Rota asekuracyjna – śląski punkt widzenia (cz. 2)

Dodatkowe wyposażenie strażaka

Odpowiednie przygotowanie i wyposażenie strażaków minimalizuje ryzyko wystąpienia podczas działań ratowniczo-gaśniczych sytuacji niebezpiecznej lub potencjalnie niebezpieczniej. Sytuacje te jednak, jak dobrze wiemy, występują. Każdy ratownik biorący udział w akcji powinien zatem mieć wiedzę, jak poinformować kolegów o sytuacji zagrożenia i jak w takich okolicznościach postępować oraz umiejętności, by to zrobić. Strażakowi niezbędny jest także odpowiedni sprzęt, który ułatwi mu działanie, gdy znajdzie się w niebezpieczeństwie. Zaliczają się do niego dwie pętle zszywane o długości 120 lub 150 cm z karabinkiem stalowym zakręcanym. Jedna z taśm powinna w miarę możliwości stanowić nieodłączny element kurtki ubrania specjalnego.

Część dostawców ubrań specjalnych zapewnia możliwość doposażenia kurtki w pętlę zszywaną, którą można przeciągnąć przez przygotowane kieszenie na klatce piersiowej. Jeśli ich nie ma, istnieje alternatywny sposób nałożenia pętli na ubranie specjalne – został przedstawiony na fot. 1. Drugą taśmę zszywaną należy umieścić w kieszeni spodni ubrania specjalnego. Taśmy te ułatwiają pracę roty asekuracyjnej m.in. podczas ewakuacji poszkodowanego strażaka, a w razie konieczności samoratowania mogą posłużyć jako prowizoryczne szelki. Należy jednak pamiętać, że takie zastosowanie dopuszczalne jest tylko w sytuacji zagrożenia życia lub zdrowia strażaka i nie należy używać pętli w ten sposób podczas standardowych działań na wysokości.

Kolejny element dodatkowego wyposażenia strażaka stanowi taśma o długości 4 m z karabinkiem stalowym zakręcanym, której koncepcja została opracowana przez członków zespołu powołanego przez śląskiego komendanta wojewódzkiego PSP. Jej zastosowań jest wiele, m.in. samoratowanie, stworzenie prowizorycznych szelek, dostarczanie niezbędnego sprzętu pomiędzy kondygnacjami, ewakuacja poszkodowanego strażaka. Po spięciu taśmy wpół powstaje pętla, która znacznie ułatwia ewakuację poszkodowanego strażaka w poziomie, w pionie oraz po schodach w górę lub w dół. Dzięki użyciu pętli oraz taśmy uzyskujemy w rocie asekuracyjnej „efekt wolnych rąk”.

Ostatnim dodatkowym elementem wyposażenia strażaka jest urządzenie do cięcia. Akcesoria typu nóż ratowniczy, obcinacze, nożyczki ratownicze itp. powinny umożliwić strażakowi oswobodzenie się z zaplątania lub usunięcie przeszkody występującej na jego drodze. Należy pamiętać o zabezpieczeniu urządzenia przed zagubieniem, np. przy pomocy gumki lub retraktora. Ważnym aspektem jest możliwość obsługi przyrządu jedną ręką w rękawicy specjalnej. Na fot. 1 przedstawiono ratownika wyposażonego we wspomniany sprzęt.

Wyposażenie roty asekuracyjnej – zestaw RIT

W programie szkolenia, który został opracowany przez zespół śląskiego komendanta wojewódzkiego PSP, zaproponowano również zestaw sprzętu dla roty asekuracyjnej. Składa się on z torby RIT oraz sprzętu asekuracyjnego. Na rynku dostępnych jest wiele toreb przeznaczonych dla rot asekuracyjnych. Wybierając jedną z nich, należy zwrócić uwagę na pojemność, możliwość zabezpieczenia butli z powietrzem, jakość wykonania oraz wytrzymałość osłon (wzmocnienie spodu i boków).

Sprzęt, który powinien się znaleźć w torbie RIT, został podzielony na cztery pakiety:

• ochrony układu oddechowego,
• medyczny,
• ewakuacyjny

Ma on zapewnić niezbędne środki do działań roty asekuracyjnej w pierwszej fazie jej pracy. Warto zapoznać się z bliżej z zawartością poszczególnych pakietów.

Pakiet ochrony układu oddechowego

• butla kompozytowa na sprężone powietrze o pojemności 6,8 l

Jednym z podstawowych zadań roty asekuracyjnej jest wymiana źródła powietrza lub zapewnienie poszkodowanemu strażakowi odpowiedniej jego ilości. Ze względu na większą pojemność oraz mniejszą wagę zaleca się, aby w torbie RIT umieścić butlę kompozytową, a nie stalową.

• reduktor ciśnienia z manometrem, sygnalizatorem akustycznym niskiego ciśnienia oraz przewodem średniego ciśnienia, zakończonym szybkozłączem
• przewód średniego ciśnienia o długości 3 m z karabinkiem oraz szybkozłączem

Długi przewód ułatwia transport poszkodowanego, a odpowiednio zamocowany do poszkodowanego karabinek zapobiegnie zerwaniu lub rozszczelnieniu się maski w razie zahaczenia się lub oddalenia źródła powietrza od poszkodowanego.

• przewód średniego ciśnienia z automatem płucnym
• maska panoramiczna

Zaleca się, by maska miała siatkę oraz materiałowe paski zamiast gumowych elementów służących do dociągnięcia maski do twarzy.

• kominiarka

Pakiet medyczny

• opaska uciskowa (staza taktyczna – 2 szt.)

Umożliwia udzielenie szybkiej i skutecznej pomocy w przypadku rozległych krwotoków kończyn. Torbę wyposażono w dwie stazy, ponieważ w razie niezatamowania krwawienia po założeniu pierwszej opaski należy założyć kolejną.

• opatrunek hemostatyczny

Działanie opatrunku przyspiesza proces wiązania płytek krwi oraz ich koagulacji. Należy go wykorzystywać w sytuacji, gdy tradycyjny opatrunek jest niewystarczający i nie ma możliwości założenia opaski uciskowej. Stosujemy go przy ranach tułowia, klatki piersiowej, krwotokach z okolic szyi lub pachwin, a także ranach postrzałowych, szarpanych czy kłutych.

• opatrunek indywidualny (duży)

Pozwala zabezpieczyć obfite krwawienie, wytrzewienie czy amputację.

• folia termiczna (2 szt.)
• rolka przezroczystej folii stretch (o szerokości 10 cm)

Folię można wykorzystać przy zakładaniu opatrunków uciskowych, usztywniających czy unieruchamiających.

Pakiet ewakuacyjny

• nosze płachtowe i karabinek stalowy zakręcany (2 szt.)
• repsznur o długości 10 m i karabinek stalowy zakręcany
• pętla zszywana o długości 120 cm (2 szt.) i karabinek stalowy zakręcany
• taśma o długości 4 m (2 szt.) i karabinek stalowy zakręcany (2 szt.)

Pakiet pomocniczy

• dysk sygnalizacyjny koloru niebieskiego (2 szt.)

Jeden dysk przeznaczony jest do oznakowania torby RIT i poszkodowanego strażaka, natomiast drugi wykorzystuje się do oznaczenia drugiego strażaka z roty poszkodowanej, który pod wpływem zdarzenia może w trakcie działań roty asekuracyjnej oddalić się samodzielnie z miejsca akcji. Wtedy będzie go można łatwiej zlokalizować. Należy pamiętać, aby oba sygnalizatory włączyć przed wejściem roty asekuracyjnej do działań. Dyski sygnalizacyjne powinny zostać wyposażone w gumkę lub mały karabinek ułatwiający mocowanie sygnalizatora.

• urządzenie do cięcia (nożyczki ratownicze)

W naszym zestawie znalazły się nożyczki ratownicze, ze względu na ich uniwersalność oraz łatwość obsługi w rękawicy specjalnej. Pozwalają one na szybkie rozcięcie ubrania specjalnego, a także radzą sobie z linami oraz drutami o małej średnicy. Nożyczki ratownicze mają również zbijak do szyb, urządzenie do cięcia obrączek/pierścionków, klucz do butli oraz nóż do pasów. Urządzenie do cięcia należy zabezpieczyć przed zagubieniem przy pomocy retraktora lub gumki.

• klucz do sygnalizatora bezruchu

W miarę możliwości w torbie powinny się znaleźć klucze do wszystkich sygnalizatorów bezruchu wykorzystywanych w jednostkach ochrony przeciwpożarowej. Jeśli nie ma takiej możliwości, torbę należy wyposażyć w klucz do sygnalizatora użytkowanego w danej jednostce. Trzeba jednak pamiętać, że na miejscu działań rota asekuracyjna powinna doposażyć torbę w klucze do sygnalizatorów bezruchu wykorzystywanych przez strażaków podczas danej akcji. W przypadku uruchomienia sygnalizatora bezruchu praca roty asekuracyjnej będzie znacznie utrudniona, a jak dobrze wiemy, nie wszystkie urządzenia da się wyłączyć bez użycia klucza.

Ponadto rota asekuracyjna powinna dysponować sprzętem asekuracyjnym, w skład którego wchodzą następujące elementy:

• linka strażacka o długości 30 m (2 szt.).
• nosze ratownicze

Mogą to być nosze rozkładane stalowe, nosze tylu SKED czy HALFSKED. Mają za zadanie zapewnić bezpieczną ewakuację poszkodowanego ratownika.

• worek ze sprzętem alpinistycznym

W worku znajduje się zmontowany układ wyciągowy 4:1 oraz dwie pętle zszywane o długości 120cm (do zbudowania stanowiska).

Sprzęt asekuracyjny umożliwia sprawną ewakuację poszkodowanego strażaka w pionie oraz poziomie. Dodatkowo może posłużyć jako zabezpieczenie roty asekuracyjnej. Warto podkreślić, że kompleksowy wykaz sprzętu potrzebnego do prowadzenia działań ratowniczych przez rotę asekuracyjną RIT stanowi załącznik do opracowanego przez śląski zespół programu szkolenia.

Dobrą praktyką jest umieszczanie wyposażenia roty asekuracyjnej w jednej skrytce samochodu pożarniczego (fot. 4).

Program szkolenia – działanie rot asekuracyjnych

Po roku pracy zespołu ds. opracowania programu szkolenia z zakresu działania grupy asekuracyjnej (RIT) powstał projekt trzydniowych warsztatów. Został on sprawdzony w dniach 22-24 listopada 2022 r. przez dziesięciu wybranych strażaków z województwa śląskiego. Po przeprowadzeniu ćwiczeń uczestnicy ocenili program pozytywnie. Utwierdziło to zespół w przekonaniu, że założenia proponowanego szkolenia są właściwe i kompleksowo przedstawiają poruszaną tematykę, a proporcje teorii i praktyki są prawidłowe. Na podstawie doświadczeń z ćwiczeń udało się również ustalić optymalną liczbę uczestników warsztatów.

Ostatecznie 16 marca 2023 r. śląski komendant wojewódzki PSP podpisał pierwszy oficjalny program szkolenia z zakresu działania rot asekuracyjnych. Jeszcze w tym samym roku na jego podstawie przeprowadzono osiem szkoleń. Uzyskawszy takie doświadczenie, zespół instruktorów wprowadził kilka korekt organizacyjnych do przyjętych wcześniej założeń. Najważniejsze koncepcje szkolenia po uwzględnieniu wniosków z przeprowadzonych w ubiegłym roku szkoleń przedstawia tabela 1.

Praktyka podczas szkolenia jest priorytetem, dlatego stanowi ponad dwie trzecie zajęć. Przewidziano pięć ćwiczeń, opracowanych na podstawie sytuacji, które miały miejsce podczas działań ratowniczo-gaśniczych w kraju lub na świecie. Dodatkowo przygotowane zostało ćwiczenie podsumowujące, mające na celu wykorzystanie poznanych wcześniej technik i skłaniające do współpracy kilka rot asekuracyjnych.

W pięciu ćwiczeniach każdy uczestnik szkolenia bierze udział aż sześć razy. Dzięki zaplanowanej rotacji w poszczególnych rotach w trakcie danego ćwiczenia kursant uczestniczy w każdej możliwej roli. Pozwala to na zdobycie kompleksowej wiedzy dotyczącej czynności przypisanych do każdego z uczestników akcji RIT. Niezwykle ważnym elementem danego ćwiczenia jest również odgrywanie przez każdego uczestnika (podczas jednego założenia) roli osoby poszkodowanej. Świadomość, co może odczuwać osoba poszkodowana, kształtuje właściwe podejście ratownika do wykonywanych czynności w rocie asekuracyjnej. Przykładowy podział funkcji oraz schemat przebiegu poszczególnych ćwiczeń praktycznych został przedstawiony w tabelach 2 i 3.

Łącznie w ciągu trzech dni zaplanowano sześć ćwiczeń:    

• postępowanie w razie awarii sprzętu ochrony układu oddechowego (SOUO) podczas działań gaśniczych – u strażaka będącego członkiem roty gaśniczej,
• postępowanie w razie awarii sprzętu ochrony układu oddechowego (SOUO) i utraty orientacji w przestrzeni z ograniczoną widocznością – u strażaka będącego członkiem roty poszukiwawczej,
• studium przypadku – „Denver drill” – ćwiczenie polegające na uniesieniu nieprzytomnego strażaka zlokalizowanego w ciasnej przestrzeni i ewakuowaniu go przez okno, bezpośrednio na zewnątrz budynku,
• technika ewakuacji pionowej nieprzytomnego strażaka – przy braku możliwości ewakuacji poszkodowanego przez wewnętrzną klatkę schodową,
• medyczne działania ratownicze oraz ewakuacja poszkodowanego strażaka ze strefy niebezpiecznej – po zdarzeniu wewnątrz pomieszczenia objętego pożarem, skutkującego awarią maski twarzowej oraz masywnym krwotokiem u strażaka będącego członkiem roty gaśniczej,
• współdziałanie kilku rot asekuracyjnych – ćwiczenie podsumowujące, mające na celu wykorzystanie poznanych wcześniej technik oraz skłaniające do współpracy kilka rot asekuracyjnych.

Ważnym założeniem opracowanego programu szkolenia jest konieczność poprzedzania poszczególnych ćwiczeń pokazami przeprowadzanymi przez grupę instruktorów. Ćwiczenia od 1 do 4 przedstawiane są przez instruktorów dwukrotnie. Pierwszy pokaz odbywa się w czasie rzeczywistym, natomiast drugi przeprowadzany jest w wolniejszym tempie. Instruktorzy podczas drugiego pokazu dokładnie omawiają kolejność działań oraz wykorzystywane techniki. Ćwiczenie 5 ze względu na swoją złożoność oraz czas trwania prezentowane jest tylko raz – z dokładnym omówieniem założenia. Ćwiczenie 6 stanowi podsumowanie – uczestnicy otrzymują do realizacji jedno kompleksowe założenie na podstawie scenariusza wybranego wcześniej przez instruktorów; ćwiczenie to nie jest poprzedzone demonstracją.

Opracowując program szkolenia, jego twórcy zdawali sobie sprawę, że nie ma realnej możliwości, aby w krótkim czasie wdrożyć w zagadnienie funkcjonowania rot asekuracyjnych wszystkich strażaków w województwie śląskim. Stąd pomysł, aby w warsztatach uczestniczyły po cztery osoby z jednej JRG. Dzięki temu możliwe będzie przekazanie przez uczestników szkolenia nabytej wiedzy kolegom ze swojej jednostki – jedna osoba nie byłaby w stanie tego zrobić, choćby ze względu na konieczność zademonstrowania technik wykonywania poszczególnych czynności.

Jak wiadomo, gdy nie jesteśmy na bieżąco z daną tematyką, zdobyta wcześniej wiedza zanika… Aby pomóc uczestnikom szkolenia w dalszym, efektywnym przekazywaniu wiedzy w macierzystych jednostkach, do pięciu ćwiczeń praktycznych (poza ćwiczeniem podsumowującym nr 6) opracowane zostały tzw. checklisty instruktorskie, stanowiące załącznik do programu szkolenia.

Każda lista kontrolna składa się z dwóch części. W pierwszej części znalazły się uwagi istotne z punktu widzenia prawidłowego przebiegu danego założenia, takie jak: opis tła operacyjnego, metodyka doboru miejsca ćwiczenia oraz wykaz niezbędnego wyposażenia osób ćwiczących. Druga część pokazuje natomiast chronologicznie, krok po kroku (w formie tabelarycznej) czynności do wykonania w ramach określonego ćwiczenia, z przyporządkowaniem do poszczególnych uczestników. W zamyśle autorów programu szkolenia pozwoli to na kontynuowanie procesu zdobywania wiedzy i umiejętności z zakresu działania rot asekuracyjnych w poszczególnych JRG w całym województwie. 

Przed rozpoczęciem cyklu szkoleń według zatwierdzonego przez śląskiego komendanta wojewódzkiego PSP programu, 29 marca 2023 r. zorganizowana została odprawa dla dowódców JRG z województwa śląskiego, na której szczegółowo przedstawiono koncepcję funkcjonowania rot asekuracyjnych w strukturach PSP, założenia opracowanego programu, w tym wykaz niezbędnego wyposażenia oraz zalecany profil strażaków kierowanych na kurs. Pozwoliło to na rozpoczęcie procesu doposażania śląskich jednostek ratowniczo-gaśniczych PSP w wymagany sprzęt, a także uwzględnienie tematyki w procesie doskonalenia zawodowego.

Podsumowanie

Biorąc pod uwagę, że wyznaczenie roty asekuracyjnej podczas działań ratowniczo-gaśniczych to nie tylko dobra praktyka, ale obowiązek kierującego działaniem ratowniczym, a także mając na względzie bezpieczeństwo ratowników biorących udział w interwencjach, należy dążyć do jak najlepszego wyszkolenia funkcjonariuszy w tym zakresie, doposażenia jednostek w odpowiedni sprzęt i szerzenia wiedzy o odpowiednim wyposażeniu osobistym ratowników. Każdy strażak, który znajdzie się w sytuacji niebezpiecznej lub potencjalnie niebezpiecznej, powinien wiedzieć, jak się zachować, kiedy i w jaki sposób uruchomić procedurę RATUNEK oraz znać podstawowe techniki samoratowania i udzielania pomocy poszkodowanym kolegom.

W 2023 r. na podstawie programu szkolenia zatwierdzonego przez śląskiego komendanta wojewódzkiego PSP przeprowadzonych zostało osiem bloków szkoleniowych: pięć dla strażaków z województwa śląskiego, dwa dla strażaków z województwa małopolskiego oraz jeden dla strażaków z województwa kujawsko-pomorskiego. Głównym zadaniem instruktorów, wynikającym z założeń programu szkolenia, jest przeszkolenie po czterech strażaków z każdej jednostki ratowniczo-gaśniczej PSP, zlokalizowanej w województwie śląskim oraz członków obsady Stanowiska Kierowania Komendanta Wojewódzkiego PSP w Katowicach, prowadzących inspekcje gotowości operacyjnej podmiotów KSRG na terenie województwa śląskiego. Łącznie zaplanowano 25 szkoleń, pięć odbyło się w ubiegłym roku. Zakończenie cyklu szkoleniowego przewidziane jest na 2025 r.

Ponadto zespół śląskich instruktorów ma w planach opracowanie kompleksowego skryptu opisującego wyposażenie i techniki działania rot asekuracyjnych. Trwają również prace nad koncepcją zabezpieczenia działań ratowniczo-gaśniczych podejmowanych podczas zdarzeń mających miejsce na terenie województwa śląskiego. Śląski punkt widzenia oraz wypracowane rozwiązania chcemy nadal rozwijać oraz promować na terenie kraju oraz poza jego granicami – przez udział w różnego rodzaju konferencjach, sympozjach, manewrach czy warsztatach dotyczących tej tematyki.

Z dużym optymizmem obserwujemy popularyzację zagadnień poruszanych w artykule. W ostatnim czasie w środowisku pożarniczym można zauważyć wzmożone zainteresowanie działaniem rot asekuracyjnych. Na etapie opracowywania programu szkolenia spotkaliśmy wiele osób z pasją, szczerze oddanych tematyce zabezpieczenia i ratowania strażaków podczas wewnętrznych działań gaśniczych. Wiemy, że istnieją w Polsce miejsca, w których zarówno zawodowi strażacy, jak i członkowie jednostek OSP regularnie ćwiczą postępowanie w przypadku konieczności ratowania kolegów podczas akcji. Mamy nadzieję, że kolejne lata pozwolą wypracować wspólne, jednolite standardy działania rot asekuracyjnych w kraju.

Literatura

[1] „Program szkolenia z zakresu działania rot asekuracyjnych”, KW PSP Katowice, marzec 2023 r.