Inspekcje OSP

Inspekcja gotowości operacyjnej to bardzo ważny sposób sprawdzenia zdolności podmiotu będącego w krajowym systemie ratowniczo-gaśniczym do reagowania na nagłe zagrożenie oraz stopnia jego przygotowania do działań ratowniczych. Artykuł ten skierowany jest głównie do członków ochotniczych straży pożarnych, skupię się więc nad metodyką przeprowadzania inspekcji właśnie w OSP.

Typowe kontrole są zapowiadane ze znacznym wyprzedzeniem. Inspekcja jest pod tym względem specyficzna - bo niezapowiedziana. Umożliwia ona sprawdzenie rzeczywistej gotowości operacyjnej w różnych porach dnia i nocy i różnych warunkach. Niezmiernie ważny jest także aspekt dydaktyczny inspekcji. Zespół inspekcyjny (co najmniej dwuosobowy) pod kierownictwem przewodniczącego powinien więc omówić wyniki przeprowadzonej inspekcji. Przedkłada  swoje uwagi, spostrzeżenia i wnioski, które musi właściwie uzasadnić i wskazać, co należy zrobić, aby poprawić istniejący stan. Jeśli zostaną stwierdzone jakiekolwiek nieprawidłowości, zespół powinien wskazać, w jaki sposób należy je usunąć, jak odpowiednio postępować w danej sytuacji, jak obsługiwać sprzęt czy przestrzegać zasad bezpieczeństwa. Pozwoli to na usprawnienie gotowości operacyjnej jednostki. Takie wspólne przeanalizowanie kontroli na pewno wpłynie korzystnie na atmosferę między zespołem a kontrolowanymi.

Podstawy prawne

W art. 10 ustawy o Państwowej Straży Pożarnej (DzU 2013, poz. 1340) ustawodawca wskazał zadania komendanta głównego PSP w zakresie kierowania KSRG. Należą do nich m.in.: „organizowanie centralnego odwodu operacyjnego oraz przeprowadzanie inspekcji gotowości operacyjnej podmiotów krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego, których siły i środki tworzą centralny odwód operacyjny”,  a także „ustalanie sposobu przeprowadzania inspekcji gotowości operacyjnej podmiotów krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego”. Ponadto, zgodnie z ust. 5 tego samego artykułu, należy do niego ustalenie w drodze zarządzenia sposobu przeprowadzania inspekcji gotowości operacyjnej podmiotów krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego.

Zarządzenie nr 5 komendanta głównego PSP z 26 czerwca 2013 r. (DzU KG PSP z 2013 r., poz. 14) precyzuje, kto zarządza inspekcje gotowości operacyjnej i wobec jakich podmiotów KSRG. Jeśli chodzi o inspekcje OSP z KSRG, organami właściwymi do ich zarządzenia są odpowiednio komendant wojewódzki PSP i komendant powiatowy/miejski PSP.

Inspekcjom gotowości operacyjnej powinna przewodniczyć osoba (oficer, a na poziomie powiatu oficer bądź aspirant) mająca praktyczne doświadczenie w kierowaniu akcją ratowniczo-gaśniczą. I choć w zarządzeniu nie sprecyzowano, jakie ma być to doświadczenie praktyczne (jaki staż służby, uczestnictwo w ilu akcjach ratowniczych itp.), warto wybrać właściwą osobę, bo jest ona gwarantem jakości inspekcji.

W zarządzeniu zostały zdefiniowane i wskazane elementy podlegające inspekcji na poszczególnych poziomach zarządzania. Te zarządzane przez komendanta powiatowego/miejskiego PSP mają obejmować: alarmowanie, gotowość ratowników, gotowość pojazdu, gotowość działania urządzeń i systemów łączności, prawidłowość prowadzenia dokumentacji, uprawnienia w zakresie kwalifikacji ratowniczych i obsługi sprzętu. Przewidziano też przeprowadzenie praktycznych lub aplikacyjnych ćwiczeń ratowniczych w celu sprawdzenia poziomu przygotowania ratowników i dowódców oraz pojazdów i sprzętu ratowniczego do realizowania działań ratowniczych w zakresie wynikającym z obowiązujących procedur ratowniczych ujętych w planach ratowniczych. Należy przy tym podkreślić, że ćwiczenia te powinny umożliwić sprawdzenie przygotowania do prowadzenia różnych działań ratowniczych. Zarządzenie przewiduje też możliwość przerwania inspekcji przez przewodniczącego zespołu inspekcyjnego w przypadku zadysponowania sił do rzeczywistych działań ratowniczych i jej kontynuację po ich ustaniu.

Komendant główny PSP określił także sposób dokumentowania inspekcji Jeden egzemplarz protokołu z inspekcji powinien pozostać w podmiocie inspekcjonowanym. Zarządzający inspekcję na podstawie ustaleń z inspekcji może przygotować wystąpienie do podmiotu z wnioskami i zaleceniami oraz terminami ich realizacji.

Zarządzenie KG PSP to dość ogólne wytyczne. Zaszła więc potrzeba doprecyzowania i ujednolicenia zagadnień dotyczących przeprowadzania inspekcji gotowości operacyjnej, a w szczególności metodyki jej oceny.  W tym celu na poziomie KG PSP opracowano w grudniu 2011 r. m.in. „Ramowe wytyczne komendanta głównego PSP w sprawie sposobu przeprowadzania inspekcji gotowości operacyjnej OSP krajowego systemu ratowniczo gaśniczego”.

Zostały one poprzedzone wytycznymi dla zespołów inspekcyjnych KG PSP i ramowymi wytycznymi dla zespołów inspekcyjnych KW PSP. Co istotne, zakres wszystkich wytycznych, ich metodyka i ocena są spójne, różni je jedynie szczegółowość i waga oceny poruszanych zagadnień. Ramowe wytyczne KG PSP stanowią pewnego rodzaju wzorzec (ramy) dla wytycznych opracowywanych przez KP/KM PSP.

Jak często przeprowadzać inspekcje?

Częstotliwość przeprowadzania inspekcji gotowości operacyjnej nie została ujęta w żadnym dokumencie wydanym przez KG PSP. Mówią o niej jedynie pewne wskazania. Inspekcja zarządzana przez KP/KM PSP powinna być przeprowadzona co najmniej raz w roku w każdej OSP z KSRG, zaś ta zarządzana przez KW PSP w zależności od potrzeb. Komendanci wojewódzcy mogą jednak zwiększyć tę częstotliwość, w zależności od liczby OSP w powiecie i możliwości kadrowych komend PSP. Pozostaje jeszcze kwestia sprawdzenia OSP niebędących w KSRG, stanowiących potencjał, z którego mogą być „wybierane” jednostki do włączenia do KSRG zgodnie z planem sieci. W tym przypadku należy wskazać, że komendanci powiatowi/miejscy PSP powinni opracować plan inspekcji w tych jednostkach i konsekwentnie go realizować. Można tu posiłkować się wskazaniami dla OSP z KSRG zarówno w zakresie sposobu przeprowadzania inspekcji, metodyki jej oceny, jak i częstotliwości jej przeprowadzania.

W jaki sposób przeprowadzane są inspekcje OSP z KSRG?

Alarmowanie

Zweryfikowanie sprawności systemu alarmowania polega na ogłoszeniu alarmu, najczęściej za pomocą systemu selektywnego alarmowania (SSA). Na polecenie przewodniczącego zespołu inspekcyjnego (telefonicznie, rtf) załączana jest syrena alarmowa z SK KP/KM PSP (syrena może zostać uruchomiona z podmiotu inspekcjonowanego stosownym włącznikiem) i od chwili jej uruchomienia zespół inspekcyjny mierzy czas do momentu wyjazdu zadysponowanych sił i środków z miejsca ich stacjonowania przed garaż. Czas ten musi obejmować:

• założenie ubrań specjalnych i hełmów (oprócz kierowcy),
• zajęcie miejsc w samochodzie bojowym,
• zamknięcie drzwi przez załogę,
• włączenie świateł mijania,
• włączenie sygnałów alarmowych świetlnych i akustycznych,
• zapięcie pasów bezpieczeństwa, w pojazdach w nie wyposażonych.

Jeżeli samochody znajdowały się przed strażnicą (np. druhowie OSP przeprowadzali konserwację), czas liczony jest do momentu ruszenia z miejsca zaalarmowanych pojazdów.

Przyjęto, że:

• OSP, która osiągnie gotowość w czasie do 5 min, otrzymuje maksymalną liczbę punktów - 10,
• OSP, która nie osiągnie gotowości (co najmniej jeden zastęp) w czasie do 15 min, otrzymuje ocenę niedostateczną, niezależnie od oceny pozostałych elementów podlegających inspekcji,
• ­każda kolejna minuta po przekroczeniu 5 min obniża punktację maksymalną o 1 pkt,
• za każdą niewykonaną czynność dotyczącą alarmowania (o których wcześniej) nakłada się punkt karny (niezależnie od liczby stwierdzonych w danym zagadnieniu nieprawidłowości).

Ogólna punktacja to punkty za czas dysponowania pomniejszone o liczbę punktów karnych, przy czym nie może być to liczba ujemna.

Trzeba przy tym powiedzieć, że alarmowanie stanowi 1/5 punktacji oceny całej inspekcji, a w ekstremalnej sytuacji (nieosiągnięcia gotowości w ciągu założonego czasu 15 min) przesądza o negatywnej ocenie. Należy tu także wspomnieć, że w procesie dysponowania sił do rzeczywistych zdarzeń dyżurny SK PSP w razie braku potwierdzenia przybycia ratowników OSP do strażnicy w ciągu 15 min ma obowiązek dysponowania kolejnej jednostki OSP z KSRG.

Analizując wytyczne, należy zwrócić uwagę na niedoskonałość zapisu dotyczącego sprawdzenia założenia ubrań specjalnych i hełmów podczas alarmowania. Przewodniczący zespołu powinien wziąć pod uwagę, że w praktyce ratownicy kończą zakładanie ubrań specjalnych i środków ochrony indywidualnej w czasie jazdy do zdarzenia, natomiast w trakcie inspekcji nie mają takiej możliwości.  Warto pozwolić im dokończyć zakładanie ubrań specjalnych i hełmów podczas zorganizowanej zbiórki bez naliczania punktów karnych. Niemniej jednak ta kwestia nie jest jednoznacznie uregulowana i trzeba mieć świadomość, że oceniający mogą mieć różne zdania. Podobnie wygląda sytuacja w odniesieniu do zapięcia pasów bezpieczeństwa - ten wymóg ciężko zrealizować w trakcie alarmowania podczas inspekcji.

Gotowość ratowników

To kolejny istotny element sprawdzany podczas inspekcji OSP - maksymalnie 10 punktów w ocenie. Warto wziąć pod uwagę, że brak badań lekarskich i kwalifikacji przynajmniej jednego ratownika przesądza o ocenie niedostatecznej z całej inspekcji, niezależnie od ocen uzyskanych za inne elementy. Ocena gotowości dotyczy ratowników OSP przybyłych na alarm, stanowiących obsadę zaalarmowanego zastępu/zastępów zgodnie z deklarowaną w porozumieniu trójstronnym (OSP, gminą i KP/KM PSP) gotowością.

Zespół inspekcyjny ma obowiązek ocenić:

• stan wyposażenia ratowników w ubrania specjalne, rękawice specjalne, kominiarkę, buty strażackie, hełm, uzbrojenie osobiste, latarkę maskę do aparatu ODO, sygnalizator bezruchu,
• uprawnienia ratowników - kwalifikacje ratownicze, uprawnienia do obsługi sprzętu ratowniczego, aktualne badania lekarskie, certyfikat z zakresu KPP, zaświadczenia o odbyciu innych szkoleń (kursów) niezbędnych do realizacji deklarowanej gotowości operacyjnej.

Za brak danego wyposażenia u przynajmniej jednego z ratowników, niezależnie od liczby stwierdzonych przypadków, odejmowany jest od 1 od 10 pkt. Na przykład jeśli jeden ratownik nie ma kominiarki, a drugi rękawic, to przyznaje się dwa punkty karne. A jeśli wszyscy nie mają kominiarek - jeden.

Zespół inspekcyjny nie może uznawać za błąd sytuacji, gdy maski do aparatów ODO, sygnalizatory bezruchu, latarki oraz elementy uzbrojenia osobistego znajdują się w pojeździe pożarniczym oraz jeśli liczba masek i sygnalizatorów bezruchu odpowiada liczbie posiadanych zgodnie z normatywem aparatów oddechowych, a zamiast pasów bojowych w wyposażeniu zastępu są dwa komplety szelek bezpieczeństwa.

Należy tu wspomnieć o kolejnej niedoskonałości wytycznych - podczas oceny tego zagadnienia powinny być sprawdzane wszystkie istotne elementy dotyczące spełnienia ustawowego wymogu dotyczącego udziału w bezpośrednich działaniach ratowniczych. Zgodnie z art. 19b ustawy o ochronie przeciwpożarowej: Bezpośredni udział w działaniach ratowniczych mogą brać członkowie ochotniczych straży pożarnych, którzy ukończyli 18 lat i nie przekroczyli 65 lat, posiadający aktualne badania lekarskie dopuszczające do udziału w działaniach ratowniczych oraz odbyli szkolenie pożarnicze, o którym mowa w art. 28 ust. 1.

Tak więc podczas inspekcji zespół inspekcyjny musi dysponować danymi o wieku i kwalifikacjach druhów OSP z KSRG, które można uzyskać z bazy prowadzonej przez KP/KM PSP bądź od naczelnika OSP (potwierdzony aktualny wykaz). Następną wymaganą ustawowo kwestią są badania lekarskie - takie dane także trzeba uzyskać. Osobną sprawą jest aktualne szkolenie bhp i tu mamy kolejny problem. Druhowie OSP nie podlegają kodeksowi pracy i aktom wykonawczym do niego, które regulują zagadnienia szkoleń bhp (także okresowych), ponieważ nie możemy w tym przypadku mówić o stosunku pracy. Wobec powyższego kwestia ta powinna być przedmiotem uregulowania, np. wewnętrznego, lub zmiany przepisów ogólnych. Pozostaje więc pytanie: czy ukończenie szkolenia pożarniczego 10 lat temu może być traktowane jako spełnienie wymogu aktualnego szkolenia bhp? Z powodu braku jednoznacznych regulacji, nie można sprawdzić aktualności szkoleń bhp w trakcie inspekcji. A przecież powinno się na to położyć szczególny nacisk, zwłaszcza że zwiększa się udział ratowników OSP w działaniach ratowniczych (gaszenie pożarów wewnętrznych, działania z zakresu ratownictwa technicznego na drogach).

Gotowość pojazdów, sprzętu silnikowego, innego sprzętu ratowniczego oraz sprzętu łączności

W ocenie tego elementu (maksymalnie 10 pkt) sprawdzeniu pod kątem sprawności, kompletności wyposażenia oraz spełnienia wymogów bezpieczeństwa podlegają pojazdy, sprzęt silnikowy, sprzęt ratowniczy i sprzęt łączności.

Zespół inspekcyjny powinien zwrócić uwagę na:

• ­ kompletność wyposażenia i jego sprawność potwierdzoną odpowiednimi badaniami (technicznymi), dopuszczeniem do użytkowania, atestami,
• sprawność sprzętu silnikowego i prawidłowość działania, potwierdzona możliwością jego uruchomienia,
• ­ mocowanie sprzętu, gwarantujące jego stabilność podczas jazdy do zdarzenia,
• wymagane oznakowanie operacyjne, w tym pojazdów i sprzętu silnikowego,
• ­ aktualność dokumentacji eksploatacyjnej (karty pojazdów i sprzętu silnikowego),
• sprzęt wycofany, czas jego wycofania, z uwzględnieniem jego przydatności do realizacji zadań przez podmiot ratowniczy.

W sytuacji, gdy jeden z pojazdów pożarniczych w podziale bojowym nie ma aktualnych badań technicznych, z całej inspekcji wystawiana jest ocena niedostateczna, niezależnie od liczby punktów za pozostałe oceniane elementy.

Za stwierdzone nieprawidłowości od maksymalnej liczby 10 pkt za zagadnienie odejmowane są punkty według poniższego klucza

Dokumentacja badań, przeglądów, atestów powinna być przechowywana w OSP w jednym miejscu, co umożliwi zespołowi inspekcyjnemu wgląd do niej. Prawidłowe i terminowe przeprowadzenie badań, posiadanie atestów, ich ewidencjonowanie i archiwizowanie jest szczególnie istotne, gdy dojdzie np. do wypadku ratownika i dokumentacja ta będzie sprawdzana przez zespół powołany do zbadania przyczyn wypadku (być może nie tylko przez komisję wewnętrzną, lecz także organy zewnętrzne, np. prokuraturę). Badania i przeglądy wykonywane są w większości przypadków przez firmy zewnętrzne, co stanowi znaczne obciążenie dla budżetu jednostek utrzymujących podmiot ratowniczy. Pamiętajmy jednak, że na bezpieczeństwie ratowników i osób ratowanych nie wolno oszczędzać. Do sprzętu, który powinien być badany, atestowany i sprawdzany, należy m.in.: sprzęt ochrony dróg oddechowych, ratowniczy sprzęt hydrauliczny, sprzęt pneumatyczny, urządzenia pomiarowe, gaśnice przewoźne i przenośne, zbiorniki ciśnieniowe (np. samochodów z proszkiem gaśniczym).

W zakresie oceny konserwacji i obsługi technicznej nie ma jednoznacznych uregulowań (kiedyś w PSP obowiązywały karty kontroli sprzętu, które mogły być zaadaptowane przez OSP). Oceniający zwraca uwagę zarówno na wygląd zewnętrzny sprzętu, jak i elementy podlegające konserwacji, zgodnie z instrukcją producenta sprzętu. Tu także przeprowadzenie rzetelnej oceny wymaga od członków zespołu inspekcyjnego wiedzy o sprzęcie użytkowanym przez jednostkę OSP z KSRG. 

Dokumentacja OSP z KSRG 

Podczas oceny tego zagadnienia zespół inspekcyjny sprawdza: dokumentację operacyjną wymaganą przez rozporządzenie w sprawie szczegółowych zasad organizacji KSRG, dokumentację odwodów operacyjnych (dotyczy to jednostek wchodzących w skład WOO), mapę terenu działania, ewidencję wyszkolenia, dane radiowe, instrukcję przyjęcia śmigłowca. Prowadzący inspekcję powinni zwrócić uwagę, czy wszystkie dokumenty (oprócz ewidencji wyszkolenia), znajdują się w samochodzie bojowym. Podobnie jak przy ocenie innych elementów, za każdy niespełniony warunek naliczane są punkty karne, których suma odliczana jest od maksymalnej liczby punktów za zagadnienie (od 5 pkt). Końcowa punktowa ocena zagadnienia nie może być liczbą ujemną.

Ćwiczenie praktyczne

Ocenie podlegają następujące zagadnienia: określenie zamiaru taktycznego, rozkazodawstwo i kierowanie działaniami ratowniczymi, wykonawstwo (właściwy dobór i optymalne wykorzystanie sprzętu, zgodnie z zasadami taktyki, przestrzeganie procedur ratowniczych), przestrzeganie zasad bezpieczeństwa, znajomość zasad prowadzenia korespondencji radiowej. Każdy z tych elementów oceniany jest w skali od 0 do 3 pkt, a suma przyznanych punktów stanowi ocenę ćwiczenia (to najwyżej oceniane zagadnienie - maksymalnie można uzyskać 15 pkt). Jeżeli zespół inspekcyjny stwierdzi, że nastąpiło zagrożenie zdrowia i życia ratowników, ćwiczenie jest przerywane i oceniane na 0 pkt.

Ćwiczenie praktyczne powinno uwzględniać rodzaj i ilość wyposażenia inspekcjonowanego podmiotu, deklarowaną zdolność do realizacji zadań ratowniczych, specyfikę terenu chronionego, rodzaj i skalę występujących zagrożeń itp. Istotne jest zapewnienie przez zespół inspekcyjny realistycznej pozoracji ćwiczenia, by ćwiczący nie mieli wątpliwości, z jakim rodzajem zagrożenia mają do czynienia i jakie działania należy podejmować. Niezbędne są więc środki pozoracji, takie jak np. urządzenie zadymiające, manekiny, zestaw do pozoracji ran itp. Taki zestaw umożliwi dokonanie właściwej oceny przygotowania podmiotu ratowniczego do działań.

Podczas oceny ćwiczenia praktycznego szczególnego znaczenia nabiera zapis zarządzenia nr 5 KG PSP, mówiący, że przewodniczący zespołu inspekcyjnego powinien mieć doświadczenie w kierowaniu działaniami ratowniczymi. Takie doświadczenie przełoży się na jakość oceny, ale także na wizerunek PSP w oczach druhów OSP. Jednym z elementów oceny jest przestrzeganie procedur ratowniczych. A tych nie jest w mojej ocenie zbyt dużo, trzeba więc posiłkować się dobrymi praktykami płynącymi z doświadczeń, analiz działań ratowniczych itp., W większości przypadków wynikają ze stażu służby i zakresu zadań realizowanych przez członków zespołu inspekcyjnego. Przewodniczący zespołu podczas omawiania wyników oceny ćwiczenia praktycznego powinien uzasadnić ratownikom OSP, dlaczego zostali ocenieni w taki sposób oraz wskazać, jak prawidłowo postępować podczas tego typu zdarzeń.

Ocena infrastruktury

W dokumentacji z inspekcji powinna się znaleźć ocena opisowa stanu technicznego infrastruktury strażnicy, ponieważ ona również ma wpływ na gotowość operacyjną OSP (mimo że nie jest oceniana w skali punktowej). Ocenie tej podlegają takie elementy, jak: stan techniczny strażnicy, liczba boksów garażowych, selektywne alarmowanie, ogrzewanie, posiadane media, możliwość zakwaterowania ratowników, sala dydaktyczna, zabezpieczenie socjalne (natryski, sanitariaty, szatnia, kuchnia), możliwość suszenia ubrań, wyciągi spalin, zaplecze techniczne itp.

Ocena końcowa

Ocenę końcową inspekcji wystawia się na podstawie uzyskanych punktów za ocenę poszczególnych zagadnień (maksymalnie 50 pkt) i przelicza na ocenę w skali od 2-5 według poniższego klucza:

Czy planowane są jakieś zmiany?

Obecnie przygotowywany jest projekt nowego zarządzenia KG PSP dotyczący sposobu przeprowadzania inspekcji, w tym inspekcji w OSP z KSRG. Nadal obowiązuje jednak zarządzenie nr 5 KG PSP i ramowe wytyczne do inspekcji OSP z KSRG z 2011 r.

Liczba inspekcji OSP z KSRG

W 2014 r. w KG PSP rozpoczęto zbieranie z poszczególnych województw danych dotyczących liczby przeprowadzonych inspekcji jednostek OSP z KSRG przez zespoły KW PSP i zespoły KP/KM PSP. Wyniki tych prac przedstawione zostały w tabeli. Z danych wynika, że liczba zrealizowanych inspekcji jest zgodna ze wskazaniami KG PSP.

źródło: KG PSP, opr. mł.bryg. Dariusz Kurowski z Wydziału Odwodów Operacyjnych i Działań Międzynarodowych KCKRiOL

* liczba jednostek OSP w KSRG ulegała zmianie z powodu kolejnych włączeń i wyłączeń

Tadeusz Jopek

Listopad 2015