GPR według INSARAG

Certyfikacja jest jednym z najważniejszych procesów dotyczących grup poszukiwawczo-ratowniczych w ostatnich latach. Dzięki niej łatwo oddzielić profesjonalne GPR od tzw. turystów kryzysowych.

INSARAG to Międzynarodowa Grupa Doradcza ds. Poszukiwania i Ratownictwa, a jej obszar działania obejmuje cały świat. Jej geneza sięga trzęsienia ziemi w Armenii, do którego doszło zimą 1988 r. Okazało się, że do poszkodowanego państwa dotarło wiele grup ratowniczych, z których większość była ratownicza tylko z nazwy. Różniły się pod względem: sprzętu, umiejętności, liczebności, samowystarczalności itp. Okazało się też, że władze lokalne zarządzające zdarzeniem na miejscu nie poradziły sobie ze skoordynowaniem tak dużej liczby zagranicznych ratowników. Większość grup nie zdawała sobie w ogóle sprawy z konieczności poddawania się jakimkolwiek systemom koordynacji. Ponadto, nawet jeśli któreś z nich chciały uczestniczyć we wspólnych skoordynowanych działaniach, to nie mogły - nie istniały żadne procedury, które Armenia czy ONZ mogłyby wykorzystać.

Te właśnie problemy przyczyniły się do powstania INSARAG. Nastąpiło to w 1991 r. Zespół międzynarodowych ekspertów opracował swoistą podstawę tworzenia, funkcjonowania i działania GPR w przypadku wystąpienia trzęsienia ziemi - Wytyczne INSARAG. Ten dokument można nazwać żyjącym, ponieważ podlega ciągłym aktualizacjom. Wraz z rozwojem specjalizacji GPR, służy jako przewodnik, zarówno dla krajów chcących powołać nowe grupy poszukiwawczo-ratownicze, jak i tych, które takie grupy już mają, jednak wymagają pewnego dostosowania do wymogów narzuconych przez INSARAG.

Wytyczne określają zasady udzielania pomocy ratowniczej przez GPR - od momentu zaalarmowania grupy, przez mobilizację, transport do kraju dotkniętego katastrofą, działania ratownicze, ich zakończenie, aż po powrót do kraju macierzystego. Zawierają również zbiór formularzy - niezbędnych przy przekraczaniu przez grupę granicy państwa dotkniętego zdarzeniem, dla OSOCC (centrum koordynacji działań grup międzynarodowych) i władz lokalnych oraz wykorzystywanych przy działaniach grup, służących podsumowaniu wyników pracy.

Na działalności INSARAG wpłynęły dwa niezwykle silne trzęsienia ziemi (w Algierii i Iranie) z 2003 r. Po nich oraz po kolejnym kataklizmie w 2005 r. w Pakistanie społeczność międzynarodowa stwierdziła, że brak systemu klasyfikacji grup poszukiwawczo-ratowniczych znacznie utrudnia właściwe planowanie zasobów, a w konsekwencji powoduje obniżenie poziomu udzielanej pomocy, wydłuża czas jej dostarczenia, zaburza priorytety i - ostatecznie - zmniejsza szanse na odnalezienie osób poszkodowanych pod gruzami. Okazało się, że same Wytyczne INSARAG nie wystarczą i należy opracować dodatkowe zasady weryfikacji profesjonalizmu istniejących grup. Dlaczego tak się dzieje? We wszystkich akcjach poszukiwawczych po trzęsieniach ziemi obok grup profesjonalnych (pod względem wyposażenia, umiejętności i doświadczenia ratowników oraz samowystarczalności) pojawiały się grupy zupełnie nieprzygotowane do działań w takich warunkach. Do 2005 r. nazwa GPR mogła określać zarówno grupę stuosobową, dysponującą 20 t specjalistycznego sprzętu, jak i dziesięcioosobowy zespół z jednym psem ratowniczym (bez żadnych certyfikatów), zupełnie nieprzygotowany do działań ciągłych w warunkach totalnego zniszczenia infrastruktury. Jeśli obecność tej pierwszej, ze sprzętem i psami ratowniczymi, byłaby dla kraju dotkniętego trzęsieniem ziemi pożądana, o tyle zespół dziesięcioosobowy, który wymagał dodatkowo wyżywienia, zakwaterowania, transportu itp., stanowił raczej dodatkowy ciężar, będąc raczej „turystyką kryzysową” niż faktyczną pomocą.

Wytyczne INSARAG rozróżniały już wtedy poziomy grup, czyli ciężką (teraz rozumianą jako grupa powyżej 55 ratowników, z możliwością jednoczesnej pracy ciągłej na dwóch odrębnych obiektach znacznie od siebie oddalonych), średnią (powyżej 38 osób, z możliwością pracy ciągłej na jednym obiekcie) oraz lekką, której INSARAG nie rekomenduje do działań poza granicami własnego kraju. Nie istniał jednak żaden system oceny takich grup, więc każda - nawet ta licząca 10 osób - mogła się nazwać np. grupą średnią, a faktyczna jej kategoria zostałaby sprawdzona dopiero w trakcie działań ratowniczych. Problemem nierozwiązanym przed wprowadzeniem systemu zewnętrznej oceny była koordynacja napływającej pomocy międzynarodowej.

Okazywało się, że tzw. UNDAC [1], powołany do koordynacji działań ratowniczych i humanitarnych po zdarzeniu, często przybywał na miejsce zdarzenia dopiero po przylocie pierwszych GPR.

Biorąc pod uwagę całkowicie zniszczony system koordynacji kraju przyjmującego pomoc oraz brak koordynacji przez UNDAC, GPR były zmuszone organizować sobie działania na własną rękę.

Konsekwencją było dublowanie wysiłków, trudności w obiegu informacji, wprowadzanie dodatkowego chaosu, co utrudniało pracę lokalnym władzom. Wprowadzanie systemu certyfikacji miało także przygotować GPR do pełnienia roli koordynatorów pomocy ratowniczej na miejscu zdarzenia do czasu przybycia UNDAC.

IEC - zewnętrzna certyfikacja INSARAG

IEC to proces polegający na ocenie spełnienia minimalnych wymagań określonych w Wytycznych INSARAG przez daną grupę poszukiwawczo-ratowniczą. Oceny zewnętrznej dokonuje zespół ekspertów wyłonionych przez FCSS - Field Coordination Support Section (tzw. sekretariat INSARAG) spośród GPR, mających już certyfikat INSARAG. W skład zespołu wchodzą: szef zespołu oceny - zapewniający sprawną pracę zespołu i dokonujący oceny organizacji systemu oraz jego zastępca - oceniający zazwyczaj dowodzenie grupą, a także eksperci do oceny: działań ratowniczych grupy, pracy zespołów poszukiwawczych (przewodników i psów ratowniczych), zabezpieczenia logistycznego i zabezpieczenia medycznego. Zwykle zespół oceny grupy ciężkiej liczy od dziesięciu do dwunastu osób, a średniej - od sześciu do ośmiu.

W każdej certyfikacji (i w recertyfikacji - IER - o której szczegółowo w dalszej części artykułu) uczestniczy przedstawiciel FCSS, dbający o przestrzeganie Wytycznych INSARAG i stosowanie się do Poradnika IEC/IER.

Aby otrzymać certyfikat INSARAG, ciężka GPR musi zorganizować praktyczne ćwiczenia ratownicze, trwające co najmniej 36 godzin, licząc od wystąpienia założonego trzęsienia ziemi, przy czym do tego czasu nie wlicza się przejazdu grupy z jednostki macierzystej do miejsca ćwiczeń. Sprawdzeniu podlegają 134 punkty z tzw. listy kontrolnej, dotyczące:

organizacji systemu ratowniczego w danym kraju, sposobu monitorowania sytuacji i reagowania na trzęsienia ziemi, szybkości podejmowania decyzji, bazy danych ratowników i sprzętu, systemu szkolenia i doskonalenia ratowników, organizacji zabezpieczenia transportu dla grupy, szybkości alarmowania grupy (maksymalny czas od otrzymania prośby o pomoc do wylotu grupy to 10 godzin) itp.;

• działań poszukiwawczo-ratowniczych prowadzonych w sposób ciągły w dwóch oddalonych od siebie miejscach, tak by nie było możliwości używania tego samego sprzętu (wymóg pracy w dwóch miejscach występuje dla grupy ciężkiej przez co najmniej 24 godziny);
• zabezpieczenia logistycznego działań grupy przez 10 dni misji, w tym zakwaterowania, wyżywienia, zaopatrzenia w wodę do picia i wodę techniczną, zorganizowania sanitariatów, miejsca do pracy dla komponentu dowódczego, stołówki, magazynu sprzętu itp.;
• zabezpieczenia medycznego dla ratowników (w strefach działań i w obozowisku) i dla poszkodowanych wydobytych spod gruzów;
• dowodzenia grupą, w tym dowodzenia strategicznego, dowodzenia taktycznego i interwencyjnego bezpośrednio na miejscach działań, umiejętności utworzenia ośrodka recepcyjnego dla grup międzynarodowych przybywających do kraju dotkniętego zdarzeniem oraz centrum koordynacji działań tych grup (OSOCC).

Ocena 134 punktów opiera się na liście kontrolnej, którą zespół IEC/IER wypełnia na podstawie przekazanych materiałów, obserwacji działań lub wyjaśnień osób ćwiczących. Do oceny służy tzw. system świateł drogowych. Poszczególne kolory oznaczają: zielony - dane działanie z listy kontrolnej zostało zademonstrowane w sposób bezbłędny, żółty - działanie poprawne, ale wymagające pewnych korekt (każdy taki punkt powinien być opatrzony komentarzem w raporcie podsumowującym certyfikację), czerwony - działanie niepoprawne, poniżej minimalnych standardów. Niezaliczenie certyfikacji spowoduje nawet jeden czerwony punkt na liście kontrolnej. Liczba działań oznaczonych kolorem żółtym nie ma wpływu na wynik ostateczny certyfikacji.

Ciężka GPR z Węgier jako pierwsza na świecie poddała się w 2005 r. procesowi certyfikacji. Obecnie certyfikacja stanowi jeden z najważniejszych procesów dotyczących GPR. System zewnętrznej oceny stopnia przygotowania danej grupy i kraju do udziału w działaniach międzynarodowych, z odpowiednim wyposażeniem, w odpowiedniej konfiguracji i w wyznaczonym czasie, okazał się strzałem w dziesiątkę. W bardzo łatwy, ale i transparentny sposób oddzielono grupy profesjonalne od tzw. turystów kryzysowych. Wartością dodaną certyfikacji jest fakt, że grupy mogą łatwo udowodnić swoją gotowość operacyjną, a podczas misji zagranicznej wszelka pomoc organizacyjna i logistyczna najpierw trafi do tych mających certyfikat INSARAG. Grupy z certyfikatem zostaną ponadto zobowiązane do pełnienia roli koordynatora działań innych GPR (tych bez certyfikatu, albo grupy ciężkie będą koordynowały działania grup średnich) w wyznaczonym przez OSOCC sektorze.

Jak dotąd certyfikacji poddano łącznie 38 grup poszukiwawczo-ratowniczych (27 ciężkich i 11 średnich). Ostatnie lata pokazują większe zainteresowanie certyfikacją - kolejka chętnych sięga już 2017 r. Lawinowo rośnie także liczba grup do tzw. recertyfikacji, która jest koniecznym warunkiem utrzymania przyznanego poziomu grupy poszukiwawczo-ratowniczej.

Przygotowania do recertyfikacji (IER)

Recertyfikacja polega na zewnętrznej ocenie przez międzynarodowy zespół ekspertów (podobnie jak w przypadku certyfikacji) dotyczącej utrzymania przez grupę przyznanego poziomu gotowości operacyjnej. W pierwszej kolejności sprawdzane są braki i niedociągnięcia wskazane w czasie certyfikacji i szczegółowo opisane w raporcie sporządzonym przez zespół IEC (certyfikujący). Następnie zespół IER sprawdza szeroko pojętą aktywność grupy w trakcie posiadania certyfikatu - odnosi się to do sprawdzenia czy grupa brała udział w działaniach ratowniczych w trakcie pięcioletniego okresu posiadania certyfikatu (o ile miała taką możliwość). Jeśli tak, to czy była delegowana zgodnie z posiadanym poziomem (ciężka/średnia). Ważne są także opinie OSOCC i społeczności międzynarodowej o działaniach tej grupy Ponadto sprawdzany jest także fakt oddelegowania tzw. focal point (osoby odpowiedzialnej za reprezentowanie Polski w INSARAG) na spotkania grupy regionalnej i grupy sterującej, udziału dowódców GPR w warsztatach tych grup, a także udziału w certyfikacjach innych grup poprzez delegowanie swoich przedstawicieli do międzynarodowego zespołu IEC. Pod uwagę brane jest nawet propagowanie idei INSARAG, chociażby poprzez aktywne uczestniczenie we wspieraniu budowania świadomości GPR wśród państw leżących w tej same grupie regionalnej. Ocenia się również Portfolio of Evidence, czyli syntetyczny opis systemu ratowniczego w państwie, charakterystykę grupy, jej doświadczeń, struktury, wyposażenia, podległości służbowej, zasad i procedur organizacji, szkoleń i ćwiczeń, organizacji transportu, zaplecza logistycznego, medycznego i technicznego (magazyn sprzętu) itp. Powinno być ono tworzone na podstawie portfolio certyfikacji, z jasnym zaznaczeniem zmian w stosunku do tekstu pierwotnego. Grupa przesyła ten dokument do sekretariatu INSARAG, co najmniej sześć miesięcy przed recertyfikacją.

Ćwiczenia recertyfikujące, tak jak certyfikacja, muszą pokazać całe spektrum działania GPR. Powinny skupić się na elementach w jakikolwiek sposób zmienionych w porównaniu do etapu certyfikacji (nowy sprzęt, nowe technologie, nowe rozwiązania i procedury).

Założeniem zewnętrznej oceny jest przeprowadzenie recertyfikacji maksymalnie po 5 latach od certyfikacji. W szczególnych przypadkach możliwe jest przedłużenie tego terminu, zawsze decyduje o tym indywidualnie FCSS.

HUSAR Poland

Polska Ciężka Grupa Poszukiwawczo-Ratownicza PSP przeszła certyfikację zgodnie ze standardami INSARAG na terenie Ośrodka Szkolenia Poligonowego Wojsk Lądowych w Żaganiu.

Certyfikat przyznano jej 9 kwietnia 2009 r. Na ręce komendanta głównego PSP gen. brygadiera Wiesława Leśniakiewicza złożony został także raport dowódcy zespołu oceny, w którym zwrócono uwagę, aby m.in.:

• przed wylotem na misję przeprowadzać badania medyczne wszystkich członków grupy,
• kontynuować działanie zmierzające do skompletowania zestawu sprzętu do działań poza granicami kraju dla wszystkich pięciu komponentów, z których grupa HUSAR PL jest tworzona,
• tak organizować ćwiczenia dla ciężkiej grupy, by oddalenie od siebie stref wymagało rozważenia użycia dodatkowego, odrębnego dla każdej ze stref roboczych zestawu sprzętu i wsparcia logistycznego,
• dołożyć wszelkich starań, aby bezpieczeństwo (użycie środków ochrony osobistej) było stosowane na bieżąco w czasie ćwiczeń i misji.

Przygotowanie do recertyfikacji zgodnie z Wymogami INSARAG to, co najmniej, dwuletni cykl. W tym czasie HUSAR Poland była zobowiązana do wyznaczenia mentora grupy, czyli osoby odpowiadającej za bezpośredni kontakt z sekretariatem INSARAG oraz dowódcą międzynarodowej grupy ekspertów dokonującej jej oceny. Mentor jest odpowiedzialny za poświadczenie gotowości danej grupy do podejścia do ćwiczenia certyfikującego oraz za bieżące raportowanie o postępie prac przygotowujących daną grupę poszukiwawczo-ratowniczą zarówno do IER jak i do IEC.

Wyznaczenie mentora stało się obligatoryjne dla wszystkich grup chcących poddać się certyfikacji i recertyfikacji. PSP zdecydowała się na skorzystanie z tzw. wewnętrznego mentora, czyli wyznaczenie własnego eksperta. To precedens, jednak Sekretariat INSARAG dał mu zielone światło, podkreślając jednocześnie, że zostanie ono usankcjonowane w Podręczniku IEC/IER jako opcjonalne rozwiązanie, gwarantujące obniżenie kosztów przygotowania do ćwiczenia certyfikującego - oczywiście, jeśli się sprawdzi.

Dwuletni proces przygotowania do IER zakłada także opracowanie wspomnianego Portfolio of Evidence (POE), czyli dokumentu opisującego system ratowniczy danego kraju, a przede wszystkim organizację GPR i ich przygotowanie do udziału w misjach międzynarodowych. POE zostało przesłane do Sekretariatu INSARAG (FCSS) w maju 2013 r. Kolejnym krokiem było opracowanie przez mentora tzw. Raportu o stanie przygotowania grupy (powstał w czerwcu 2013 r.) i przesłanie go do FCSS. Znalazły się w nim rekomendacje dotyczące faktycznego stanu HUSAR Poland oraz rekomendacja mentora mówiąca o gotowości Polski do przystąpienia do IER. Zarówno POE, jak i raport mentora stanowiły podstawę dla FCSS oraz zespołu, który dokonał oceny (recertyfikacji) grupy w kwietniu 2014 r. Właściwie same ćwiczenia stanowią uzupełnienie POE i raportu mentora, a im bardziej szczegółowe są te dokumenty, tym mniej elementów musi zostać pokazanych w czasie ćwiczeń.

Na etapie przygotowania konieczne jest zorganizowanie telekonferencji między FCSS, dowódcą grupy IER, osobą z Polski odpowiedzialną za przygotowanie ćwiczenia IER oraz mentorem grupy (telekonferencja odbyła się pięć miesięcy przed recertyfikacją). Trzeba było również przygotować stosowne materiały dla oceniających i obserwatorów z zagranicy i zamieszczenie ich na VOSOCC, czyli platformie internetowej ONZ służącej wymianie informacji w czasie zdarzenia.

Recertyfikacja w Nibylandii