Przygotowani na CBRNE

W dniach 3-5 września na terenie powiatu ostrowskiego w województwie mazowieckim przeprowadzono międzynarodowe ćwiczenia ratownicze COOPERATION 2023, przygotowujące do zwalczania zagrożeń związanych z czynnikami chemicznymi, biologicznymi, radiacyjnymi, nuklearnymi i materiałami wybuchowymi (CBRNE). W przedsięwzięcie zaangażowanych było w sumie 370 ratowników i 113 pojazdów z sześciu państw.

W ćwiczeniach oprócz sił i środków PSP (z województw: łódzkiego, małopolskiego, mazowieckiego, podkarpackiego, podlaskiego, wielkopolskiego – w sile ponad 250 strażaków) wzięło udział pięć zagranicznych grup ratowniczych: z Ukrainy, Litwy, Estonii, Mołdawii i Rumunii. Organizatorami przedsięwzięcia były Komenda Główna PSP oraz Komenda Wojewódzka PSP w Warszawie.

Dlaczego CBRNE?

Zdarzenia spowodowane czynnikami CBRNE stanowią znaczące zagrożenie zarówno dla zdrowia i życia ludzi, jak i dla środowiska naturalnego. W tym przypadku czas stanowi krytyczny czynnik. Im szybciej zareagują służby ratownicze, tym większe są szanse na ocalenie życia ludzi, minimalizację strat oraz ograniczenie wpływu zdarzenia na otoczenie. Profesjonalnie przeszkolone i wyposażone służby ratownicze są w stanie pomóc w minimalizacji szkód przez szybką identyfikację zagrożeń i adekwatne do nich działania.

W dzisiejszych czasach zagrożenia CBRNE stanowią istotne wyzwanie dla bezpieczeństwa nie tylko na poziomie krajowym, ale również, a może przede wszystkim, na poziomie międzynarodowym. Polska, będąc aktywnym członkiem tej społeczności, nie pozostaje wobec takich zagrożeń obojętna. Odpowiednie przygotowanie i zdolność do skutecznej reakcji stają się zatem absolutnie niezbędne dla bezpieczeństwa Polski, Europy i świata.

Faza przygotowań

Aby zapewnić odpowiednią organizację ćwiczeń, komendant główny PSP powołał zespół autorski odpowiedzialny za ich przygotowanie i przeprowadzenie. W jego skład weszli funkcjonariusze PSP z różnych regionów Polski, a trzon tworzyli przedstawiciele Komendy Głównej PSP oraz Komendy Wojewódzkiej PSP w Warszawie.

Do podstawowych zadań zespołu należało:

• wybranie miejsca do przeprowadzenia ćwiczeń, opracowanie harmonogramu ich przebiegu oraz scenariusza,
• opracowanie epizodów wynikających ze scenariusza oraz określenie potrzeb w zakresie przygotowania pozoracji,
• nadzór nad właściwym sporządzaniem dokumentacji do rozliczenia finansowego,
• zorganizowanie paliwa, wyżywienia, zaplecza sanitarnego i inne zagadnienia logistyczne,
• opracowanie wytycznych z zakresu bezpieczeństwa i higieny służby oraz zabezpieczenie medyczne,
• opracowanie wykazu grup oraz przeprowadzenie formalnych ustaleń w zakresie ich udziału w ćwiczeniach.

Ponieważ przedsięwzięcie zakładało udział zagranicznych grup ratowniczych, priorytetem stało się uzgodnienie z nimi szczegółów udziału w ćwiczeniach. Omówione zostały potencjalne zadania do realizacji, możliwe obszary współpracy, określono konfigurację grup. Dzięki tym ustaleniom KDR miał dysponować stosowną wiedzą o możliwościach technicznych i taktycznych każdej grupy ratowniczej. Niestety pierwsza trudność pojawiła się już na wstępie – część sił i środków dotarła w innej konfiguracji od ustalonej podczas wideokonferencji poprzedzających ćwiczenia. Jest to zapewne jeden z ważniejszych problemów, którymi trzeba będzie zająć się w najbliższej przyszłości.

Kolejny kluczowy element przygotowań stanowił wybór miejsca przeprowadzenia ćwiczeń i dokonanie uzgodnień z wieloma partnerami. Były to żmudne i trwające tygodniami prace, w których znaczącą rolę odegrało kierownictwo Komendy Powiatowej PSP w Ostrowi Mazowieckiej. Następnie opracowany został harmonogram przebiegu ćwiczeń oraz ich scenariusz, zawierający konkretne epizody i potrzeby w zakresie pozoracji.

Następnym punktem była odpowiednia organizacja łączności, a także przygotowanie nowoczesnych rozwiązań teleinformatycznych, uwzględniających współpracę grup polskich i zagranicznych.

Aby zagwarantować odpowiednie zasięgi radiowe dla sił i środków z Polski i zagranicy, 3 sierpnia w powiecie ostrowskim przeprowadzono warsztaty mające na celu rozbudowę sieci zwiększonego zasięgu korzystającej z ruchomych radioprzemienników zlokalizowanych na samochodach dowodzenia i łączności (SDł) PSP.

Z kolei 7 i 8 sierpnia odbyły się manewry zgrywające, w których uczestniczyło pięć SDł PSP wraz z obsadami z województwa mazowieckiego (dwa pojazdy) oraz po jednym z województwa podkarpackiego, podlaskiego i wielkopolskiego. Dzięki temu możliwe było przygotowanie na potrzeby ćwiczeń niezawodnej łączności radiowej, z naciskiem na emisję cyfrową, narzędzi do zarządzania zasobami – Mission Manager i Mission Responder, przekazu obrazu do sztabu KDR na poziomie strategicznym z czterech oddzielnych akcji oraz obrazu z różnych źródeł (np. bezzałogowych statków powietrznych). Ostatni cel realizowany był z wykorzystaniem funkcjonującego w PSP dedykowanego rozwiązania do streamingu obrazu z poszczególnych SDł.

W ostatniej fazie przygotowań teleinformatycznych, 23 sierpnia, w Komendzie Głównej PSP przeprowadzono ćwiczenia sztabowe połączone ze szkoleniem przygotowującym dla kierujących działaniami ratowniczymi oraz dowódców odcinków bojowych, mające na celu przedstawienie w praktyce omawianych wcześniej aplikacji Mission Manager i Mission Responder, zapewniających optymalne zarządzanie siłami i środkami, w tym krajowymi i zagranicznymi specjalistycznymi grupami ratowniczymi.

Kwestie prawidłowej organizacji łączności podczas działań ratowniczych i ćwiczeń zazwyczaj spędzają sen z powiek KDR wszystkich szczebli. Optymalnie przygotowana dokumentacja dotycząca łączności jest kluczem do rozwiązywania wszelkich problemów w tym zakresie.

Konieczność aktualizacji obecnie wykorzystywanych dokumentów została dostrzeżona również podczas ćwiczeń COPERATION 2023, dlatego też na poziomie Komendy Głównej PSP aktualizowane są „Zasady organizacji łączności alarmowania, powiadamiania dysponowania oraz współdziałania na potrzeby działań ratowniczych”, a także „Metodyka postępowania podczas organizacji łączności na potrzeby kierującego działaniem ratowniczym”.

W nowelizacji dokumentów zostały uwzględnione następujące zagadnienia:

• organizacja łączności na potrzeby KDR na poziomie taktycznym i strategicznym (z powołaniem sztabów) podczas kilku akcji na poziomie taktycznym, podlegających poziomowi strategicznemu (np. w przypadku działań powodziowych),
• możliwość wykorzystywania operacyjnego kierunku radiowego KO (obecnie zapewniającego bezpośrednią łączność pomiędzy stanowiskiem kierowania komendanta powiatowego lub miejskiego a sztabem KDR) również na poziomie stanowiska kierowania komendanta wojewódzkiego, a także użycia KO na potrzeby sieci dowodzenia i współdziałania KDW, kiedy kanały te są już wykorzystywane.
• nowy kryptonim radiowy SALUT dla KDR poziomu strategicznego, tak by obecny kryptonim KARAT nie musiał być dzielony pomiędzy dwa poziomy kierowania.

Nie tylko działania operacyjne…

Kwestie operacyjne są niewątpliwie niezwykle istotne podczas każdych działań ratowniczych czy ćwiczeń, nie sposób jednak nie wspomnieć również o przygotowaniu odpowiedniego zaplecza logistycznego. Zapewnienie paliwa, wyżywienia, sanitariatów, profesjonalne zbudowanie bazy noclegowej i bazy zabezpieczenia medycznego, stanowiących bazę operacji, odegrały ważną rolę w obsłudze znacznej liczby ratowników z różnych państw, a także w zagwarantowaniu sprawnego przebiegu ćwiczeń. To w tym obszarze koncentrowały się działania organizacyjne i logistyczne, a także koordynacja działań ratowniczych, ponieważ na terenie bazy operacji utworzony został sztab kierującego działaniem ratowniczym (KDR) na poziomie strategicznym.

Warto zaznaczyć, że jednym z istotnych aspektów przyjętego modelu było wyposażenie bazy operacji we wszystkie elementy pozwalające zapewnić komfort oraz odpowiednie warunki pracy i odpoczynku. Dzięki temu zagraniczne grupy ratownicze nie musiały przewozić swojego sprzętu logistycznego, co znacznie usprawniło i przyspieszyło przygotowania oraz cały przebieg ćwiczeń.

Wspierając grupy międzynarodowe: rola oficerów łącznikowych PSP

Na potrzeby ćwiczeń powołany został siedmioosobowy zespół oficerów łącznikowych PSP, którego głównym zadaniem była koordynacja działań międzynarodowych grup ratowniczych. Pięciu z nich zostało na stałe przypisanych do poszczególnych grup – pozostawali z nimi przez cały czas, natomiast dwóch pracowało w systemie całodobowym w sztabie na poziomie strategicznym.

Oficerowie łącznikowi odgrywali ważną rolę w procesie koordynacji działań międzynarodowych grup ratowniczych. Ich zadaniem było m.in. udzielenie wsparcia podczas przekraczania granicy państwa przez grupę oraz pilotowanie jej z przejścia granicznego zarówno przed ćwiczeniami, jak i po ich zakończeniu. Ponadto oficerowie przeprowadzali rozpoznanie trasy przejazdu, uwzględniając ewentualne punkty tankowania. Raportowali w czasie trwania epizodów o działaniach danej grupy, a także zapewniali niezbędne wsparcie dla KDR poziomu taktycznego oraz dowódców grupy międzynarodowej.

Ich obecność i zaangażowanie znacznie ułatwiły i usprawniły proces koordynacji działań międzynarodowych grup ratowniczych, przyczyniając się do efektywnego przebiegu ćwiczeń.

Sztuka pozoracji

Realistyczne przygotowanie pozoracji na ćwiczenia zawsze stanowi kluczowy element w doskonaleniu umiejętności ratowników. Pozoracje pozwalają na stworzenie wiarygodnej i realistycznej symulacji sytuacji kryzysowych, co umożliwia uczestnikom ćwiczeń praktyczne sprawdzenie swoich umiejętności w warunkach, które naśladują rzeczywiste zagrożenia. Dzięki temu ratownicy zdobywają cenne doświadczenie w różnych sytuacjach, co zwiększa ich elastyczność i przygotowanie na rozmaitość potencjalnych zagrożeń.

Warto również podkreślić, że przygotowane pozoracje pozwalają na przetestowanie reakcji i koordynacji działań różnych służb i zespołów działających na miejscu zdarzenia. Działania ratownicze zazwyczaj wymagają skutecznej współpracy wielu podmiotów, dlatego ważne jest, aby reakcja była dobrze zsynchronizowana i skoordynowana.

Co więcej, ćwiczenia oparte na pozoracjach pomagają podnieść poziom gotowości służb ratowniczych. Trenowanie działań podczas symulowanych zdarzeń wedle realistycznego scenariusza przekłada się na skrócenie czasu reakcji w przypadku prawdziwego zagrożenia, co może być decydujące w sytuacjach kryzysowych. Warto podkreślić, że scenariusze każdego z epizodów przygotowanych na potrzeby ćwiczeń COOPERATION 2023 opierały się na rzeczywistych zdarzeniach.

W ćwiczenia zaangażowanych było 20 pozorantów (kadetów ze Szkół Aspirantów PSP w Krakowie i Poznaniu) oraz 70 manekinów, w tym 10 dziecięcych.

Sama pozoracja to  również charakteryzacja pozorantów przez realistyczne odwzorowanie ran szarpanych, ciętych, postrzałowych, oparzeniowych, elementów wbitych w ciało czy złamań otwartych i zamkniętych. Pozoracja to również pomysły na konkretne lokalizacje epizodów czy przygotowanie odpowiednich obiektów i konstrukcji, w tym zabudowy ich poszczególnych pomieszczeń, a także organizacja pojazdów, maszyn i sprzętu.

Ważne jest przygotowanie pozoracji w taki sposób, by nie było wątpliwości, co widać, słychać i czuć. Konieczne są wręcz przejaskrawienia, tak aby w realnych działaniach ratowników nic nie mogło zaskoczyć. Adrenalina udzielająca się podczas ćwiczeń COOPERATION 2023 zapewne pomoże wszystkim ratownikom biorącym w nich udział zachować chłodną głowę i zimną krew w trakcie realnych działań.

Za profesjonalną organizację pozoracji, przygotowaną na najwyższym poziomie, o czym wielokrotnie wspominali sami ćwiczący, odpowiadał zespół liczący 15 osób, którego działania rozpoczęły się ponad miesiąc przed manewrami.

Ćwiczenia od A do Z

Ćwiczenia COOPERATION 2023 stanowiły formę doskonalenia współdziałania krajowych sił i środków w sytuacji przyjmowania pomocy międzynarodowej oraz współpracy ze służbami, organizacjami i instytucjami, w tym siłami międzynarodowymi, w przypadku zdarzeń długotrwałych, wymagających udziału sił specjalistycznych.

Ze względu na podłoże poszczególnych epizodów oraz zaangażowanie w każdy z nich znacznej liczby sił i środków kierujący działaniem ratowniczym na poziomie strategicznym podjął w trakcie ćwiczeń decyzję o podziale działań na oddzielne akcje z kierującymi działaniami ratowniczymi na poziomie taktycznym. Wszelkie potrzeby przez nich zgłaszane realizowane były przez sztab poziomu strategicznego.

Struktura sztabu na poziomie strategicznym stanowiła odzwierciedlenie „Zasad organizacji sztabu na potrzeby KDR” i składała się z: zespołu operacyjnego, zespołu łączności, zespołu logistyki oraz zespołu medialnego. Na czele sztabu stał jego szef.

Ze względu na to, że w działaniach wykorzystywano statki powietrzne załogowe i bezzałogowe, niezbędne było włączenie do prac sztabu poziomu strategicznego oficera zajmującego się koordynacją operacji lotniczych. PSP coraz częściej wykorzystuje statki powietrzne, zwłaszcza podczas gaszenia pożarów wielkopowierzchniowych – m.in. z tego powodu w ramach projektu „Pomagamy i chronimy – Policja i Państwowa Straż Pożarna na straży bioróżnorodności” zakupione zostały dwa śmigłowce Black Hawk S-70i (pierwszy z nich podczas ćwiczeń wszedł oficjalnie do podziału bojowego).

Komendant główny PSP powołał zespół, którego zadaniem jest opracowanie „Zasad współpracy ze statkami powietrznymi w ksrg”. Ich celem jest zwiększenie poziomu bezpieczeństwa działań ratowniczych, ćwiczeń oraz szkoleń, w trakcie których wykonywane są operacje lotnicze, a także wsparcie KDR wszystkich poziomów, sztabów oraz obsad stanowisk kierowania wszystkich szczebli w procesie podejmowania decyzji o użyciu statków powietrznych.

Wracając do ćwiczeń, w ramach sztabu na poziomie strategicznym zorganizowany został również punkt przyjęcia sił i środków (PPSiS) oraz obozowisko dla wszystkich ćwiczących. Podczas wyboru miejsca pracy sztabu zwracano uwagę na:

• istniejącą infrastrukturę techniczną oraz warunki gwarantujące zapewnienie skutecznej łączności,
• zapewnienie bezpieczeństwa ratowników ze względu na prognozowany rozwój sytuacji,
• odległość od miejsca prowadzonych działań ratowniczych i wyznaczonego PPSiS,
• ilość miejsca potrzebnego do pracy,
• istniejące zaplecze sanitarne,
• możliwość budowy obozowiska lub zakwaterowania w obiektach,
• możliwość organizacji miejsc parkingowych,
• zabezpieczenie przed osobami nieuprawnionymi (ogrodzenie terenu, kontrola wejścia i wyjścia osób, wjazdu i wyjazdu pojazdów).

Najlepszą lokalizacją dla miejsca pracy sztabu okazał się teren leśnictwa Trynosy wraz z lądowiskiem dla biorących udział w ćwiczeniach statków powietrznych.

Struktura sztabu na poziomie taktycznym uzależniona była od bieżących potrzeb KDR wynikających z prowadzonych działań ratowniczych.

Najważniejszy element wiążący obydwa poziomy kierowania oraz gwarantujący bieżący przepływ informacji na linii KDR – sztab oraz KDR – dowódcy odcinków bojowych stanowiły skonfigurowane zależnie od potrzeb węzły łączności oparte na infrastrukturze samochodów dowodzenia i łączności (SDł). Węzły te oferowały szeroki wachlarz funkcjonalności, opierając się na różnych systemach łączności, w tym łączności satelitarnej.

Istotnym atutem była możliwość pracy w sieciach łączności radiowej przy użyciu trybu cyfrowego i wykorzystaniu radioprzemienników, co pozwoliło zwiększyć pokrycie zasięgów radiowych oraz bezpieczeństwo komunikacji. Wykorzystanie tak przygotowanej łączności zapewniło strażakom korzystanie z radiotelefonów noszonych na całym obszarze prowadzonych działań ratowniczo-gaśniczych.

Dodatkowo w ramach poszczególnych operacji wdrożono transmisję wideo w czasie rzeczywistym przy użyciu łączności satelitarnej, co umożliwiało sztabowi i KDR monitorowanie i ewentualne koordynowanie działań na bieżąco. Wsparcie stanowił także system świadomości sytuacyjnej, który pozwalał na efektywne lokalizowanie i zarządzanie jednostkami na miejscu zdarzenia. Integrował on różnorodne formy komunikacji, w tym statusy, korespondencję tekstową (chat), a także możliwość potwierdzania wykonania zadań czy informowania o problemach. Wszystkie dane lokalizacyjne były przetwarzane przez zaawansowane narzędzia systemu informacji geograficznej (GIS), służące do analizy danych przestrzennych.

Ponadto kierujący działaniami ratowniczymi poziomu taktycznego oraz dowódcy odcinków bojowych wyposażeni zostali w urządzenia mobilne z dostępem do transmisji danych i specjalnym oprogramowaniem, co pozwalało na wsparcie dowództwa i aktualizację bazy danych GIS. Integracja pojazdów SDł i łączności satelitarnej zapewniała optymalizację zarządzania zasobami w czasie rzeczywistym. Wykorzystanie różnorodnych aplikacji działających przez łącza satelitarne i GSM dawało pełen ogląd sytuacyjny, co ułatwiało podejmowanie decyzji strategicznych bez zbędnej zwłoki.

W ramach testów operacyjnych uruchomiony został również system Automatic Vehicle Location (AVL) dla 15 urządzeń, służący do weryfikacji i potwierdzenia lokalizacji różnych zasobów i personelu ratowniczego na terenie działań, który docelowo będzie stanowił jeden z modułów w nowo budowanym SWD-PSP.

W centrum wydarzeń

W kulminacyjnym momencie ćwiczeń w jednym czasie prowadzone były cztery oddzielne akcje, oparte na czterech różnych epizodach:

• Nielegalne laboratorium – produkcja bojowych środków trujących oraz próba konstrukcji „brudnej bomby”. Wskutek nieprawidłowego magazynowania substancji niebezpiecznych oraz niekontrolowanych reakcji chemicznych, do których doprowadzili pracownicy laboratorium, dochodzi do wybuchu – część konstrukcji obiektu ulega zawaleniu, następuje niekontrolowane uwolnienie niebezpiecznych substancji chemicznych.
• Pociąg – skład przewożący amunicję, materiały wybuchowe i paliwo zostaje porwany przez terrorystów, którzy żądają skierowania go do stolicy, grożąc śmiercią zakładników.
• Woda – pojazd grupy terrorystycznej uciekającej przed pościgiem policyjnym wjeżdża z dużą prędkością na skarpę – wpada do zbiornika wodnego, gdzie następuje zatonięcie auta z częścią transportowanego ładunku, a w akwenie pojawiają się pływające pojemniki z oznaczeniem materiałów promieniotwórczych.
• Las – w związku z paniką wywołaną kontaktem osób postronnych z członkami grupy terrorystycznej będącej w posiadaniu substancji niebezpiecznych dochodzi do niekontrolowanych zachowań, w wyniku których następuje pożar wysuszonej trawy, ten zaś z powodu niekorzystnych warunków atmosferycznych przeradza się w wielkopowierzchniowy pożar lasu.

Ciekawym, a zarazem dość skomplikowanym mechanizmem przećwiczonym podczas manewrów była organizacja działań ratowniczych, w tym organizacja łączności, podczas wielu akcji toczących się w jednym czasie, na wszystkich trzech poziomach kierowania, tj. interwencyjnym, taktycznym i strategicznym. Konieczność podejmowania natychmiastowych decyzji, by optymalnie wykorzystywać polskie i zagraniczne siły i środki, kierować nimi oraz koordynować je na szczeblu KDR, w tym współdziałać z dowódcami odcinków bojowych przy wykorzystywaniu odpowiednich zasobów radiowych, pozwoliła na zauważenie elementów, nad którymi będziemy pracować w najbliższym czasie.

Konieczne jest zwłaszcza włączenie w proces nauczania z zakresu kierowania działaniami ratowniczymi na poziomie taktycznym funkcjonariuszy mogących zajmować stanowiska uprawniające do przejęcia kierowania działaniami na tym poziomie lub przewidzianych do objęcia tych stanowisk dowódców specjalistycznych grup ratowniczych PSP. W szczególności powinni oni znać granice podziału strefy działań ratowniczych na odcinki bojowe oraz zakresy zadań dla kierujących tymi odcinkami.

Podsumowanie

Międzynarodowe ćwiczenia ratownicze COOPERATION 2023 to wyjątkowe wydarzenie, które pokazało ogromne zaangażowanie państw w doskonalenie przygotowania na wypadek wystąpienia zagrożeń CBRNE. Skala i zakres ćwiczeń, liczba zaangażowanych ratowników, analiza efektywności działań oraz wysoki poziom współpracy międzynarodowej to duży sukces. Przedsięwzięcie to przypomniało także o konieczności inwestowania w przygotowanie służb ratowniczych oraz rozwijanie nowoczesnych technologii. Efekty tego typu ćwiczeń przyczyniają się do zwiększenia bezpieczeństwa nie tylko na poziomie krajowym, ale także ogólnoeuropejskim, a wspólna praca i gotowość do działania są kluczowe w obliczu zagrożeń CBRNE, które niestety mogą pojawić się w każdym momencie.

Jak wielokrotnie wspominano w artykule, głównym celem przedsięwzięcia było sprawdzenie współdziałania sił i środków krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego oraz grup międzynarodowych podczas zdarzeń o dużych rozmiarach związanych z zagrożeniami CBRNE. Ćwiczenia pozwoliły również na sprawdzenie procedur związanych z uruchomieniem pomocy międzynarodowej i możliwości współpracy z podmiotami współdziałającymi, w tym z grupami międzynarodowymi. Były też doskonałym poligonem, umożliwiającym nabycie dodatkowych umiejętności kierowania działaniami ratowniczymi oraz dowodzenia odcinkami bojowymi i grupami specjalistycznymi przez kadrę dowódczą. Pozwoliły również sprawdzić funkcjonowanie zabezpieczenia logistycznego podczas dużych działań ratowniczych oraz doskonalić umiejętności organizacji łączności współdziałania i dowodzenia.

Warto podkreślić rolę Biura Bezpieczeństwa Informacji KG PSP – nie tylko w samych ćwiczeniach, ale też w kształtowaniu kierunku rozwoju przyjętego w dziedzinie informatyzacji PSP. Pierwsza w historii ćwiczeń możliwość podglądu przez sztaby pracy specjalistycznych grup ratowniczych, ze szczególnym uwzględnieniem SGRChem, przez umieszczenie kamer we wnętrzach pomieszczeń ćwiczebnych, pozwoliła jeszcze bardziej zrozumieć kierującym działaniami ratowniczymi i osobom funkcyjnym złożoność zagadnień dotyczących rozpoznania CBRNE i zarazem uzmysławiała ryzyko działań grup pracujących w strefie zagrożenia