacyjną, oceniamy, czy:

• ­ obydwie warstwy nie oddzielają się od siebie,
• ­ nie występuje przerwanie ciągłości szwów łączących elementy warstwy zewnętrznej i podszewki,
• ­ wszystkie elementy konstrukcyjne ubrania są na właściwym miejscu.

Ocena akcesoriów ubrania

Zgodnie z normą PN-EN 469 akcesoria ubrania specjalnego to: suwaki, szelki, klamry zatrzaskowe, metalowe napy, karabińczyki i pierścienie do mocowania drobnego sprzętu.

Dokonując oględzin akcesoriów, należy sprawdzić, czy:

• suwak nie ma oporów podczas przesuwania głowicy, a głowica jest kompletna, czy nie brakuje pojedynczych elementów suwaka,
• guma szelek nie jest porozciągana, a oplot włókien gumowych nie jest pęknięty,
• elementy zatrzaskowe klamer nie są połamane, czy nie straciły sprężystości i nie otwierają się samoczynnie, 
• napy nie są wyrwane, nie odpinają się same, nie są skorodowane,
• nie występują uszkodzenia mechaniczne karabińczyków i pierścieni (a w przypadku karabińczyków z tworzyw sztucznych odkształcenia termiczne).  

Oględziny warstw wewnętrznych kurtki i spodni

Problem przeprowadzania w miarę na bieżąco oceny stanu technicznego ubrań specjalnych za granicą został zauważony już dużo wcześniej. Ubrania specjalne wyprodukowane na Zachodzie mają otwory rewizyjne w kurtce i w spodniach, umożliwiające dostęp do wewnętrznych warstw ubrania bez ingerencji w ich konstrukcję.

Takie otwory przewidziano również w nowym modelu ubrania specjalnego, który będzie wprowadzony w PSP. Otwór rewizyjny powinien umożliwiać dostęp i możliwość wizualnej kontroli całej powierzchni wewnętrznych warstw ubrania. Musi być na tyle duży (minimum 30 cm), aby podczas kontroli nie uszkodzić delikatnej membrany. Otwór przedstawiony na fot. 6, o długości 20 cm, jest zdecydowanie za mały, aby prawidłowo przeprowadzić kontrolę wewnętrznych warstw. Otwory rewizyjne wykonywane są przeważnie wzdłuż dolnej krawędzi kurtek (fot. 4 i 5), mogą być zamykane zamkiem błyskawicznym lub taśmą typu rzep.   Otwory rewizyjne w spodniach wykonywane są przeważnie poniżej linii pasa (fot. 7, 8).

Po otwarciu otworów rewizyjnych w kurtce i spodniach należy ocenić, czy:

• taśma uszczelniająca szwy membrany nie odkleja się,
• membrana nie jest przetarta, przekłuta, przegrzana itp., a szwy łączące elementy  membrany nie są uszkodzone,
• szwy łączące membranę z całą konstrukcją ubrania nie są uszkodzone,  membrana w tych miejscach nie jest rozerwana.

Otwory rewizyjne są też bardzo przydatne podczas odbioru nowych ubrań specjalnych.

Przyzwyczailiśmy się, że prawidłowo skonstruowane kurtki pod pachami, a spodnie w kroczu mają wstawione mieszki, kliny, dzięki którym podczas podnoszenia rąk nie podciąga się do góry cała kurtka, a spodnie nie napinają się podczas wykroków, wchodzenia po drabinie itp. Nowoczesne ubrania specjalne też mają odpowiednio ukształtowane rękawy i nogawki poprzez system cięć i zaszewek, co powoduje, że są lekko ugięte, dając większą swobodę ruchów. Aby jednak system mieszków, klinów, cięć i zaszewek prawidłowo funkcjonował, taką konstrukcję musi mieć nie tylko zewnętrzna warstwa, lecz także wszystkie wewnętrzne warstwy ubrania. Można to sprawdzić przy odbiorze ubrań właśnie poprzez otwory rewizyjne.

Przyczyny braku odpowiedniej konserwacji ubrań

A oto najważniejsze przyczyny braku odpowiedniej konserwacji ubrań specjalnych:

1. Liczne grono producentów i dystrybutorów ubrań specjalnych (13 podmiotów) w kraju i związana z tym różnorodność zalecanych zasad konserwacji ubrań (np. częstotliwości prania, reimpregnacji, środków konserwujących, temperatury prania, zasad suszenia, itp.) - może to prowadzić do ich niewłaściwej konserwacji oraz utraty właściwości ochronnych. Błędy w konserwacji lub brak udokumentowanej konserwacji w czasie użytkowania ubrań mogą być przyczyną nieuznania zgłoszenia reklamacyjnego w okresie gwarancyjnym.
2. Brak przepisów obligujących użytkowników ubrań i pracowników zajmujących się bezpieczeństwem i higieną pracy do systematycznej kontroli stanu technicznego ubrań oraz ich właściwości użytkowych.
3. Brak systemu identyfikacji ubrań specjalnych - brak indywidualnego oznakowania ubrań specjalnych utrudnia lub nawet uniemożliwia prowadzenie rejestrów konserwacji tych ubrań, tj. liczby prań, ewentualnych uszkodzeń i napraw.
4. Nieskuteczny system nadzoru nad konserwacją ubrań w zakresie częstotliwości prań, reimpregnacji oraz poprawności realizowanych procesów konserwacji spowodowany jest faktem, że w wielu jednostkach organizacyjnych PSP konserwację ubrań powierzono ich użytkownikom, nie zapewniając jednocześnie środków i nadzoru nad prawidłowością wykonywanych czynności.

Propozycje działań

Aby usprawnić system nadzoru nad zakupem właściwej jakości ubrań specjalnych oraz nad ich konserwacją w okresie eksploatacji, należałoby:

1. Określić, na przykład zarządzeniem komendanta głównego PSP, poziom minimalnych parametrów technicznych dla ubrań specjalnych.
2. Organizować zakupy centralne (większej liczby ubrań) na poziomie województwa lub całego kraju (jak na przykład w Policji czy w Wojsku Polskim), co umożliwiłoby prowadzenie kontroli u wybranego w drodze przetargu producenta już na etapie zamawiania surowców, a następnie produkcji i odbioru końcowego, w celu egzekwowania opisanych w opisie przedmiotu zamówienia parametrów technicznych. A ponieważ trudno jest od większości osób odpowiedzialnych za zakupy w jednostkach organizacyjnych PSP oczekiwać profesjonalnej oceny nawet prawidłowo opisanych w OPZ parametrów ubrania specjalnego, przy zakupach centralnych opłacalne byłoby zlecenie takiego nadzoru specjalistycznym jednostkom badawczym, na przykład Instytutowi Włókiennictwa lub Centralnemu Instytutowi Pracy. Procedura zakupów centralnych sprawiłaby, że ubrania byłyby porównywalnej jakości, hurtowy zakup wpłynąłby zapewne na obniżenie ceny jednostkowej ubrania oraz ułatwił zorganizowanie właściwego wyżej opisanego systemu nadzoru nad odbiorem i konserwacją. Dodatkowym atutem zakupów centralnych byłoby wyeliminowanie przypadków użytkowania w tych samych jednostkach ubrań o różnych parametrach i różnych wymaganiach co do procedur konserwacji.

Znane są z zagranicy przypadki, w których dostawca ubrań specjalnych zapewnia oprócz typowych świadczeń gwarancyjnych długoterminowy serwis polegający na praniu i bieżącej konserwacji dostarczonych ubrań. 

Jeśli pozostaniemy przy obecnie obowiązującej procedurze zakupu ubrań specjalnych przez poszczególne jednostki organizacyjne PSP na poziomie każdego województwa, powinien zostać opracowany system identyfikacji i konserwacji ubrań specjalnych w podległych jednostkach organizacyjnych na podstawie zaleceń i szczegółowych wytycznych producentów.

Precyzyjne wytyczne producenta co do konserwacji danego typu ubrania specjalnego powinny stanowić obowiązkowy punkt dokumentacji dostarczanej partii ubrań. Obecny powszechnie stosowany (jednocześnie zgodny z wymaganiami określonymi w normie PN-EN 469) system określania zasad konserwacji ubrań specjalnych składający się z kilku piktogramów (fot. 9) jest nieprecyzyjny i często nie gwarantuje prawidłowej konserwacji ubrań specjalnych. Niektórzy producenci występujący na krajowym rynku w trosce o bezpieczeństwo użytkowników ubrań specjalnych oraz o trwałość swojego wyrobu uzupełniają to podstawowe oznakowanie dodatkową informacją, np. o konieczności okresowej reimpregnacji ubrań czy też stosowaniu specjalistycznych środków piorących.

Aby można było prawidłowo prowadzić rejestr konserwacji ubrań, należy je jednoznacznie oznakować i dla każdego ubrania założyć książkę paszportową, na wzór np. paszportów aparatów oddechowych. W każdym województwie powinien zostać wprowadzony jednolity system identyfikacji ubrań specjalnych, powiązany z paszportem, który będzie zawierał całą historię jego użytkowania (liczba prań, naprawy, zmiana użytkownika itp.).

Ponadto proponuję wprowadzić system inspekcji ubrań specjalnych (listę podstawowych elementów do sprawdzenia określiłem powyżej), polegający na:

• zobligowaniu strażaka kontroli stanu użytkowego ubrania przed zdaniem każdej służby. Wszelkie uszkodzenia, potrzeba wyprania kompletnego ubrania bądź tylko spodni lub kurtki, a może jedynie miejscowego powierzchniowego czyszczenia, powinny być zgłoszone do właściwego pracownika jednostki organizacyjnej PSP w celu ustalenia dalszego postępowania z ubraniem, czyli przekazania do ewentualnej naprawy, prania czy też kasacji, ze względu na uszkodzenia mechaniczne, termiczne lub skażenia niedające się usunąć w procesie prania zalecanym przez producenta ubrania. Każda decyzja powinna być zakończona stosowną adnotacją w paszporcie ubrania;
• wyposażeniu jednostek organizacyjnych PSP w profesjonalne zestawy pralko-suszarek lub zaleceniu kierownikom tych jednostek zlecanie usługi prania zewnętrznym podmiotom, które zobowiążą się przestrzegać reżimów konserwacyjnych zalecanych przez producentów ubrań;                                                          
• ze względów profilaktycznych należy rozważyć nakaz obligatoryjnego profesjonalnego czyszczenia ubrania specjalnego przynajmniej dwa razy w roku, nawet gdy ubrania nie noszą wyraźnych śladów zanieczyszczenia lub skażenia biologicznego czy substancją chemiczną oraz okresową reimpregnację. Warto byłoby też przeprowadzić inne zabiegi mające na celu zachowanie wymaganej w pkt 6.10 normy PN-EN 469 „odporności na przesiąkanie płynnych chemikaliów”. Wszelkie zabiegi konserwacyjne powinny być prowadzone zgodnie z precyzyjnymi wytycznymi producenta ubrania.

Proponowany proces postępowania z ubraniami specjalnymi może być początkowo pewnym zaskoczeniem i wydawać się sporym utrudnieniem. Mówimy tu jednak o ubraniach, w których strażacy niejednokrotnie ratują życie ludzkie i narażają się na niebezpieczeństwo. Nie bez znaczenia jest też cena takich ubrań. Ich wartość jest zbliżona na przykład do wartości aparatów ODO, a nawet ją przewyższa - nikt przecież nie wyobraża sobie, by aparaty nie były systematycznie przeglądane i konserwowane, a adnotacje o tym nie pojawiały się w ich książkach paszportowych.

Identyfikacja ubrań specjalnych

Do przykładowych systemów identyfikacji ubrań specjalnych należą: haft komputerowy, kod kreskowy, kod literowo-numeryczny. Zapotrzebowanie na takie oznakowanie powinno być złożone w momencie składania zamówienia na dostawę partię ubrań specjalnych. Oznakowanie naniesione na wycinek z tkaniny zewnętrznej ubrania, po dopasowaniu ubrania do użytkownika, może być umieszczane przez użytkownika w miejscach, w których nie zostanie naruszona konstrukcja ubrania (np. kieszeń na opatrunek osobisty w kurtce, wewnętrzna strona pasa spodni, niewielkie (np. 5 x 7 cm) wstawki z tkaniny zewnętrznej umieszczone od wewnętrznej strony, służące do umieszczania dodatkowych informacji dla i/lub przez użytkownika ubrania (fot. 14, 15).

fot. Robert Czarnecki

st. bryg. Robert Czarnecki jest głównym specjalistą w Biurze Logistyki KG PSP

podpisy do fot:

1-3_Przykładowy widok ubrania specjalnego nowoczesnej konstrukcji

4, 5 i 6_ Widok otworów rewizyjnych w kurtce

7 i 8_ Widok otworów rewizyjnych w spodniach

9_Przykładowe zalecenia dotyczące konserwacji

10, 11, 12, 13_ Systemy identyfikacji ubrań specjalnych: 10 - haft komputerowy, 11 - kod kreskowy, 12i 13  - kod literowo-numeryczny

14, 15_ Dodatkowe wstawki na dodatkowe oznakowanie ubrań