Pożary od elektrycznych źródeł światła

W określonych warunkach, szczególnie w żarówkach starszego typu, może zapalić się łuk elektryczny między jedną elektrodą a drugą. To spowoduje rozerwanie bańki żarówki lub przetopienie jej rozżarzonymi cząstkami metalu. Temperatura cząstek roztopionego metalu w momencie oderwania wynosi około 1800°C, jest wystarczająca do przetopienia bańki lub jej rozerwania i zapalenia wielu porowatych oraz włóknistych materiałów palnych [5].

Inną przyczyną zagrożenia pożarowego są iskrzenia w oprawce żarówki, szczególnie niebezpieczne w pomieszczeniach, w których przechowuje się ciecze i gazy palne.

Mniejsze zagrożenie pożarowe niż żarówki stwarzają lampy fluoroscencyjne. Jego źródłem jest tutaj osprzęt współpracujący ze świetlówką: statecznik (dławik) może nagrzać się do temperatury 120ºC i wyższej, a zapłonnik (starter) chwilowo osiąga temperaturę 100ºC. Odnotowano pożary, w których nadmiernie nagrzany statecznik spowodował zapalenie się podstawy lampy wykonanej z tworzywa sztucznego. W starszych zapłonnikach znajduje się kondensator papierowy zalany palną masą, topiącą się w temperaturze 105ºC. Zdarza się, że przez otworki zapłonnika wyrzucane są na zewnątrz płomienie, które mogą zapalić inne materiały. Znany jest przypadek, w którym w wyniku uszkodzenia zapłonnika doszło do zapalenia się par kleju rozpuszczalnikowego przechowywanego w 50 l otwartym zbiorniku bezpośrednio pod świecącą lampą.

Bardzo niebezpieczne pod względem pożarowym są lampy łukowe - mamy tu do czynienia z bardzo wysoką temperaturą łuku, rzędu kilku tysięcy stopni Celsjusza [6]. Obecnie tego rodzaju lampy spotkamy już tylko w specjalnych zastosowaniach, gdzie wymagana jest bardzo duże natężenie oświetlenia padającego w jednym kierunku, np. w przemyśle filmowym.

Lampy halogenowe nagrzewają się do jeszcze wyższych temperatur. Temperatura żarnika żarówki wynosi około 2900ºC. Żarówki osadzane są najczęściej w reflektorach (odbłyśnikach) oraz w bańkach przypominających kształtem zwykłe żarówki.

W literaturze [6] znajdziemy wyniki pomiaru temperatury na powierzchni środkowej części szybki ochronnej oprawy lampy halogenowej typu ZW3-L500. Przy lampie o mocy 300 W po 30 min świecenia wyniosła ona 209ºC, a przy mocy 500 W po 35 min świecenia osiągnęła 262ºC.

Niebezpieczne pod względem pożarowym są lampy rtęciowe (rtęciówki) - jarznik rozgrzewa się do kilku tysięcy stopni Celsjusza. W razie pęknięcia zewnętrznej bańki ochronnej jarznik może eksplodować i spowodować zapalenie materiału łatwopalnego, na który upadnie [7].

Ogrzewanie promiennikowe

Do ogrzewania obiektów o znacznej wysokości i kubaturze oraz ogrzewania miejscowego używa się technicznych źródeł promieniowania (promienników). Szerokie zastosowanie znalazły promienniki lampowe i rurkowe. Sporadycznie stosuje się ceramiczne i kwarcowe. Najbardziej popularny promiennik - lampowy - ma konstrukcję zbliżoną do żarówki. Część wewnętrzna powierzchni bańki jest pokryta warstwą aluminium, pełniącą rolę odbłyśnika. Żarnik promiennika lampowego wykonany jest ze skrętki wolframowej i osiąga temperaturę 1900ºC. Lampowy promiennik podczerwieni o mocy 250 W na wierzchołku szklanej czaszy po 4 min od jego włączenia osiąga temperaturę 315ºC, a po 20 min - 659ºC [8]. W promiennikach rurkowych temperatura zewnętrznej powierzchni rurki to zwykle ok. 700ºC. Promienniki ceramiczne mają drut oporowy zaprasowany w materiale ceramicznym. Ich temperatura nie przekracza 700ºC. Promienniki kwarcowe mają postać skrętki grzejnej umieszczonej w rurze kwarcowej. Skrętka osiąga temperaturę 1000ºC, sama rura 500ºC. [9]

Szczególne zagrożenie pożarowe stwarzają ogrzewacze promiennikowe do hodowli zwierząt. Są to na ogół lampy żarowe lub promienniki podczerwieni, zwane potocznie „kwokami”. Takie urządzenia grzejne umieszczone zbyt blisko ścioły lub palnej konstrukcji obiektu mogą zainicjować pożar. Dochodzi do niego najczęściej wtedy, kiedy nie stosuje się w wykonanych instalacjach opraw ochronnych, a lampy zawiesza się nad podłożem w odległości mniejszej niż dopuszczalna, bezpośrednio na przewodach zasilających.

W Laboratorium Kryminalistycznym w Lublinie przeprowadzono badania eksperymentalne po pożarze w celu ustalenia temperatury, do jakiej promiennik zawieszony na danej wysokości nagrzewa palne podłoże. W kącie probierczym ustawiony został promiennik o mocy 250 W, nagrzewano nim przez 30 min podłoże wyścielone słomą i trocinami. Następnie dokonywano pomiaru temperatury na powierzchni ściółki i powierzchni czaszy promiennika. Pomiary przeprowadzone zostały przy różnych odległościach promiennika od podłoża. Do eksperymentu użyto promiennika z bańką przezroczystą i rubinową. Temperatura na wierzchołku czaszy bańki przezroczystej wyniosła 650ºC, a na czaszy z bańką rubinową - 430ºC. Przy promienniku zawieszonym na wysokości 2 cm temperatura podłoża w przypadku promiennika z bańką przezroczystą wyniosła 410ºC, a z bańką rubinową - 320ºC. Dla wysokości 4 cm podłoże osiągnęło temperaturę 340ºC i 270ºC, przy wysokości 5 cm - 280ºC i 240ºC, a przy 10 cm - 230ºC i 180ºC.

W czasie eksperymentu stwierdzono ponadto, że w temperaturze podłoża 230ºC nastąpiło wydobywanie się dymu ze ścioły, a przy 280ºC - jej zwęglenie i tlenie się [10].

Obecnie na krajowym rynku dostępne są promienniki podczerwieni w szkle miękkim (np. IR1) o mocy 250 W, które w osi prostej w odległości 40 cm od wiszącej kopuły bańki osiągają temperaturę 50ºC, w odległości 20 cm - 100ºC, a w odległości 10 cm - 175ºC.

Podpalenia

Sprawcy przestępczych podpaleń dążą do uniknięcia odpowiedzialności karnej. Praktyka wskazuje, że przez podpalenie przestępca bardzo często zamierza zatrzeć ślady swojego czynu, np. zabójstwa, nadużyć finansowych, włamań z kradzieżą, gdyż ogień jest uważany za najlepszy środek zniszczenia śladów działalności przestępczej. Aby zapewnić sobie alibi sprawcy podpaleń wykorzystują także elektryczne źródła światła znajdujące się w obiekcie, w którym ma dojść do pożaru. Najczęściej są to żarówki zawinięte w materiał łatwopalny, np. tkaniny. W jednym z opracowań [11] opisano przypadek podpalenia za pomocą żarówki. Dotyczył on włamania do szkoły i kradzieży. Sprawca, chcąc zatrzeć ślady, owinął świecącą się żarówkę w płótno, a na podłodze ułożył papiery oraz szmaty. Po pewnym czasie płótno na żarówce się zapaliło, spadło na podłogę, zapaliło zgromadzone tam materiałów, co doprowadziło do pożaru budynku.

Ślady popożarowe

W przypadku żarówek oświetleniowych, promienników podczerwieni czy żarówek halogenowych może dojść do rozdzielenia żarnika świecącej żarówki. W miejscu rozdzielenia powstają niewielkie stopienia. Jeżeli w momencie przetopienia żarnika pęknie szklana bańka żarówki, żarnik szybko się utleni, a na jego powierzchni powstanie proszkowa struktura trójtlenku wolframu o barwie żółtej lub fiołkowej [6]. Podczas oględzin miejsca pożaru należy poszukiwać resztek szkła żarówki. Jeżeli z resztkami żarnika będą stopione odłamki szkła, to można przypuszczać, że żarówka świeciła się, a dany obwód elektryczny był pod napięciem. Jeżeli kawałki szkła są ostre i niestopione z żarnikiem, lecz wciśnięte między jego spirale, oznacza to żarówka nie świeciła się, a więc dany obwód nie był pod napięciem. Jeżeli pożar spowodowała żarówka zanieczyszczona nadmiarem osadu pyłu i kurzu, wtedy odłamki szkła będą miały silnie zabrudzenia spalonym osadem. [12]

Badania elektrotechniczne

Nie we wszystkich przypadkach można wyjaśnić okoliczności powstania i rozwoju pożaru na podstawie oględzin czy też informacji uzyskanych od osobowych źródeł dowodowych. Wątpliwe kwestie wymagają wyjaśnienia w wyniku ekspertyzy kryminalistycznej. Badania elektrotechniczne urządzeń oświetleniowych zabezpieczonych na miejscu pożaru pomagają ustalić, czy dane urządzenie w czasie pożaru było włączone do sieci elektrycznej i świeciło oraz czy mogło być przyczyną powstania pożaru. Aby określić możliwość zapalenia się materiałów palnych od urządzenia oświetleniowego, dokonuje się pomiaru temperatur za pomocą termopary doprowadzonej do podłogi kąta probierczego w różnych odległościach od szklanej banki żarówki oraz temperatury na powierzchni bańki ustawionej t