Bezpieczne parkowanie

W dobie dynamicznego rozwoju transportu samochodowego zapotrzebowanie na miejsca parkingowe, szczególnie w miastach, spowodowało, że budowa wielostanowiskowych garaży otwartych stała się niezwykle powszechna. Jakie wymagania muszą spełniać tego typu obiekty zarówno w zakresie ochrony przeciwpożarowej, jak i ogólnie rozumianego bezpieczeństwa? Jakiego rodzaju rozwiązania techniczno-budowlane oraz urządzenia przeciwpożarowe stosowane są w takich obiektach, aby były one bezpieczne?

Według dostępnych źródeł pierwszy nadziemny garaż wielokondygnacyjny zbudowano w Londynie w 1901 r. przy Denman Street 6. Garaż ten miał siedem pięter, ok. 1800 m² powierzchni, mógł pomieścić 100 pojazdów oraz wyposażony został w elektryczną windę do przemieszczania samochodów między piętrami.

Garaże wielokondygnacyjne projektowane są z wykorzystaniem różnych rozwiązań konstrukcyjnych. Powstają jako wolnostojące lub wbudowane w obiekt o innym przeznaczeniu (np. garaż w budynku mieszkalnym wielorodzinnym czy usługowym). Garaże możemy podzielić na podziemne i nadziemne oraz zamknięte i otwarte. Obiekty te mogą mieć różny kształt rzutu poziomego, np. prostokątny, kołowy, eliptyczny, albo też nieregularny. Można w nich również przyjmować różne sposoby przemieszczania się pojazdów pomiędzy kondygnacjami: tradycyjny lub całkowicie albo częściowo zautomatyzowany.

Popularnym rozwiązaniem, które możemy spotkać przy centrach handlowych czy też lotniskach, są wielokondygnacyjne garaże otwarte. Takie garaże powstają także jako obiekty typu „Parkuj i jedź”, zachęcające do pozostawienia samochodu i korzystania z transportu publicznego. Zgodnie z obowiązującymi w Polsce przepisami techniczno-budowlanymi garaż otwarty to garaż bez ścian zewnętrznych albo ze ścianami niepełnymi lub ażurowymi. Artykuł dotyczy przede wszystkim wybranych wymagań dla garaży otwartych, niemniej jednak wiele z poruszonych kwestii odnosi się także do innych rodzajów garaży.

Wymagania podstawowe

Jednym z podstawowych przepisów, które mają zastosowanie do obiektów budowlanych, w tym garaży otwartych, jest ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (DzU z 2023 r. poz. 682 ze zm.). Zgodnie z art. 5 tej ustawy obiekt budowlany jako całość oraz jego poszczególne części, wraz ze związanymi z nim urządzeniami budowlanymi należy, biorąc pod uwagę przewidywany okres użytkowania, projektować i budować w sposób określony w przepisach, w tym techniczno-budowlanych, oraz zgodnie z zasadami wiedzy technicznej, zapewniając m.in. spełnienie podstawowych wymagań dotyczących obiektów budowlanych określonych w załączniku I do rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 305/2011 z dnia 9 marca 2011 r. ustanawiającego zharmonizowane warunki wprowadzania do obrotu wyrobów budowlanych i uchylającego dyrektywę Rady 89/106/EWG (DzUrz UE L 88 z 04.04.2011, str. 5, ze zm.) dotyczących:

• nośności i stateczności konstrukcji,
• bezpieczeństwa pożarowego,
• higieny, zdrowia i środowiska,
• bezpieczeństwa użytkowania i dostępności obiektów,
• ochrony przed hałasem,
• oszczędności energii i izolacyjności cieplnej,
• zrównoważonego wykorzystania zasobów naturalnych.

Chcąc dokładniej poznać znaczenie omawianych wymagań podstawowych, trzeba sięgnąć do ww. załącznika I. W celu zapewnienia nośności i stateczności konstrukcji obiekty budowlane muszą być zaprojektowane i wykonane w taki sposób, aby obciążenia mogące na nie działać podczas ich budowy i użytkowania nie prowadziły do zawalenia się całego obiektu budowlanego lub jego części, znacznych odkształceń o niedopuszczalnym stopniu, uszkodzenia innych części obiektów budowlanych, urządzeń lub zamontowanego wyposażenia w wyniku znacznych odkształceń elementów nośnych konstrukcji oraz uszkodzenia na skutek wypadku w stopniu nieproporcjonalnym do wywołującej go przyczyny.

Wymagania w zakresie bezpieczeństwa pożarowego określone w europejskim prawodawstwie zostały zaimplementowane do rozporządzenia ministra infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (DzU z 2022 r. poz. 1225). Zgodnie z § 207 tego rozporządzenia budynek i urządzenia z nim związane powinny być projektowane i wykonane w sposób ograniczający możliwość powstania pożaru, a w razie jego wystąpienia zapewniający zachowanie nośności konstrukcji przez określony czas, ograniczenie rozprzestrzeniania się ognia i dymu wewnątrz budynku, ograniczenie rozprzestrzeniania się pożaru na sąsiednie obiekty budowlane lub tereny przyległe oraz możliwość ewakuacji ludzi lub ich uratowania w inny sposób uwzględniający także bezpieczeństwo ekip ratowniczych. W kontekście bezpieczeństwa użytkowania budynki nie mogą natomiast stwarzać niedopuszczalnego ryzyka wypadków lub szkód w użytkowaniu lub w eksploatacji, takich jak poślizgnięcia, upadki, zderzenia, oparzenia, porażenia prądem elektrycznym i obrażenia w wyniku eksplozji lub włamania.

Przepisy techniczno-budowlane i przeciwpożarowe

Warunki techniczne dla garaży - zarówno otwartych, jak i zamkniętych - określone są we wspomnianych powyżej przepisach techniczno-budowlanych dotyczących budynków. Zgodnie z § 102 rozporządzenia ministra infrastruktury garaż powinien mieć wysokość co najmniej 2,2 m w świetle konstrukcji, natomiast do spodu przewodów i urządzeń instalacyjnych co najmniej 2 m. Wjazdy lub wrota garażowe muszą być szerokie na co najmniej 2,3 m i wysokie na 2 m w świetle. Garaż powinien mieć również m.in. elektryczną instalację oświetleniową, zapewnioną wymianę powietrza oraz instalację przeciwpożarową wymaganą przepisami dotyczącymi ochrony przeciwpożarowej, zabezpieczoną przed zamarzaniem. W garażu z instalacją wodociągową lub przeciwpożarową tryskaczową, w garażu podziemnym (przed wjazdem do niego) oraz w garażu nadziemnym o pojemności powyżej 25 samochodów powinny być także stosowane wpusty podłogowe z syfonem i osadnikami.

Aby zapewnić wymianę powietrza, garaż otwarty powinien mieć przewietrzanie naturalne kondygnacji spełniające następujące wymagania:

• łączna wielkość niezamykanych otworów w ścianach zewnętrznych na każdej kondygnacji nie powinna być mniejsza niż 35% powierzchni ścian, z dopuszczeniem zastosowania w nich stałych przesłon żaluzjowych, nieograniczających wolnej powierzchni otworu,
• odległość między parą przeciwległych ścian z niezamykanymi otworami nie powinna być większa niż 100 m,
• zagłębienie najniższego poziomu posadzki nie powinno być większe niż 0,6 m poniżej poziomu terenu bezpośrednio przylegającego do ściany zewnętrznej garażu, a w przypadku większego zagłębienia należy zastosować fosę o nachyleniu zboczy nie większym niż 1:1.

Przepisy rozporządzenia MI określają również wymagania dotyczące dojść i dojazdów do garaży, wymiarów stanowisk postojowych i dróg manewrowych oraz regulują możliwość sytuowania nad garażem otwartym kondygnacji z pomieszczeniami przeznaczonymi na pobyt ludzi.

Wymagania w zakresie bezpieczeństwa pożarowego garaży zostały określone w rozporządzeniu MI w dziale VI w rozdziale 8 „Wymagania przeciwpożarowe dla garaży”. Zgodnie z tymi przepisami usytuowanie garażu z uwagi na bezpieczeństwo pożarowe powinno odpowiadać wymaganiom jak dla budynków produkcyjnych i magazynowych (PM) o gęstości obciążenia ogniowego do 1000 MJ/m². Odległość garażu od budynków zaliczanych do kategorii zagrożenia ludzi (ZL) oraz obiektów inwentarskich (IN) co do zasady powinna zatem wynosić co najmniej 8 m. W przypadku budynków produkcyjnych i magazynowych (PM) wymagana odległość uzależniona jest od gęstości obciążenia ogniowego w tych budynkach i wynosi 8 m, 15 m lub 20 m. Niemniej jednak przy ustalaniu odległości między budynkami należy uwzględniać również wymagania nakazujące w pewnych przypadkach ich zwiększenie lub dopuszczające zastosowanie mniejszych odległości. Poza przepisami dotyczącymi bezpieczeństwa pożarowego przy określaniu lokalizacji garażu należy też brać pod uwagę wymagania dotyczące odległości stanowisk postojowych od okien budynków oraz od granicy działki, które są określone w § 19 rozporządzenia MI.

Klasę odporności pożarowej garażu co do zasady należy przyjmować jak dla budynku PM o gęstości obciążenia ogniowego do 500 MJ/m², przy czym elementy garażu w takim przypadku muszą być wykonane jako nierozprzestrzeniające ognia, niekapiące i nieodpadające pod wpływem ognia. Przepisy rozporządzenia MI przewidują pewne dopuszczenia w tym zakresie, a mianowicie garaż otwarty, w którym najwyższy poziom parkowania znajduje się nie wyżej niż 25 m nad poziomem otaczającego terenu, może być wykonany w klasie odporności pożarowej D, pod warunkiem, że nad kondygnacją przeznaczoną do parkowania samochodów nie znajdują się inne pomieszczenia. W pewnych przypadkach możliwe jest wykonanie nad najwyższą kondygnacją garażu otwartego będącego budynkiem niskim (N) dodatkowego poziomu miejsc postojowych bez zadaszenia lub z zadaszeniem spełniającym wymagania określone w § 274 ust. 3 rozporządzenia MI (zadaszenie niekapiące pod wpływem wysokiej temperatury).

W każdym garażu powinny być zapewnione odpowiednie warunki ewakuacji ludzi. Zgodnie z rozporządzeniem MI ze strefy pożarowej garażu, która ma więcej niż 25 stanowisk postojowych i nie jest wyposażona w instalację wentylacji oddymiającej lub ma powierzchnię przekraczającą 1500 m², należy zapewnić co najmniej dwa wyjścia ewakuacyjne, przy czym jednym z tych wyjść może być wjazd lub wyjazd. W przypadku strefy pożarowej garażu obejmującej więcej niż dwie kondygnacje wyjścia ewakuacyjne należy zapewnić na poziomie każdej kondygnacji. Jednocześnie garaż otwarty powinien być tak zaprojektowany, aby długość przejścia od stanowiska postojowego do najbliższego wyjścia ewakuacyjnego nie przekraczała 60 m. Z kolei szerokość biegów i spoczników schodów w garażu powinna wynosić co najmniej 0,9 m, a wysokość stopni schodów nie może być większa niż 0,19 m. W przypadku gdy poziom parkowania leży nie wyżej niż 3 m nad poziomem terenu urządzonego przy budynku, za wyjście ewakuacyjne mogą służyć nieobudowane schody zewnętrzne.

Aktualnie obowiązujące przepisy techniczno-budowlane nie regulują kwestii dopuszczalnej powierzchni strefy pożarowej garażu otwartego. W związku z tym zagadnienie to powinno być rozstrzygane na podstawie wspomnianych na wstępie wymagań podstawowych dotyczących bezpieczeństwa pożarowego, z uwzględnieniem zasad wiedzy technicznej. Ograniczeniem w tym zakresie jest konieczność zachowania odpowiedniej odległości między parą przeciwległych ścian z niezamykanymi otworami, która nie powinna być większa niż 100 m. Do garaży stosuje się również wymagania dotyczące m.in. wykonywania pasów międzykondygnacyjnych oraz wyposażenia obiektu w przeciwpożarowy wyłącznik prądu, który należy stosować w strefach pożarowych o kubaturze powyżej 1000 m³.

Zgodnie z rozporządzeniem ministra spraw wewnętrznych i administracji z dnia 7 czerwca 2010 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów (DzU z 2023 r. poz. 822) garaż wielokondygnacyjny (zarówno zamknięty, jak i otwarty) powinien być wyposażony w instalację wodociągową przeciwpożarową z hydrantami wewnętrznymi z wężem półsztywnym o nominalnej średnicy węża 33 mm. Wymagane jest również wyposażenie takiego obiektu w gaśnice.

Do takich garaży zastosowanie mają także przepisy rozporządzenia MSWiA z dnia 17 września 2021 r. w sprawie uzgadniania projektu zagospodarowania działki lub terenu, projektu architektoniczno-budowlanego, projektu technicznego oraz projektu urządzenia przeciwpożarowego pod względem zgodności z wymaganiami ochrony przeciwpożarowej (DzU poz. 1722). Zgodnie z tym rozporządzeniem garaże wielokondygnacyjne należą do obiektów budowlanych istotnych ze względu na konieczność zapewnienia ochrony życia, zdrowia, mienia lub środowiska przed pożarem, klęską żywiołową lub innym miejscowym zagrożeniem, których projekty zagospodarowania działki lub terenu, projekty architektoniczno-budowlane oraz projekty techniczne wymagają uzgodnienia pod względem zgodności z wymaganiami ochrony przeciwpożarowej z rzeczoznawcą do spraw zabezpieczeń przeciwpożarowych.

Zagrożenia i wyzwania

Obecnie produkowane samochody zawierają coraz większe ilości tworzyw sztucznych. Ponadto następuje ciągły rozwój branży motoryzacyjnej związany z wykorzystywaniem do zasilania pojazdów różnego rodzaju paliw alternatywnych. W związku z tym niezbędne jest uwzględnianie i analizowanie tych kwestii przy określaniu wymagań techniczno-budowlanych i przeciwpożarowych dla garaży.

Przykładem, jak poważny w skutkach może być pożar garażu, jest zdarzenie które miało miejsce 31 grudnia 2017 r. w Liverpoolu. Doszło wtedy do pożaru w  ośmiokondygnacyjnym garażu otwartym. Według dostępnego raportu w wyniku pożaru zniszczonych zostało ok. 1150 pojazdów oraz poważnie została uszkodzona konstrukcja budynku. Garaż ten był wyposażony w system sygnalizacji pożarowej. Czujki pożarowe zamontowano w klatkach schodowych i holach windowych, natomiast w przestrzeniach przeznaczonych do parkowania znajdowały się ręczne ostrzegacze pożarowe.

Służby ratownicze otrzymały pierwsze zgłoszenie po ok. 13 min od wystąpienia pierwszych oznak pożaru (widoczny dym z samochodu). Uruchomienie pierwszego przycisku ROP nastąpiło minutę później. Z nagrań monitoringu wynika, że pożar został zauważony kilka minut wcześniej, jednak część z osób, które widziały jego oznaki, nie podjęła żadnych działań.

Kolejny przykład to pożar pięciokondygnacyjnego garażu na lotnisku w Stavanger w Norwegii, który miał miejsce 7 stycznia 2020 r. W wyniku tego zdarzenia nikt nie zginął i nikt nie został ranny, jednak pożar doprowadził do ogromnych strat materialnych, niszcząc ok. 400 pojazdów oraz uszkadzając znaczną część obiektu. Ponadto z powodu dużego zadymienia na pewien czas wstrzymany został ruch lotniczy. Garaż wyposażony był w ręczne ostrzegacze pożarowe połączone z centrum alarmowym lotniska, ale pierwszą informację o pożarze przekazano do centrum alarmowego telefonicznie po około 8 min od powstania pożaru, a ręczny ostrzegacz pożarowy został użyty ok. 5 min później.

Zdarzenia te pokazują, jak istotne jest wczesne wykrycie pożaru i powiadomienie jednostek ochrony przeciwpożarowej oraz uświadamianie społeczeństwa, w jaki sposób postępować w razie jego zauważenia. Być może szybsze powiadomienie jednostek ochrony przeciwpożarowej pozwoliłoby ograniczyć rozmiary tych pożarów, a tym samym zmniejszyć straty przez nie spowodowane.

Oprócz właściwego zaprojektowania i wybudowania obiektu ważne jest również utrzymanie go w odpowiednim stanie technicznym, w tym przeprowadzanie okresowych kontroli tego stanu i wykonywanie ewentualnych zaleceń z tych czynności. 18 kwietnia 2023 r. w Nowym Jorku w dzielnicy Manhattan doszło do zawalenia się garażu wielokondygnacyjnego. W wyniku tego zdarzenia śmierć poniosła jedna osoba, a pięć zostało rannych. Według danych publikowanych w amerykańskiej prasie, podczas kontroli stanu technicznego tego garażu w ostatnich latach odnotowywano liczne usterki. Do wyjaśnienia pozostaje natomiast, czy podejmowano odpowiednie działania naprawcze uwzględniające zalecenia z tych przeglądów.

W Polsce wymagania dotyczące przeprowadzania kontroli stanu technicznego obiektów budowlanych regulują przepisy ustawy Prawo budowlane. Obecnie procedowana jest nowelizacja tych przepisów, przewidująca m.in. obowiązek wykonywania okresowych kontroli stanu bezpieczeństwa pożarowego w obiektach budowlanych istotnych z punktu widzenia ochrony przeciwpożarowej, do których należą m.in. garaże wielokondygnacyjne.

Przykładem reagowania na nowe zagrożenia, z którymi można spotkać się w garażach, są zmiany wprowadzane w ostatnim czasie w amerykańskim standardzie NFPA 88A Standard for parking structures. W wydaniu tego standardu z 2023 r. przewidziano m.in. stosowanie instalacji tryskaczowych we wszystkich garażach objętych zakresem tego standardu, również w tych otwartych, a nie jak miało to miejsce w poprzednich wydaniach - tylko w pewnych przypadkach garaży zamkniętych.