Wyższy poziom projektowania

Cyfryzacja procesu budowlanego to proces zainicjowany na szeroką skalę już w 2020 r. Ma co do zasady ułatwić i przyspieszyć realizację inwestycji budowlanych w Polsce. Dzięki cyfryzacji inwestorzy mogą zrealizować wiele spraw związanych z planowaną inwestycją przez Internet (on-line), bez konieczności odwiedzania urzędów i instytucji.

Cyfryzacja procesu budowlanego dotyczy m.in. inicjowania i prowadzenia postępowań inwestycyjnych, prowadzenia dziennika budowy i książki obiektu budowlanego, korzystania z portalu e-Budownictwo. Dotyczy ona także uzgadniania pod względem zgodności z wymaganiami ochrony przeciwpożarowej projektów sporządzonych w formie elektronicznej (projektów budowlanych oraz projektów urządzeń przeciwpożarowych). Korzyści z elektronizacji procesu budowlanego są liczne i obejmują m.in. oszczędność czasu i pieniędzy, lepszą komunikację i koordynację działań między obywatelem/inwestorem a urzędem, większą przejrzystość procesu i bezpieczeństwo, a także ochronę środowiska, z uwagi na rezygnację z dokumentacji papierowej.

Elektroniczny projekt budowlany

Wymagania co do zawartości samego projektu budowlanego (projektu zagospodarowania działki lub terenu, projektu architektoniczno-budowlanego, projektu technicznego) określono w przepisach rozporządzenia ministra rozwoju z dnia 11 września 2020 r. w sprawie szczegółowego zakresu i formy projektu budowlanego (DzU z 2022 r. poz. 1679).  Zawiera ono zapis, że stronę tytułową, spis treści, spis załączników, część opisową i część rysunkową projektu budowlanego w postaci elektronicznej zapisuje się w plikach komputerowych w formacie PDF, a ich rozmiar nie może przekraczać 150 MB. Ponadto zgodnie z tymi wymaganiami rozwiązania projektowe zawarte w projektach sporządzonych w postaci elektronicznej wykonuje się w postaci wektorowej. Wymagania powyższych przepisów określają również nazewnictwo plików PDF zawierających projekt budowlany, w zależności od tego, jakiej części projektu dotyczą. Przykładowo nazwę pliku PDF PAB_2023.09.18.pdf odczytamy jako plik z projektem architektoniczno-budowlanym z dnia 18 września 2023 r.). Datę sporządzenia pliku zapisujemy w formacie rrrr.mm.dd.

Autorzy oraz osoby dokonujące sprawdzenia poprawności projektu budowlanego zobowiązani są do opatrzenia pliku PDF z projektem jednym z dostępnych podpisów elektronicznych, tj. kwalifikowanym podpisem elektronicznym, podpisem osobistym albo podpisem zaufanym.

Nowelizacja przepisów

Kolejnym krokiem, bez którego opisana w tym artykule „reforma” nie mogłaby zakończyć się pomyślnie, było umożliwienie uzgadniania pod względem zgodności z wymaganiami ochrony przeciwpożarowej projektów budowlanych sporządzonych w postaci elektronicznej, które dotychczas były uzgadnianie wyłącznie w postaci papierowej (przez opatrzenie części rysunkowej projektu pieczęcią i podpisem rzeczoznawcy do spraw zabezpieczeń przeciwpożarowych).

Z tych względów w pierwszej kolejności dokonano aktualizacji przepisów ustawowych (ustawa o ochronie przeciwpożarowej) określających, w jaki sposób rzeczoznawca do spraw zabezpieczeń przeciwpożarowych może dokonać uzgodnienia projektu, w zależności od postaci, w jakiej ten projekt został sporządzony (papierowej czy elektronicznej). Co istotne, już w tych przepisach określono, że w przypadku projektu sporządzonego w postaci elektronicznej rzeczoznawca dokonuje jego uzgodnienia poprzez opatrzenie go (pliku PDF) kwalifikowanym podpisem elektronicznym oraz wydaniem dla niego karty uzgodnienia opatrzonej tym podpisem, która powinna stanowić załącznik do uzgadnianego projektu.

W wyniku zmiany art. 6g ustawy z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej (DzU z 2022 r. poz. 2057 ze zm.) oraz w związku z aktualnymi wymaganiami przepisów ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (DzU z 2023 r. poz. 682 ze zm.) powstała konieczność wydania nowego rozporządzenia, dostosowanego do znowelizowanych wymagań art. 6d tej ustawy, tak aby oprócz dotychczasowych wymagań określało ono również sposób dokonywania przez rzeczoznawców do spraw zabezpieczeń przeciwpożarowych uzgodnień projektu zagospodarowania działki lub terenu, projektu architektoniczno-budowlanego, projektu technicznego oraz projektu urządzenia przeciwpożarowego sporządzonych w postaci elektronicznej pod względem zgodności z wymaganiami ochrony przeciwpożarowej.

Po konsultacjach wśród jednostek organizacyjnych PSP realizujących zadania w obszarze kontrolno-rozpoznawczym, jak również w środowisku rzeczoznawców do spraw zabezpieczeń przeciwpożarowych oraz osób zainteresowanych tym zagadnieniem wydane zostały nowe przepisy wykonawcze w sprawie uzgadniania projektów budowalnych, które regulują także kwestie dotyczące sposobu uzgadniania tych projektów sporządzonych w postaci elektronicznej (patrz: rozporządzenie ministra spraw wewnętrznych i administracji z dnia 5 sierpnia 2023 r. w sprawie uzgadniania projektu zagospodarowania działki lub terenu, projektu architektoniczno‑budowlanego, projektu technicznego oraz projektu urządzenia przeciwpożarowego pod względem zgodności z wymaganiami ochrony przeciwpożarowej – DzU poz. 1563, zwane w dalszej części artykułu „rozporządzeniem MSWiA”).

Przyjęcie w omawianych powyżej przepisach (ustawie o ochronie przeciwpożarowej i rozporządzeniu MSWiA) rozwiązania wykorzystującego kwalifikowany podpis elektroniczny wynika w szczególności z potrzeby zapewnienia odpowiedniego poziomu bezpieczeństwa (ograniczenia nadużyć) w obszarze cyfrowego procesu uzyskania pozwolenia na budowę. Ponadto wybór podpisu, o którym mowa w ww. przepisach ustawowych, umożliwi niewątpliwie dalszy rozwój w obszarze cyfryzacji i dostosowania wymagań krajowych do przepisów UE. Z tych względów wprowadzone wymagania oparto m.in. na rozporządzeniu eIDAS (ang. electronic IDentification, Authentication and trust Services) [1]. Rozporządzenie to ma na celu zwiększenie zaufania do transakcji elektronicznych poprzez ramy prawne, które gwarantują ich bezpieczeństwo na poziomie europejskim. Rozporządzenie eIDAS wprowadza jednolitą terminologię we wszystkich państwach członkowskich, zwiększa wymagania dotyczące odpowiedzialności w zakresie bezpieczeństwa, poszerza katalog usług zaufania, a także przewiduje jasne reguły nadzoru nad dostawcami usług zaufania. Zgodnie z rozporządzeniem eIDAS pod pojęciem podpisu elektronicznego należy rozumieć dane w postaci elektronicznej, które zostają dołączone lub logicznie powiązane z innymi danymi w postaci elektronicznej i których podpisujący używa jako podpisu. Główną cechą charakterystyczną podpisu elektronicznego jest obiektywna możliwość ustalenia tożsamości składającej go osoby fizycznej. Pozwalają na to elektroniczne dane dołączone do podpisywanej treści lub logicznie z nią powiązane.

Warto przy tym wskazać, że podpis kwalifikowany, o którym mowa w przedmiotowych przepisach, można nabyć odpłatnie, na wybrany okres, wyłącznie u jednego z certyfikowanych dostawców. Ich lista dostępna jest na stronie internetowej Narodowego Centrum Certyfikacji: https://www.nccert.pl/.

Uzgadnianie zgodności

W przepisach rozporządzenia MSWiA określono, że uzgodnienia projektu w postaci elektronicznej dokonuje się przez opatrzenie pliku komputerowego lub plików komputerowych z tym projektem kwalifikowanym podpisem elektronicznym rzeczoznawcy oraz wydaniem dla niego karty uzgodnienia według wzoru określonego w załączniku nr 2 do projektowanego rozporządzenia. Wskazano przy tym, że kartę uzgodnienia projektu sporządza się w postaci elektronicznej i zapisuje w pliku komputerowym w formacie PDF, który opatruje się kwalifikowanym podpisem elektronicznym rzeczoznawcy do spraw zabezpieczeń przeciwpożarowych oraz znakuje kwalifikowanym elektronicznym znacznikiem czasu w dniu opatrzenia tym podpisem pliku komputerowego lub plików komputerowych z projektem.

Zastosowanie kwalifikowanego elektronicznego znacznika czasu wynika z potrzeby weryfikacji daty dokonania uzgodnienia oraz zapobiega manipulacjom po utworzeniu pliku, np. antydatowaniu lub postdatowaniu. W tym miejscu warto dodać, że wymaganie to zostało określone przy uwzględnieniu przepisów rozporządzenia eIDAS, które wskazują, że kwalifikowany elektroniczny znacznik czasu korzysta z domniemania dokładności daty i czasu, jakie wskazuje oraz integralności danych, z którymi wskazywana data i czas są połączone (oparty jest na precyzyjnym źródle czasu powiązanym z uniwersalnym czasem koordynowanym).

Karta uzgodnienia musi natomiast zawierać informacje, o których mowa w ustawie o ochronie przeciwpożarowej (patrz: art. 6d ust. 1a ustawy o ochronie przeciwpożarowej), tj. dane umożliwiające dokonanie identyfikacji uzgodnienia projektu, obejmujące:

• imię i nazwisko oraz numer uprawnień rzeczoznawcy,
• nazwę, rodzaj i datę opracowania uzgodnionego projektu,
• lokalizację obiektu budowlanego lub urządzenia przeciwpożarowego albo inne dane na temat lokalizacji,
• nazwę pliku lub plików komputerowych z uzgodnionym projektem,
• datę dokonania uzgodnienia,
• stwierdzenie zgodności projektu z wymaganiami ochrony przeciwpożarowej „bez uwag” albo „z uwagami”,
• uwagi – w przypadku uzgodnienia projektu z uwagami,
• adnotacje.

W rozporządzeniu MSWiA wskazano również, że plik komputerowy z kartą uzgodnienia, stanowiącą załącznik do uzgodnionego projektu, powinien nosić nazwę zgodną ze sposobem nadawania nazw plikom stanowiącym załączniki do projektu budowlanego, wskazanym w rozporządzeniu ministra rozwoju, przykładowo: ZL_2023.09.18.pdf (załącznik do projektu budowlanego z dnia 18 września 2023 r.).

Otrzymując zatem od projektanta plik PDF z projektem budowlanym oraz po sporządzeniu przez rzeczoznawcę do spraw zabezpieczeń przeciwpożarowych w tym formacie kartę uzgodnienia, rzeczoznawca powinien przystąpić do opisanej powyżej procedury uzgodnienia.

W pierwszej kolejności warto sprawdzić, czy plik z projektem nie jest uszkodzony (można go otworzyć w przeglądarce PDF) oraz czy ma stosowne podpisy osób opracowujących i sprawdzających projekt. W tym celu można posłużyć się ogólnodostępnymi narzędziami (np. ze strony internetowej: https://puesc.gov.pl/wer/ lub https://www.gov.pl/web/gov/podpisz-dokument-elektronicznie-wykorzystaj-podpis-zaufany).

Jeśli rzeczoznawca ma do dyspozycji oprogramowanie zakupione od wybranego indywidualnie dostawcy certyfikowanych usług, może dokonać takiego sprawdzenia w tym właśnie oprogramowaniu.

Następnie, jeżeli nie ma zastrzeżeń, może przystąpić do uzgadniania (podpisania elektronicznego) otrzymanego pliku bądź plików PDF. W tym celu z dostępnych w swoim oprogramowaniu rodzajów podpisów powinien wybrać format PAdES (skrót od pełnej nazwy PDF Advanced Electronic Signature) – przeznaczony do podpisywania plików w formacie PDF.

Na marginesie należy dodać, że dużą zaletą takiego formatu jest, iż co do zasady podpis powstaje wewnątrz pliku i w wyniku podpisania dokumentu nie tworzy się dodatkowy kontrolny plik zewnętrzny (jak np. w przypadku formatu podpisu XAdES), który przy znacznej liczbie osób podpisujących mógłby być uciążliwy w stosowaniu (kompletowaniu, przesyłaniu, weryfikowaniu, itp.).

Mając na względzie wymagania znakowania plików (projektu budowlanego i karty uzgodnienia) kwalifikowanym znacznikiem czasu, podczas wyboru formatu podpisu należy zwrócić uwagę na wariant podpisu PAdES, który powinien być zastosowany jako PAdES-T (uwzględniający zastosowanie kwalifikowanego znacznika czasu).

Sposób znakowania plików PDF kwalifikowanym elektronicznym znacznikiem czasu jest uzależniony od oprogramowania dostawcy certyfikowanych usług kwalifikowanego podpisu elektronicznego.

Zazwyczaj możliwe są dwie formy. Elektroniczny kwalifikowany znacznik czasu znakuje plik PDF bezpośrednio podczas opatrywania pliku kwalifikowanym podpisem elektronicznym lub dopiero po opatrzeniu pliku kwalifikowanym podpisem elektronicznym (niezbędna ponowna weryfikacja kodem PIN).

Co istotne, użycie takiego podpisu oprócz tradycyjnego sposobu na komputerze jest również możliwe na urządzeniach mobilnych (warunek stanowi dostęp do Internetu), w zależności od posiadanego oprogramowania od dostawcy certyfikowanych usług kwalifikowanego podpisu elektronicznego.

 Dobrą praktyką po opatrzeniu podpisem (uzgodnieniu) pliku PDF z projektem budowlanym oraz karty uzgodnienia, a także po znakowaniu tych dokumentów elektronicznych kwalifikowanym znacznikiem czasu powinna być ostateczna weryfikacja prawidłowości złożonych podpisów. Można tego dokonać w taki sam sposób, jak po otrzymaniu pliku z projektem od projektanta (opisany we wcześniejszej części artykułu), tj. przez ogólnodostępne strony internetowe lub za pomocą oprogramowania do składania kwalifikowanego podpisu elektronicznego.

Na koniec warto odnotować, że rozporządzenie MSWiA w obecnym brzmieniu wprowadza jeszcze kilka zmian związanych ogólnie z uzgadnianiem dokumentacji projektowej.

W § 4 ust. 3 określono, że przy uzgodnieniu projektu technicznego dopuszczalne jest uzgodnienie danych dotyczących warunków ochrony przeciwpożarowej określonych w tym projekcie przez odwołanie się do danych zawartych w projekcie architektoniczno-budowlanym lub projekcie zagospodarowania działki lub terenu, w przypadku gdy dane te nie ulegają zmianie i są właściwe do zakresu uzgadnianego projektu technicznego. Powyższe wynika z faktu, że projekt zagospodarowania działki lub terenu, projekt architektoniczno-budowlany oraz projekt techniczny jako całość stanowią projekt budowlany.

Ponadto w załączniku nr 1 do rozporządzenia MSWiA, określającym wzór pieczęci potwierdzającej uzgodnienie projektu zagospodarowania działki lub terenu, projektu architektoniczno-budowlanego, projektu technicznego lub projektu urządzenia przeciwpożarowego sporządzonego w postaci papierowej, dotychczasowe pole „(miejscowość, data)” zastąpiono polem („data i podpis”), gdyż z punku widzenia nadzoru nad działalnością rzeczoznawców do spraw zabezpieczeń przeciwpożarowych istotna jest tylko informacja o dacie uzgodnienia projektu. Dodanie w tym polu wyrazu „podpis” dookreśla miejsce na złożenie podpisu rzeczoznawcy.

W przepisach rozporządzenia MSWiA określono „na nowo” sposób i zakres dokonywania zawiadomienia o uzgodnieniu projektu budowlanego, zgodnie z którym zawiadomienie o uzgodnieniu projektu ma być sporządzane w formie dokumentu elektronicznego i być przesyłane za pośrednictwem elektronicznej skrzynki podawczej do komendanta wojewódzkiego Państwowej Straży Pożarnej właściwego dla miejsca lokalizacji inwestycji. Sporządzenie i przesłanie zawiadomienia w postaci papierowej dopuszczono tylko w przypadku, gdy uzgodniony projekt miał postać papierową. 

Podsumowanie

Cyfryzacja dokumentacji związanej z procesem budowlanym jest nieuniknionym trendem, który rzeczoznawcom do spraw zabezpieczeń przeciwpożarowych przynosi wiele korzyści. Dzięki temu w ramach współpracy z projektantem mogą oni łatwiej i szybciej dokonać finalnego uzgodnienia projektu budowlanego, niezależnie od miejsca, w którym się znajdują. Przepisy rozporządzenia MSWiA zapewniają odpowiedni poziom ochrony danych i treści uzgadnianych w ramach projektów budowlanych. Tym samym sposób uzgadniania projektów budowlanych sporządzanych w postaci elektronicznej niewątpliwie jest rozwiązaniem korzystnym i dla innych podmiotów zaangażowanych w proces budowlany. Dzięki temu można podpisywać ważne dokumenty w dowolnym miejscu i czasie, bez konieczności drukowania, skanowania czy wysyłania pocztą tradycyjną.

bryg. Karol Mojski jest naczelnikiem Wydziału Zabezpieczeń Przeciwpożarowych w Biurze Przeciwdziałania Zagrożeniom Komendy Głównej PSP oraz rzeczoznawcą do spraw zabezpieczeń przeciwpożarowych

Przypisy

[1] Rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 910/2014 z dnia 23 lipca 2014 r. w sprawie identyfikacji elektronicznej i usług zaufania w odniesieniu do transakcji elektronicznych na rynku wewnętrznym oraz uchylające dyrektywę 1999/93/WE (DzU UE. L. z 2014 r. nr 257, str. 73)
[2] K. Mojski, Uzgadnianie projektów budowlanych oraz projektów urządzeń przeciwpożarowych, sporządzonych w postaci elektronicznej – na podstawie wymagań przepisów rozporządzenia ministra spraw wewnętrznych i administracji z dnia 5 sierpnia 2023 r. w sprawie uzgadniania projektu zagospodarowania działki lub terenu, projektu architektoniczno‑budowlanego, projektu technicznego oraz projektu urządzenia przeciwpożarowego pod względem zgodności z wymaganiami ochrony przeciwpożarowej (DzU poz. 1563), Zakopane, 18-20 października 2023 r.