Pożary wewnętrzne – nowa jakość

W dobie zmian w systemie kształcenia naturalnym krokiem była unifikacja funkcjonowania poszczególnych dziedzin ratownictwa, w tym także walki z pożarami

Standaryzację i płynące z niej korzyści widać w wielu dziedzinach życia. Państwowa Straż Pożarna nie jest wyjątkiem, unifikacja sposobów działania zajmuje bardzo ważne miejsce w jej funkcjonowaniu. Jej przykładami są chociażby procedury ratownictwa medycznego i dysponowania sił i środków do zdarzenia, programy szkolenia komendanta głównego PSP czy ogólnopolskie dane radiowe. [1].

W marcu 2014 r. kierownictwo PSP zdecydowało o stworzeniu zunifikowanego systemu kształcenia w dziedzinie gaszenia pożarów wewnętrznych.

Wcześniejsze inicjatywy, stanowiące elementy kompleksowego podejścia do tego zagadnienia, zostały zebrane w całość. Brakowało jednak istotnego komponentu, o którym środowisko dydaktyczne dyskutowało od lat: starannie zaprojektowanych i jednolitych stanowisk do ćwiczeń. Pojawiła się szansa zrealizowania zamówienia w ramach projektu DAR („Zwiększenie skuteczności prowadzenia długotrwałych akcji ratowniczych - DAR”) - została należycie wykorzystana. W kraju wyrastają jak grzyby po deszczu nowe, jednolite stanowiska do ćwiczeń z zakresu gaszenia pożarów wewnętrznych i taktyki prowadzenia działań w obiektach. Miejmy nadzieję, że już niebawem każda placówka dydaktyczna PSP będzie mogła cieszyć się nowym wielofunkcyjnym trenażerem. Pomimo przejściowych trudności istnieje szansa kontynuacji tego projektu w najbliższym czasie.

Pomysł na unifikację

Od kilku już lat Ośrodek Szkolenia KW PSP w Olsztynie zajmuje się szkoleniami z zakresu gaszenia pożarów wewnętrznych. W 2014 r. odbyły się tu Międzynarodowe Warsztaty Instruktorów Pożarniczych (IFIW 2014), na które przybyli specjaliści i pasjonaci pożarnictwa aż z 17 krajów na czterech kontynentach. Rok wcześniej na warsztatach z gaszenia pożarów wewnętrznych gościli instruktorzy i wykładowcy ze wszystkich szkół pożarniczych i niektórych ośrodków szkolenia PSP. Kadrą instruktorską tych warsztatów byli goście zaproszeni z Australii, instruktorzy CFBT (Compartment Fire Behaviour Training), współautorzy jednej z najbardziej rozpowszechnionych na świecie publikacji dotyczących tematyki pożarów wewnętrznych - „3D Firefighting”. Szerzej o idei CFBT można przeczytać w „Przeglądzie Pożarniczym” z lipca 2013 r.

Nie było więc zaskoczeniem, że zadanie zorganizowania przetargu na stanowiska do ćwiczeń otrzymała Komenda Wojewódzka PSP w Olsztynie, a Biuro Szkolenia Komendy Głównej PSP zwróciło się właśnie do olsztyńskiego ośrodka z propozycją poprowadzenia prac zespołu tworzącego założenia do budowy stanowiska. Równolegle zlecono opracowanie nowego programu szkolenia strażaków z zakresu gaszenia pożarów wewnętrznych oraz przeprowadzenie szkoleń instruktorskich dla wybranych wykładowców ze wszystkich placówek, do których miały trafić nowe modułowe wielofunkcyjne trenażery pożarowe (16 ośrodków szkolenia przy komendach wojewódzkich, pięć szkół pożarniczych oraz dodatkowy trenażer dla Warszawy). W porozumieniu z Biurem Szkolenia KG PSP ustalono minimalną liczbę instruktorów niezbędnych do przeprowadzania szkoleń w nowych stanowiskach do ćwiczeń. Aby zajęcia zapewniły odpowiedni poziom merytoryczny, a jednocześnie były bezpieczne dla prowadzących i uczestników, potrzebnych było minimum trzech instruktorów w każdym ośrodku. Ponadto zaproponowano, aby w dwóch największych aglomeracjach, skupiających największą liczbę jednostek ratowniczo-gaśniczych, czyli w Warszawie i w okręgu śląskim, zwiększyć liczbę instruktorów do sześciu. Wypada dodać, że są to dopiero zaczątki systemu. Aby był wydolny, musi docelowo obejmować znacznie większą liczbę osób mających kompetencje do prowadzenia zajęć i uwzględniać ich okresowe doskonalenie.

Wyszkolenie 72 instruktorów, którzy mieliby realizować nowy program doskonalenia w swoich rodzimych ośrodkach, to duże wyzwanie. Do współpracy zostali zaproszeni  wykładowcy i instruktorzy oraz dowódcy operacyjni ze szkół i komend PSP, którzy na co dzień zajmują się tematyką gaszenia pożarów wewnętrznych i prowadzą ćwiczenia ogniowe w kontenerach rozgorzeniowych lub innych obiektach. Tak powstał ośmioosobowy zespół liderów, który jeszcze wiosną rozpoczął pracę nad nowym programem nauczania z zakresu gaszenia pożarów wewnętrznych. Komendant główny PSP zatwierdził 3 grudnia program szkolenia.

W pierwszych dniach lipca zespół liderów spotkał się w Ośrodku Szkolenia KW PSP w Olsztynie na warsztatach zgrywających. Były one ostatnią próbą przed rozpoczęciem cyklu szkoleń przygotowujących kadrę instruktorską do prowadzenia zajęć z gaszenia pożarów wewnętrznych w nowo powstających trenażerach. Jednocześnie ustalono, że szkolenia instruktorskie odbędą się w trzech placówkach: OSz KW PSP w Olsztynie, SA PSP w Krakowie i SA PSP w Poznaniu. Każda z nich ma przeprowadzić dwa pięciodniowe szkolenia. W tych kursach weźmie udział po 12 wykładowców i instruktorów reprezentujących wszystkie szkoły i ośrodki szkolenia PSP oraz JRG otrzymujące trenażer.

Samo stanowisko też wymaga kilku słów komentarza. Przede wszystkim w początkowej fazie trzeba było przyjrzeć się przykładom funkcjonującym na świecie, a jednocześnie przeanalizować cele dydaktyczne (w tym zakres przekazywanych informacji). Chcemy bardzo wyraźnie podkreślić, że za całością działań w tym wielowątkowym przedsięwzięciu stoją właśnie cele dydaktyczne odzwierciedlające najnowszą wiedzę naukową i techniki gaszenia pożarów. Jedynie definiując na wstępie nasze oczekiwania i przypisując im kryteria ewaluacyjne (czasowniki operacyjne, określające, co po realizacji szkolenia uczestnik powinien wiedzieć, umieć, zademonstrować, wyjaśnić, omówić, wykonać itp.), jesteśmy w stanie zbudować spójny i przemyślany system kształcenia. Dlatego właśnie program kształcenia zawiera m.in. modelowe scenariusze, uwzględniające niemal 100% celów dydaktycznych możliwych do osiągnięcia dzięki wykorzystaniu trenażera.

Pierwsze już za nami

Pierwsze szkolenia instruktorskie odbyły się w dniach 17-21 i 24-28 sierpnia w Ośrodku Szkolenia KW PSP w Olsztynie. Można było je przeprowadzić tak wcześnie tylko dlatego, że istniejący dotąd w Olsztynie trenażer funkcjonalnie w dużej części przypomina nowe modułowe rozwiązanie. Niestety, tego samego nie można powiedzieć o komorze ogniowej w szkole w Poznaniu W tej placówce szkolenia instruktorskie będą mogły ruszyć dopiero po dostarczeniu przez producenta nowych trenażerów. Natomiast w chwili oddawania artykułu do druku SA PSP, w Krakowie może się już poszczycić posiadaniem trenażera.

W Olsztynie przeszkolono trzyosobowe zespoły z następujących jednostek: CS PSP w Częstochowie, SP PSP w Bydgoszczy, SGSP w Warszawie, WOSz w Łapach, WOSz w Pionkach,  WOSz w Olsztynie, WOSz w Toruniu i trzech funkcjonariuszy reprezentujących jednostki ratowniczo-gaśnicze z Warszawy. Dodatkowym atutem szkolenia był udział w nim cenionego międzynarodowego instruktora gaszenia pożarów wewnętrznych George’a Bogkiasa z Grecji. Nasz gość służył pomocą i wielkim doświadczeniem podczas ćwiczeń ogniowych, gdzie doskonale kreował warunki pożarowe w kontenerze ogniowym. Potrafił również przyciągnąć uwagę zmęczonych po całodniowych ćwiczeniach kursantów na sali wykładowej, gdzie analizował wybrane akcje gaśnicze, udzielał wskazówek, jak czytać dym i rozpoznawać sytuację pożarową po innych widocznych symptomach. Pokazał, jak być kolegą, mentorem, przykładem i wzorem jednocześnie - to bezcenna cecha charakterystyczna instruktora-mistrza. Nie ulega bowiem wątpliwości, ze poza wysokim poziomem merytorycznym i mistrzowskimi umiejętnościami od dobrego instruktora oczekujemy, by był dla szkolących się inspiracją do samodoskonalenia.

Każdy dzień szkolenia rozpoczynał się na sali wykładowej, gdzie przyszli instruktorzy poznawali wizję systemową procesu szkolenia oraz założenia pozwalające na osiągnięcie unifikacji na poziomie krajowym. To duże wyzwanie, a jednocześnie coś wyróżniającego polskie rozwiązania na świecie. Analizowano zagadnienia teoretyczne i ustalano obszary wymagające korekty merytorycznej w krajowym spojrzeniu na taktykę zwalczania pożarów. Po takim wprowadzeniu kursanci odbywali zajęcia praktyczne na placu treningowym. Tam wcielali się w rolę instruktorów i pod okiem prowadzących szkolenie realizowali elementy programu. Były też pokazy i demonstracje wykorzystujące liczne modele. Kursanci mogli zobaczyć chociażby pokaz pirolizy drewna, porównania skuteczności różnych prądów gaśniczych czy dynamiki rozwoju pożaru w zależności od umiejscowienia jego źródła w pomieszczeniu. Sami pod okiem kadry mogli poprowadzić zajęcia na większych modelach ogniowych, tzw. domkach dla lalek. Mały domek (jednopomieszczeniowy) umożliwiał obserwację różnych niebezpiecznych zjawisk pożarowych, m.in. rozgorzenia, wstecznego ciągu płomienia i zapłonu gazów pożarowych. Pokaz z użyciem domku z daszkiem przybliżył zaś zagadnienia związane z dymem i gorącymi gazami pożarowymi, a prezentacja dużego domku (z czterema pomieszczeniami) miała zwrócić uwagę na tory wymiany gazowej w pożarze w budynku mieszkalnym oraz wpływ wentylacji na zachowanie pożaru. Podczas lipcowych warsztatów zgrywających kadrę liderów nagrane zostały filmy prezentujące większość z omówionych demonstracji, a także ćwiczenia z prądami gaśniczymi. Materiały te będą doskonałą pomocą dydaktyczną dla przyszłych instruktorów - są dostępne w internecie, zostały również rozpowszechnione w jednostkach organizacyjnych PSP, a przyszli kursanci mogą zapoznać się z nimi, zanim jeszcze przystąpią do szkolenia programowego. [2]

Ale nowe kursy to nie tylko pokazy. Przyszli instruktorzy wylewali siódme poty na placu treningowym i w kontenerowym trenażerze pożarowym. Podczas ćwiczeń poświęcono dużo uwagi technikom operowania prądami gaśniczymi, współpracy w rocie, zachowaniu przy drzwiach, natarciu i wycofaniu z aktywnym zabezpieczeniem, różnym technikom i metodom aplikacji wody w celach gaśniczych oraz technikom przeszukiwania pomieszczeń zadymionych. Podczas ćwiczeń z prądami gaśniczymi kursanci musieli wykazać się umiejętnym operowaniem prądownicą i płynnym przechodzeniem z technik wykorzystywanych do chłodzenia gazów pożarowych (krótki puls, długi puls) na techniki gaśnicze (penciling - ołówkowanie, painting - malowanie) czy omiatanie (gaszenie pośrednie).

Zunifikowane ćwiczenia gorące nastawione były na osiąganie celów dydaktycznych zawartych w programie i skupiały się m.in. na obserwacji zjawisk pożarowych, natarciu na pożar i wycofaniu, przeszukaniu podczas natarcia oraz na wentylacji taktycznej. Najważniejszym zadaniem profesjonalnego zespołu instruktorów jest kreowanie realistycznych i bezpiecznych warunków ćwiczenia przy precyzyjnym użyciu wody i świadomie stosowanej kontroli wymiany gazowej.

Program realizowany na kursie instruktorskim rozbudowany był o nowe taktyki walki z pożarami wewnętrznymi. Kursanci mogli poznać i przećwiczyć takie elementy, jak natarcie zewnętrzne poprzedzające działania wewnętrzne (transitional attack), wentylację sekwencyjną połączoną z izolacją pożaru, zarządzanie przepływem gazów w środowisku pożarowym i natarcie na pożar z wykorzystaniem czynnej wentylacji. Należy zaznaczyć, że temat wentylacji taktycznej jest zbyt szerokim pojęciem, by można go było w pełni zrealizować na takim szkoleniu. Jako dodatkowy kurs stanowiłby świetne uzupełnienie szkolenia z taktyki gaszenia pożarów wewnętrznych. Uczestnicy omawiali studia przypadków, analizowali dokumentację filmową z prawdziwych zdarzeń oraz doskonalili warsztat pedagogiczny poprzez omawianie kwestii związanych z prowadzeniem zajęć teoretycznych z pomocą prezentacji multimedialnych.

Szkolenie ogniowe to nie tylko nowy program nauczania, nowe techniki i taktyki, lecz także możliwość zaprezentowania nowych rozwiązań sprzętowych, które coraz częściej można spotkać na świecie i w naszym kraju. Przyszli instruktorzy mieli okazję zapoznać się z kurtyną dymową (smoke blocker) i poznać zalety jej wykorzystania. Urządzenie to znajduje zastosowanie zwłaszcza w zabezpieczaniu pomieszczeń przed zadymieniem oraz izolowaniu miejsca pożaru. Można je również połączyć z wentylacją taktyczną.

Podczas pracy z prądami wody kursanci mogli porównać kilka prądownic stosowanych w PSP i OSP. Jest to najważniejszy sprzęt pracy strażaka przy pożarach wewnętrznych. Ma umożliwić ratownikowi efektywne schłodzenie gazów pożarowych i ugaszenie pożaru. Jest także jednym z elementów ochrony życia i zdrowia strażaka. Ważne więc, aby dobór prądownicy był bardzo przemyślany. Podczas szkolenia przyszli instruktorzy dowiedzieli się, jak istotna w pracy strażaka jest doskonała znajomość własnej prądownicy, jej zalet, wad, operowania i umiejętnej regulacji jej parametrów przy zerowej widoczności.

Poza prądownicami zaprezentowana została również przebijająca lanca mgłowa. Sprzęt ten może służyć np. do gaszenia trudno dostępnych przestrzeni, bez konieczności wprowadzania tam ratowników. Bardzo dużą uwagę przykładano też do pracy z kamerą termowizyjną, która w obecnych czasach powinna być nieodzownym elementem wyposażenia strażaka wchodzącego do zadymionego budynku.

W czasie szkolenia instruktorzy kładli bardzo duży nacisk na stosowanie należytej ochrony osobistej ratowników. Rękawiczki nitrylowe bądź lateksowe pod rękawicami specjalnymi oraz maseczki przeciwpyłowe na twarzy mają chronić organizm przed szkodliwymi substancjami, z którymi mamy kontakt podczas działań gaśniczych, a także po ich zakończeniu. Należy pamiętać, że substancje te strażak będzie przenosił na swoim ubraniu bojowym, aż do czasu jego należytego wyczyszczenia. Dlatego podczas zajęć, na których kursanci zakładali zabrudzone umundurowanie, mieli obowiązek zabezpieczenia dłoni i układu oddechowego.

Ćwiczenia podzielono na strefę gorącą (miejsce ćwiczeń), ciepłą (miejsce pozostawiania zabrudzonych ubrań i sprzętu) i zimną (miejsce, gdzie bez zabrudzonych przedmiotów dokonuje się podsumowania ćwiczeń) i rygorystycznie pilnowano tego podziału.

Szkoleń nigdy dość

Zagadnienia związane z gaszeniem pożarów wewnętrznych cieszą się dziś dużym zainteresowaniem nie tylko wśród funkcjonariuszy PSP, lecz także w szeregach OSP. Przez ostatni rok we wszystkich jednostkach ratowniczo-gaśniczych województwa warmińsko-mazurskiego odbyły się szkolenia, które prowadził mł. bryg. Szymon Kokot-Góra - współautor nowego programu szkolenia i zarazem inicjator projektu modułowych wielofunkcyjnych trenażerów ratowniczych. Ponadto instruktorzy zajmujący się na co dzień tematyką pożarów wewnętrznych przeprowadzili na prośbę niektórych komend PSP i jednostek ochotniczych serię szkoleń pod hasłem „Mieszkaniówka”. Tak było m.in. w województwach pomorskim, mazowieckim, wielkopolskim, kujawsko-pomorskim i małopolskim. Działalność ta stała się też impulsem do stworzenia przez podchorążych SGSP Koła Naukowego Działań Gaśniczych. Jego aktywność zaczęła się od wizyty w Olsztynie (w marcu 2015 r.), co pozwoliło sprawdzić założenia merytoryczne, metodyczne i organizacyjne powstającego programu szkolenia oraz rozpalić w następcach ogień pasji.

Zainteresowanie podobnymi szkoleniami rośnie lawinowo, dlatego tak ważne jest wypracowanie jednolitego programu nauczania i stworzenie baz szkoleniowych z prawdziwego zdarzenia. Decyzja kierownictwa PSP o podjęciu tego wyzwania może zaprowadzić naszą formację daleko i sprawić, że świat spojrzy na nas z podziwem i zechce naśladować to śmiałe przedsięwzięcie. Takie głosy płyną już z międzynarodowego środowiska instruktorów CFBT. We wdrażaniu systemu potrzebna jest jednak determinacja i dyscyplina. Unifikacja ma swoje wyzwania - głównym jest konieczność mówienia jednym językiem. Zachęcamy zatem do obejrzenia filmów instruktażowych i lektury kolejnego artykułu, gdzie przybliżymy pozostałe elementy wdrażanego systemu. Unifikacja to przede wszystkim korzyści. Łatwość wymiany doświadczeń, powszechne zrozumienie zasad prowadzenia działań, możliwość kontroli jakości szkoleń i działań - to tylko niektóre z nich. Wartością dodaną będzie przywrócenie do łask zapomnianej już nieco sztuki gaszenia pożarów - która była, jest i na zawsze pozostanie czymś, z czym nasz zawód identyfikuje społeczeństwo i z czym identyfikujemy się my sami.

st. kpt. Rafał Antosik
jest zastępcą dowódcy zmiany w JRG SGSP, współautorem programu szkolenia, mł. bryg. Szymon Kokot-Góra jest starszym wykładowcą w OS KW PSP w Olsztynie, współautorem programu szkolenia z zakresu gaszenia pożarów wewnętrznych, organizatorem konferencji nt. pożarów wewnętrznych, członkiem grupy IFIW

Literatura:

[1] Rozporządzenie ministra spraw wewnętrznych i administracji z 18 lutego 2011 r. w sprawie szczegółowych zasad organizacji krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego (DzU nr 46 poz. 239).
[2] Materiały dotyczące pożarów wewnętrznych, wraz z instruktażem prowadzenia zajęć http://www.straz.gov.pl/panstwowa_straz_pozarna/gaszenie_pozarow_wewnetrznych
[3] Blok tematyczny: Pożary wewnętrzne, „Przegląd Pożarniczy” 7/2013.