Mosty pod ochroną

Każdy pożar obiektu mostowego, bez względu na jego wielkość, daje nam pewne wskazówki na przyszłość. W naszym kraju miało miejsce wiele takich zdarzeń, ale jedno z nich odegrało szczególnie ważną rolę w rozpoznawaniu specyfiki zabezpieczenia przeciwpożarowego mostów.

Mowa o pożarze mostu Łazienkowskiego w Warszawie w 1975 r. Zmusił on do opracowania szczegółowych uregulowań stanu zabezpieczenia przeciwpożarowego obiektów mostowych.

Stefan Bryła, profesor Politechniki Lwowskiej, inżynier budowlany, pionier spawalnictwa i konstrukcji spawanych, był konstruktorem pierwszego w Europie (niektóre źródła podają, że nawet na świecie) stalowego mostu spawanego elektrycznie. W swoim artykule pt. „Mosty drewniane” z 1928 r., zamieszczonym w „Podręczniku inżynierskim w zakresie inżynierii kolejowej i wodnej”, sformułował zalecenia dotyczące zabezpieczenia przeciwpożarowego tych obiektów. Pisał w nim: „Dla zabezpieczenia od pożaru: dobry nadzór, beczki z wodą, lepiej zbiorniki, zabezpieczone od zamarznięcia, hydranty. Czasem pokład mostów kolejowych pokryty między szynami 5 cm warstwą żwiru. Przewody gazowe układać należy w piasku, elektryczne w rurach. Miejsce, gdzie grozić mogą iskry (np. z kominów lokomotyw lub parowców), osłonić blachą”.

Dawniej

Pierwsze przepisy dotyczące zabezpieczeń przeciwpożarowych obiektów mostowych zostały wprowadzone przez Polskie Koleje Państwowe i zatwierdzone rozporządzeniem ministra komunikacji z 28 marca 1931 r. Przepisy o środkach przeciwpożarowych na mostach nr D-7 (DzUrz M.K. nr 9, poz. 88) oraz przepisy nr D-3 zatwierdzone 27 grudnia 1951 r., przez ministra kolei . Wymienione regulacje zostały opublikowane w „Wytycznych i zaleceniach dla zapobiegania pożarom na kolei” w 1955 r., które ukazały się nakładem Wydawnictwa Komunikacyjnego. Wytyczne ministra komunikacji wprowadzały na przykład następujące nakazy i zakazy:

• (…) na wszystkich drewnianych wiaduktach drogowych, utrzymywanych przez kolej, wywieszać w miejscach widocznych napisy ostrzegawcze: „Palenie na moście wzbronione pod odpowiedzialnością sądową”,
• (…) w odległości 100 m od strony wjazdu na most ustawić wskaźnik W-12, nakazujący zamknięcie klap popielnika lub jego zakropienie,
• (…) po przejściu pociągu wartownicy obowiązani są zbadać, czy na moście nie pozostały tlące się iskry lub żarzący się węgiel i natychmiast przystąpić do ich usunięcia.

Minister komunikacji zatwierdził przepisy o utrzymaniu mostów, wiaduktów i tuneli drogowych zarządzeniem nr 134 z 27 kwietnia 1961 r. Nie zawierało ono jednak ustaleń co do przeciwpożarowego i technicznego zabezpieczenia konstrukcji i instalacji prowadzonych pod mostami, ograniczając się jedynie do zakazów używaniu ognia otwartego i nakazów dotyczących wyposażenia w podręczny sprzęt gaśniczy.

Po pożarze w 1975 r.

Pożar mostu Łazienkowskiego z 29 września 1975 r. zwrócił uwagę na konieczność prawnego uregulowania stanu zabezpieczenia przeciwpożarowego obiektów mostowych. Analiza rozwoju pożaru na moście oraz akcji gaśniczej wykazała m.in., że projektanci, stosując w konstrukcjach mostowych palne materiały, izolacje i otuliny instalacji energetycznych i rurociągów, nie przewidują włazów do wprowadzenia sprzętu gaśniczego i środków gaśniczych. Proces legislacyjny zainicjowała Komenda Główna Straży Pożarnych, działająca w ramach komisji do likwidacji skutków pożaru mostu Łazienkowskiego, powołanej przez Radę Ministrów.

Po konsultacjach minister komunikacji wydał zarządzenie nr 3 z 5 stycznia 1976 r. w sprawie zabezpieczenia przeciwpożarowego obiektów mostowych (DzUrz Min. Kom. nr 4, poz. 41). Załącznikiem do zarządzenia była „Instrukcja o zabezpieczeniu przeciwpożarowym obiektów mostowych”. Obowiązywała ona przy projektowaniu i eksploatacji mostów kolejowych i drogowych. Warto dodać, że zarządzenie to było pierwszym resortowym przepisem ochrony przeciwpożarowej wydanym na podstawie art. 6 ustawy o ochronie przeciwpożarowej z 12 czerwca 1975 r. Z treści nowej instrukcji wynikał obowiązek stosowania materiałów niepalnych do budowy: pomostów przeznaczonych do konserwacji konstrukcji mostu, rurociągów gazowych i cieczy palnych, kabli energetycznych itp. Jeśli pojawiła się konieczność zastosowania drewnianych pomostów, drewno należało uodpornić powłokami lub preparatami zmniejszającymi palność. Zabezpieczenie to trzeba było ponawiać w okresach podanych przez wytwórcę stosowanego środka ogniochronnego. Drewniane pomosty jezdni mostów kolejowych między szynami lub odbojnicami należało dodatkowo zabezpieczyć niepalnym materiałem. Kable energetyczne nie mogły być prowadzone w tych samych kanałach i w tych samych przedziałach między dźwigarami, co rurociągi z gazem i cieczami palnymi. Palne izolacje kabli należało pokrywać farbami ogniochronnymi. Stosowane do rurociągów i przewodów izolacje musiały być wykonane z materiałów niepalnych. Zawory odcinające dopływ gazu lub cieczy palnych, urządzenia do wyłączania napięcia w kablach energetycznych powinny być zainstalowane z obu stron obiektu mostowego, w odległości nie mniejszej niż 25 m od przyczółku. Instrukcja wprowadzała zakaz lokalizowania pod trwałymi obiektami mostowymi niektórych rodzajów obiektów, takich jak: budynki zaliczone do określonej kategorii niebezpieczeństwa pożarowego, budynki wykonane z materiałów palnych, rozdzielnie i stacje energetyczne oraz pompownie cieczy i gazów palnych.

Instalowanie pod konstrukcją nośną mostu jakichkolwiek innych urządzeń mogło nastąpić jedynie za zgodą zarządzającego i pod warunkiem, że nie powodowało zagrożenia pożarowego całego obiektu Zarządzający obiektem mostowym musiał wydawać zgodę także na prace remontowe, konserwacyjne, naprawcze i pożarowo niebezpieczne. Należało mu także zgłaszać wstęp użytkowników instalacji usytuowanych pod ustrojem mostowym. W trwałych obiektach mostowych o długości ponad 100 m miały znajdować się włazy do kanałów i tuneli instalacyjnych - jeden właz na jedno przęsło w odległości nie mniejszej niż 50 m. Rozmiary włazów musiały umożliwić wprowadzenie sprzętu i środków gaśniczych, a ich wielkość i oznakowanie powinny być uzgadniane z komendą straży pożarnych.

Zgodnie z instrukcją zabronione było przejeżdżanie przez mosty pojazdami lub maszynami z niezamkniętymi paleniskami. Teren przylegający winien być oczyszczony z suchych traw i korzeni. Na skarpach nasypu lub wykopu o wysokości 2 m oraz na przyczółki obiektów mostowych powyżej 10 m powinny prowadzić schody. Przed mostami kolejowymi z torem na mostownicach lub pomostach drewnianych o długości ponad 10 m należało ustawiać wskaźnik kolejowy W-12 (oznaczający konieczność zakropienia popielnika i zamknięcia jego klap).

Przy nowo budowanych mostach o długości ponad 50 m powstających z materiałów palnych należało wykonywać punkty czerpania wody i zapewnić dojazdy dla samochodów pożarniczych. W sprawach uzgodnień zabezpieczenia przeciwpożarowego mostów właściwymi instytucjami były komendy wojewódzkie straży pożarnych.

Instrukcja wprowadzała także regulacje dotyczące ochrony przeciwpożarowej mostów tymczasowych.

Należy dodać, że w 1988 r. wydano „Przepisy techniczne utrzymania budowli inżynieryjnych dróg kolejowych” - D2/1988. Przepis ten był zgodny z zarządzeniem nr 3 ministra komunikacji z 5 stycznia 1976 r. w sprawie zabezpieczenia przeciwpożarowego obiektów mostowych i podobny do niego w treści. Po 10 latach przepis D2/1988 został zaktualizowany przez przepis D2/1998 „Warunki techniczne dla kolejowych obiektów inżynieryjnych PKP”.

Dzisiaj

Obecnie warunki techniczne dla drogowych obiektów mostowych zostały określone w rozporządzeniu ministra transportu i gospodarki morskiej z 30 maja 2000 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać obiekty inżynierskie i ich usytuowanie (DzU nr 63, poz. 735). Wraz z przepisami prawa budowlanego, przepisami o drogach publicznych, przepisami innych ustaw oraz wymaganiami Polskich Norm powinny one zapewnić bezpieczeństwo pożarowe mostów. Zgodnie z tym rozporządzeniem konstrukcja obiektu mostowego powinna być zaprojektowana i wykonana z materiałów niepalnych, zapewniających odporność ogniową przez co najmniej 240 min. Jedynym wyjątkiem są kładki, które można budować z materiałów trudnozapalnych.

Elementy tymczasowych obiektów mostowych, których eksploatacja przewidziana jest na okres dłuższy niż 3 lata, powinny być wykonane z materiałów co najmniej trudno zapalnych. W konstrukcji mostów nie powinny być umieszczane rozdzielnie, stacje energetyczne, transformatory ani pompownie cieczy i gazów palnych.

Teren wokół obiektu mostowego musi być uporządkowany, a w obszarze niezabudowanym pasy terenu o szerokości 20 m po obu stronach obiektu mostowego powinny być oczyszczone z krzewów oraz łatwopalnych przedmiotów i materiałów.

Wzdłuż drewnianych mostów na dostępnym terenie powinny być wykonane utwardzone pasy o szerokości 4,5 m przeznaczone dla pojazdów straży pożarnej. Zabrania się sytuowania pod takimi mostami obiektów zagrożonych wybuchem oraz obiektów, w których występują materiały palne, a obciążenie ogniowe jest większe niż 500 MJ/m2. Pod przęsłami tymczasowych obiektów mostowych nie mogą znajdować się zabudowania i składowiska materiałów.

Urządzenia odcinające dopływ gazu, cieczy lub energii elektrycznej powinny być zainstalowane poza tunelem w miejscach łatwo dostępnych, ale jednocześnie zabezpieczonych przed dostępem osób postronnych. Powinny być także odpowiednio oznakowane. Zawory odcinające dopływ gazu lub cieczy palnych oraz urządzenia do wyłączania napięcia w kablach energetycznych powinny być zainstalowane poza obiektem mostowym, w odległości nie mniejszej niż 25 m od przyczółków. Rurociągi i przewody cieplne powinny być zaopatrzone w zawory odcinające, zlokalizowane poza obiektem po obu jego stronach. Również studnie kablowe instalacji telekomunikacyjnej należy umieszczać poza konstrukcją obiektu mostowego.

Wszystkie przewody gazowe i z cieczami palnymi, przewody wodociągowe, kanalizacyjne, sieci cieplnej oraz kable energetyczne, teletechniczne itp. powinny biec na wykonanych specjalnie w tym celu konstrukcjach, niezwiązanych z konstrukcją mostu. Dzięki temu nie będą powodowały zagrożenia dla bezpieczeństwa ruchu ani dla samej konstrukcji. Rurociągi i przewody gazowe oraz cieplne muszą być umieszczone na całej długości obiektu mostowego w stalowych szczelnych rurach ochronnych, wystających poza końce obiektu i nieograniczających swobody przemieszczeń ustroju nośnego.

Kable elektroenergetyczne nie powinny być umieszczone we wspólnych kanałach lub w tych samych przedziałach między dźwigarami lub podłużnicami z przewodami gazowymi i wypełnionymi cieczami palnymi. Tymczasowe obiekty mostowe, przewidziane do eksploatacji przez okres nie dłuższy niż 3 lata, wykonane w całości lub częściowo z materiałów palnych, powinny być wyposażone w sprzęt i środki gaśnicze: skrzynie o pojemności nie mniejszej niż 0,5 m³ z suchym piaskiem po obu stronach obiektu w pobliżu przyczółków, jedną beczkę z wodą o pojemności 200 l oraz jedną skrzynię z suchym piaskiem o pojemności nie mniejszej niż 0,25 m³ - w przypadku obiektów, których długość jest większa niż 50 m, a nie przekracza 100 m, beczki z wodą i skrzynie z piaskiem o tych samych pojemnościach rozmieszczone w odstępie nie większym niż 100 m - w przypadku obiektów o długości większej niż 100 m.

W okresie jesienno-zimowym woda w beczkach powinna zawierać substancje obniżające temperaturę krzepnięcia.
Przez mosty nie mogą przebiegać kable elektroenergetyczne o napięciu większym niż 20 kV. Pozostałe kable elektroenergetyczne i telekomunikacyjne powinny być umieszczone w rurach ochronnych stalowych, zabezpieczonych przed wpływem prądów błądzących, lub w rurach z tworzyw sztucznych, nieograniczających swobody przemieszczeń ustroju nośnego obiektu.

Zabezpieczenie przeciwpożarowe mostów i wiaduktów kolejowych zostało określone w załączniku do zarządzenia nr 29/2005 zarządu PKP Polskie Linie Kolejowe SA z 5 października 2005 r. „Warunki techniczne dla kolejowych obiektów inżynierskich id-2 (D2)”. Zgodnie z tym zarządzeniem:

• wypełnienia jezdni między szynami tocznymi lub odbojnicowymi mają być wykonane z materiałów niepalnych,
• urządzenia obce przeprowadzane przez obiekty inżynieryjne powinny być wykonane z materiałów niepalnych oraz muszą spełniać wymogi normy BN-80/8939-17 Przeprowadzanie rurociągów i kabli pod forami kolejowymi. Wymagania i badania,
• pomosty służące do wykonywania robót utrzymaniowych oraz konstrukcje służące do przeprowadzenia przez obiekty urządzeń obcych mają być wykonane z materiałów niepalnych,
• zabronione jest instalowanie pod przęsłami obiektów inżynieryjnych lub we wnętrzu podpór: rozdzielni instancji energetycznych, transformatorów oraz pompowni cieczy i gazów,
• w obiektach długości ponad 100 m muszą być zaprojektowane włazy do kanałów instalacyjnych: na jedno przęsło powinien przypadać minimum jeden właz, a odległość między włazami nie może być większa niż 50 m, przy czym wymiary włazów i sposób oznakowania należy uzgodnić z właściwą jednostką straży pożarnej,
• przed stałymi mostami o długości większej od 10 m z torem na mostownicach oraz przed wszystkim obiektami prowizorycznymi w odległości 200 m musi być ustawiony wskaźnik kolejowy W-12.

***

14 lutego 2015 r. ogień znowu dotkliwie uszkodził most Łazienkowski. Zaczęło się od pożaru desek pod mostem, po praskiej stronie Wisły. Czy i tym razem dojdzie do weryfikacji i zmiany przepisów przeciwpożarowych dla obiektów mostowych?

Literatura

1. H. Zobel, A. Golubińska, „Pożary mostów”, Instytut Badawczy Dróg i Mostów, Warszawa 2000.
2. S. Wereszczuk, Przepisy w sprawie mostów, „Przegląd Pożarniczy” nr 5/1976.

Tomasz Sawicki należy do Polskiego Towarzystwa Ekspertów Dochodzeń Popożarowych, jest biegłym sądowym z zakresu pożarnictwa