Hybrydowo o zabytkach

Za nami kolejna edycja międzynarodowej konferencji naukowej „Ochrona dziedzictwa kultury na wypadek szczególnych zagrożeń - zagrożenia klimatyczne, środowiskowe, pandemicznie i pożarowe. Dobre praktyki”. Po raz pierwszy odbyła się w warunkach pandemii. Organizatorzy spotkali się więc z dużymi ograniczeniami organizacyjnymi, ale i, paradoksalnie, niespotykanymi dotąd możliwościami.

Konferencja miała miejsce na terenie nowo powstałego gmachu Archiwum Narodowego w Krakowie w dniach 25-26 listopada. Honorowy patronat nad nią objęli m.in. prof. Piotr Gliński - wicepremier, minister kultury i dziedzictwa narodowego oraz nadbryg. Andrzej Bartkowiak - komendant główny Państwowej Straży Pożarnej, szef Obrony Cywilnej Kraju.

Wydarzenie od kuchni

Kluczową kwestią było zapewnienie bezpieczeństwa uczestnikom, więc od początku zakładano realizację wydarzenia w formie hybrydowej. Prelegenci, moderatorzy, operatorzy kamer i technicy odpowiedzialni za łączność, a także wyznaczeni przedstawiciele organizatorów i goście specjalni uczestniczyli w konferencji bezpośrednio w auli (z zachowaniem reżimu sanitarnego). Wszyscy pozostali mogli śledzić wykłady na żywo dzięki transmisji w wielu kanałach - m.in. w serwisie YouTube oraz Facebook, na stronie internetowej konferencji, a także na stronach organizatorów, współorganizatorów i partnerów konferencji. Prelegenci mieli do wyboru jedną z trzech form uczestnictwa: wygłoszenie referatu w sali konferencyjnej, on-line na żywo lub emisję uprzednio nagranego wystąpienia.

Prace nad organizacją konferencji rozpoczęły się z początkiem bieżącego roku. Wśród zaangażowanych w nią pomiotów znalazło się: siedmiu organizatorów, trzech współorganizatorów oraz dwunastu partnerów, a więc łącznie kilkanaście instytucji publicznych, stowarzyszeń i podmiotów prywatnych.

 Zaproszenia na konferencję wystosowane zostały m.in. do przedstawicieli: wojewódzkich urzędów ochrony zabytków, wydziałów bezpieczeństwa i zarządzania kryzysowego urzędów wojewódzkich, instytucji samorządowych, instytucji kultury, muzeów, bibliotek, archiwów, Państwowej Straży Pożarnej, środowisk naukowych i akademickich. Ostatecznie zarejestrowało się 612 uczestników. Ze względu na interdyscyplinarny charakter wydarzenia przekrój zawodowy słuchaczy był zróżnicowany. Najliczniejszą grupę stanowili funkcjonariusze PSP, tuż za nimi muzealnicy, bibliotekarze, urzędnicy i służba cywilna, archiwiści, przedstawiciele świata nauki, pracownicy wydziałów zarządzania kryzysowego oraz przedstawiciele podmiotów prywatnych.

Sesje

Uroczystego otwarcia konferencji dokonali: dr Paweł Pietrzyk - naczelny dyrektor Archiwów Państwowych, bryg. Marek Chwała - komendant szkoły Aspirantów Państwowej Straży Pożarnej w Krakowie oraz Krzysztof Sałaciński - prezes Polskiego Komitetu Błękitnej Tarczy.

On-line uczestników powitał nadbryg. Andrzej Bartkowiak. W swoim wystąpieniu zwrócił uwagę na konieczność tworzenia warunków do zapewnienia współpracy i otwartej wymiany poglądów w obszarze ochrony dóbr kultury i dziedzictwa narodowego między różnymi środowiskami i podmiotami. Podkreślił, że taka kooperacja łączy już resort kultury i dziedzictwa narodowego oraz Państwową Straż Pożarną. Planowane jest też podpisanie porozumienia między MKiDN i PSP w sprawie współdziałania w zakresie zabezpieczenia przeciwpożarowego obiektów zabytkowych oraz innych dóbr kultury.

Komendant podkreślił, że w nowym regulaminie organizacyjnym Komendy Głównej PSP ważne miejsce zajęła Rada Ochrony Dóbr Kultury, jako stały organ opiniodawczo-doradczy. Nawiązał również do uroczystych obchodów 30-lecia istnienia Państwowej Straży Pożarnej, przypominając, że na przestrzeni tych lat PSP aktywnie uczestniczyła w budowaniu nowoczesnego, powszechnego systemu ochrony ludności. Mówił także o współpracy Komendy Głównej PSP z Departamentem Ochrony Ludności i Zarządzania Kryzysowego MSWiA, która koncentruje się na opracowywaniu nowych założeń ochrony ludności, m.in. nowego podejścia do zadań obrony cywilnej i jej zasobów, a także optymalizacji krajowego systemu ratowniczego-gaśniczego. Wspomniał, że w ramach dotychczasowej współpracy powstał projekt ustawy o ochotniczych strażach pożarnych. Celem rozwiązań zawartych w nowych regulacjach jest również wzmocnienie obszaru ochrony dóbr kultury.

W ramach pierwszej sesji na szczególną uwagę zasługuje wystąpienie Petera Stone’a -prezydenta Komitetu Błękitnej Tarczy, który przedstawił wyzwania dla niego w kontekście ochrony dóbr kultury w czasie konfliktów zbrojnych i po katastrofach. O interesujących doświadczeniach i wnioskach chorwackich strażaków z działań ratowniczych podczas trzęsienia ziemi, które miało miejsce na początku 2021 r., opowiedział Siniša Jembrih - komendant straży pożarnej w Zagrzebiu.

Sesja druga obejmowała zagrożenia klimatyczne i środowiskowe dla dziedzictwa kultury, ze szczególnym uwzględnieniem nowoczesnych rozwiązań instytucjonalnych, projektów i programów międzynarodowych, regionalnych oraz krajowych.

Drugi dzień konferencji rozpoczęła sesja trzecia, poświęcona zagrożeniom pandemicznym jako nowemu wyzwaniu dla ochrony dziedzictwa kultury. Prezentowane były doświadczenia, dobre praktyki, kierunki działań ochronnych instytucji muzealnych, bibliotecznych i archiwalnych.

O bezpieczeństwie pożarowym

Sesja czwarta, najciekawsza z punktu widzenia osób zainteresowanych kwestiami bezpieczeństwa pożarowego, traktowała o nowych formach i metodach ochrony zbiorów muzealnych, bibliotecznych, archiwalnych przed pożarem oraz nadzwyczajnymi zagrożeniami.

Przemówienie wprowadzające w imieniu nadbryg. dr. inż. Adama Koniecznego - zastępcy komendanta Głównego Państwowej Straży Pożarnej, zastępcy Szefa Obrony Cywilnej Kraju wygłosił komendant Szkoły Aspirantów Państwowej Straży Pożarnej w Krakowie bryg. Marek Chwała. W przemówieniu poruszone zostało rosnące znaczenie ochrony dóbr kultury, które staje się coraz bardziej zauważalne na arenie międzynarodowej. Jako przykład wskazane zostały przedsięwzięcia realizowane w ramach Unijnego Mechanizmu Ochrony Ludności -projekty międzynarodowe, mające na celu wypracowanie wspólnej metodologii ochrony dóbr kultury.

Zwrócono uwagę na potrzebę stworzenia na poziomie europejskim definicji modułu - grupy ratowniczej zajmującej się ochroną dóbr kultury, co zostało już wskazane w 2019 r. w studium oceniającym m.in. niedobory w Unijnym Mechanizmie Ochrony Ludności. Temat jest coraz częściej podejmowany na unijnych forach eksperckich, podkreśla się konieczność włączenia do działań europejskich nie tylko grup ratowniczych, ale i ekspertów specjalizujących się w ochronie dziedzictwa kulturowego.

Fragment wystąpienia pozwolimy sobie przywołać: „Fundamentem, a zarazem punktem wyjścia wszelkich podejmowanych działań w obszarze bezpieczeństwa dóbr kultury powinna być nauka. Wierzę, że większość problemów w obszarze ochrony dóbr kultury może z powodzeniem zostać rozwiązana dzięki łączeniu wiedzy praktycznej z najnowszymi wynikami badań naukowych, prac rozwojowych oraz wykorzystaniu dostępnych innowacji i technologii”.

Z punktu widzenia współpracy PSP z podmiotami zewnętrznymi na szczególną uwagę zasługuje prezentacja przygotowana przez światowej sławy eksperta - prof. dr. hab. Andrzeja Kossa oraz dr Monikę Wyszomirską i Piotra Zambrzyckiego pt. „Działalność Międzyuczelnianego Instytutu Konserwacji i Restauracji Dzieł Sztuki oraz pierwszego na świecie pogotowia konserwatorskiego na rzecz ochrony, konserwacji i zabezpieczenia dzieł sztuki oraz zabytków i obiektów zabytkowych”.

Podczas sesji poruszono także zagadnienia związane z pożarem Archiwum Zakładowego Urzędu Miasta Krakowa, który miał miejsce na początku 2021 r. - pojawiła się w wystąpieniach „Wnioski i doświadczenia po pożarze archiwaliów Archiwum Zakładowego Urzędu Miasta Krakowa z punktu widzenia archiwów państwowych” oraz „Ratowanie dokumentacji archiwalnej ze spalonego budynku Archiwum Urzędu Miasta Krakowa”.

Koncepcję wyłaniania infrastruktury krytycznej służącej ochronie dziedzictwa kulturowego przedstawili st. bryg. dr hab. Dariusz Wróblewski - doradca komendanta głównego PSP oraz dr inż. Witold Skomra z Rządowego Centrum Bezpieczeństwa. Wynikami badań nad działaniami ratowniczo-gaśniczymi w kompleksach zabytkowych podzielił się asp. Grzegorz Mazur z Komendy Wojewódzkiej Państwowej Straży Pożarnej w Krakowie.

Wspomniane powyżej wystąpienia i problematyka to zaledwie wycinek zakresu merytorycznego konferencji. W sumie głos zabrało ponad 40 prelegentów. Niewątpliwie silną stroną tego spotkania był dobór tematyki. Dzięki temu cieszyło się ono i nadal cieszy dużym zainteresowaniem, o czym świadczy liczba wyświetleń w serwisie YouTube oraz na Facebooku. W pierwszym dniu konferencji odnotowano przeszło 1800 wyświetleń, w drugim ponad 1100, a w ciągu dwóch tygodni ponad 8000.

Już dziś zapraszamy na kolejną edycję konferencji z cyklu „Ochrona dziedzictwa kultury na wypadek szczególnych zagrożeń”, która odbędzie się w 2023 r. Wszystkim zainteresowanym tą niezwykle ciekawą problematyką polecamy stronę przygotowaną i prowadzoną przez Centrum Ochrony Ludności i Dóbr Kultury w Szkole Aspirantów Państwowej Straży Pożarnej w Krakowie: www.odk.sapsp.pl

bryg. dr inż. Sławomir Kukfisz jest zastępca dyrektora Biura Ochrony Ludności,
Komenda Główna Państwowej Straży Pożarnej,
a st. kpt. Artur Luzar naczelnikiem Centrum Ochrony Ludności i Dóbr Kultury
w Szkole Aspirantów Państwowej Straży Pożarnej w Krakowie