O nowym mundurze

Od października w Państwowej Straży Pożarnej obowiązuje nowy wzór umundurowania służbowego. Jest to doniosła zmiana o charakterze wizerunkowym, lecz nie jedyna. Wraz z wprowadzeniem nowego umundurowania dokonano szeregu zmian oddziałujących na gospodarkę mundurową i symbolikę pożarniczą.

1 października 2021 r. w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej pojawiło się długo oczekiwane rozporządzenie wprowadzające do użytkowania w PSP nowy rodzaj umundurowania. Rozporządzenie ministra spraw wewnętrznych i administracji z dnia 29 września 2021 r. w sprawie umundurowania strażaków Państwowej Straży Pożarnej (DzU poz. 1795), przywoływane dalej jako rozporządzenie mundurowe, wprowadza także modyfikacje w szeroko rozumianej gospodarce mundurowej PSP w wielu sferach jej funkcjonowania. Niniejszy tekst jest uzupełnieniem materii nowego przepisu mundurowego i ma ułatwić zrozumienie jego treści.

Zasadnicze zmiany

Pierwszą z nowości stanowi wprowadzenie nowej systematyki rodzajów ubiorów. W miejsce dotychczasowych ubiorów - wyjściowego i służbowego wprowadzono ubiory: wyjściowy, reprezentacyjny i służbowy. W tym miejscu warto odnotować, że dotychczasowy ubiór służbowy został wycofany z użytkowania i zastąpiony nowym rodzajem ubioru, o tej samej nazwie, który zastępuje również dotychczasowe ubranie koszarowe i ubranie dla kadry dowódczo-sztabowej (tzw. odzież specjalną). Wycofane wzory mogą być jednakże użytkowane w przewidzianym na 12 lat okresie przejściowym.

Drugą sferą poddaną modyfikacji jest sfera oznak (bardzo słabo rozwinięta w aktach prawnych poprzedzających obecnie obowiązujące rozporządzenie mundurowe). Oznaki to grupa przedmiotów, których zadaniem jest identyfikacja strażaka jako członka polskiej formacji ratowniczej, jego usytuowania w hierarchii służbowej oraz dane identyfikujące go w zakresie niektórych danych osobowych, takich jak nazwisko czy miejsce pełnienia służby.

Trzecią istotną sferą poddaną interwencji legislacyjnej były zasady regulujące funkcjonowanie gospodarki mundurowej, mające bezpośredni wpływ na pracę służb kwatermistrzowskich. Najistotniejsze jest tu ujęcie zagadnienia realizacji norm należności umundurowania, środków ochrony indywidualnej i ekwipunku osobistego jako procesu.

Najdonioślejszą kwestię stanowi wprowadzenie do użytkowania nowego rodzaju umundurowania, tj. ubioru służbowego. W najogólniejszych zarysach jego podstawowe przedmioty (bluza i spodnie) nawiązują do bazującego na rozwiązaniach militarnych umundurowania stosowanego w Służbie Ochrony Państwa, lecz nie są jego kopią. Punktem odniesienia do projektowania umundurowania jest tu w ogólnym zarysie wojskowy mundur polowy wz. 2010. Drobnych zmian dokonano w ramach ubioru wyjściowego. Wprowadzono całoroczny płaszcz w miejsce płaszcza zimowego i letniego oraz zdecydowano o zmianie nakryć głowy funkcjonariuszy kobiet z dotychczasowych czapek na czapki rogatywki. Kobiecy mundur wyjściowy obejmuje dwa rodzaje zestawów. Mowa tu o komplecie marynarka - spodnie i marynarka - spódnica.

Ubiór służbowy

Bluza i spodnie

Zasadnicze przedmioty ubioru służbowego to bluza służbowa i spodnie służbowe. Bluza koloru piaskowego zapinana jest na zamek, przykrywany listwą. Ma sześć kieszeni - cztery z nich są umieszczone na piersi, a dwie na ramionach. Cztery kieszenie zamykane są na zamek (dwie piersiowe i kieszenie na ramionach), a dwie zewnętrzne kieszenie piersiowe, ułożone ukośnie - na napy umieszczone w patkach. Nad tymi ostatnimi umieszcza się oznaki stopni (po lewej stronie) i identyfikator imienny tekstylny (fot. 2).

Na plecach znajduje się napis PAŃSTWOWA STRAƵ POƵARNA. Konstrukcja bluzy zapewnia swobodę ruchów i komfort użytkowania. Na prawym i lewym ramieniu umieszczono oznaki przynależności państwowej w postaci flagi Rzeczypospolitej Polskiej. Na bluzie brak naramienników.

Rękawy mają możliwość regulacji obwodu mankietów. Na plecach znajdują się mieszki zwiększające swobodę ruchów. Warto odnotować, że na rękawach bluzy służbowej, bluzy typu polar i kurtki przeciwdeszczowej umieszczono na stałe emblematy PSP. Przewidziano także miejsce dla innych oznak (w tym oznak stosowanych w jednostkach organizacyjnych dla ich odróżnienia - patrz fot. 3).

Szczegółowe regulacje tej kwestii znajdziemy w § 18 ust. 1 pkt 3 lit. c i e rozporządzenia mundurowego.

Spodnie służbowe koloru piaskowego odznaczają się prostym krojem i możliwością regulacji obwodu pasa i nogawek. Mają dwie kieszenie udowe kryte patką zapinaną na napy. Poniżej linii pasa umieszczono po bokach dwie kieszenie wpuszczane. Zastosowany materiał jest wytrzymały i odporny na uszkodzenia mechaniczne. Czapka służbowa letnia to klasyczna czapka z daszkiem, opatrzona emblematem z oznaką identyfikacyjną orła pożarniczego. Kolor jest tu identyczny, jak w przypadku bluzy i spodni. Krótkie spodenki mają zbliżoną budowę i identyczne kieszenie udowe.

Bluza typu polar stanowi (wraz z czapką zimową) wyjątek w kwestii kolorystyki. Tkanina polarowa oraz wzmocnienia na barkach i pod łokciami są koloru czarnego. Na plecach znajduje się napis PAŃSTWOWA STRAƵ POƵARNA. Również w tym przypadku przewidziano miejsca pod oznaki stopni (po lewej stronie) i identyfikator imienny tekstylny (po prawej stronie). Na prawym i lewym ramieniu umieszczono oznaki przynależności państwowej - flagę Rzeczypospolitej Polskiej.

Kurtka i spodnie przeciwdeszczowe wykonane są z wodoodpornego materiału, zapewniającego dobre odprowadzanie pary wodnej. Ciekawostką konstrukcyjną w przypadku kurtki jest rozwiązanie zastosowane przy projektowaniu kieszeni. Kieszenie dolne kryte są patkami zapinanymi na napy. Pod nimi znajdują się dodatkowe kieszenie wpuszczane, można włożyć do nich ręce w naturalny sposób. Kurtka ma jedną kieszeń piersiową, umieszczoną po lewej stronie, zapinaną na pionowy, wodoszczelny zamek, a także obszerny kaptur. Spodnie mają krój prosty z kieszeniami poniżej linii pasa. Istnieje możliwość regulacji obwodu pasa i nogawek.

Koszula

Koszule służbowe są koloru piaskowego. Mają po dwie kieszenie piersiowe, kryte patkami. Zarówno koszule, jak i kieszenie zapinane są na guziki w kolorze tkaniny zasadniczej, bez godła. Pochewki z oznakami stopni umieszczane mają być na naramiennikach, zaś na prawym i lewym ramieniu mieszczą się oznaki przynależności państwowej (flaga Rzeczypospolitej Polskiej). Na piersi, po prawej stronie, znajduje się miejsce przeznaczone dla identyfikatora imiennego tekstylnego. Po stronie lewej umieszczono napis - PAŃSTWOWA STRAƵ POƵARNA. Do koszul nie jest przewidziany krawat. Koszula z długim rękawem ma możliwość podwinięcia go i zabezpieczenia specjalnym paskiem, zapinanym na guzik w kolorze tkaniny zasadniczej.

Buty

Buty służbowe nie mają określonego wzoru. Rozporządzenie mundurowe określa ogólne wymagania, jakimi należy się kierować przy ich wyborze. Przewiduje się tu obuwie ochronne zawodowe typu A (półbuty), B (trzewiki) lub C (buty), koloru czarnego, z oddychającą membraną, z wierzchnią warstwą skórzaną albo tekstylną, zgodne z normą EN ISO 20347:2012, wodoodporne, izolujące od gorąca i zimna, z podeszwą odporną na poślizg i kontakt z gorącym podłożem oraz na benzynę i oleje. Przewidziano wyposażenie strażaka w dwie pary takiego obuwia, z tym, że jedna para to obligatoryjnie obuwie typu A, natomiast w przypadku drugiej pary obuwie można dobierać alternatywnie spośród typów A,B lub C.

Materiały

W procesie testowania nowego umundurowania do odszycia partii testowej wykorzystano tkaninę typu rip-stop (fot. 4) o składzie: 50% bawełna, 50% poliester o gramaturze ok. 200 g/m². Materiał jest lekki, wytrzymały na uszkodzenia mechaniczne (ścieranie, rozerwanie) i komfortowy w użytkowaniu. Tkaniny w standardzie rip-stop cechują się zwiększoną wytrzymałością na uszkodzenia mechaniczne, a dodatek włókna syntetycznego wydłuża okres użytkowania wykonanych z takiej tkaniny wyrobów. Opisany materiał zostanie wykorzystany w seryjnej produkcji nowego umundurowania.

Z tkanin typu rip-stop wykonane będą czapki letnie, bluzy służbowe spodnie służbowe długie i krótkie oraz koszula służbowa z długim rękawem. Kolor zapewnia mniejszą absorpcję energii cieplnej promieniowania słonecznego niż w ubiorach czarnych, co znacznie zwiększa komfort użytkowania. Sam splot typu rip-stop nie jest nowością. Można go spotkać w tkaninach wykorzystywanych jako zewnętrzne warstwy ubrań specjalnych (oczywiście w innym składzie surowcowym) oraz w niektórych partiach produkcyjnych odzieży specjalnej.

Innymi tkaninami zasadniczymi przewidzianymi do wykorzystania w nowym umundurowaniu są: tkanina typu polar (100% poliester), o gramaturze 200 g/m² w przypadku bluzy służbowej typu polar, która sprawdza się znakomicie, gdy występuje potrzeba utrzymania ciepła ciała, lecz może okazać się zbyt ciepła w warunkach intensywniejszego wysiłku, oraz tkanina laminatowa, wodoodporna, paroprzepuszczalna (odprowadzająca zgromadzony pot na zewnątrz) w kurtce i spodniach przeciwdeszczowych.

Przeznaczenie

Podstawowym założeniem przyświecającym ustawodawcy było wprowadzenie do użytkowania ubioru uniwersalnego, przydatnego do wykorzystania w warunkach służby zmianowej i codziennej. Stąd ogólne założenie, że będzie on podstawowym ubiorem wykorzystywanym przez strażaków w trakcie wykonywania obowiązków służbowych. Ponadto nowe umundurowanie znajdzie zastosowanie podczas delegacji służbowych i w trakcie czynności kontrolno-rozpoznawczych. Ubiór służbowy przewidziany jest także do wykorzystania podczas wystąpień przed organami administracji rządowej i samorządowej oraz sądami w charakterze przedstawiciela jednostki organizacyjnej PSP (choć tu występuje alternatywa w postaci ubioru wyjściowego).

Oznaki

Doniosłe znaczenie ma usystematyzowanie i dokładne opisanie kwestii oznak. W § 17 rozporządzenia mundurowego podzielono je na oznaki:

• stopni,
• przynależności państwowej,
• rozpoznawcze PSP,
• identyfikacyjne,
• dodatkowe.

Każda z tych grup obejmuje skonkretyzowane oznaki lub ich podgrupy. Oznaki stopni są umieszczane na czapkach rogatywkach, pochewkach i na podkładkach pod oznaki stopni. Szczegółowe wzory dwóch ostatnich podgrup oznak stopni wraz z parametrami pochewek i podkładek określa załącznik nr 9 do rozporządzenia mundurowego. Na oznaki stopni na czapkach składają się nie tylko elementy umieszczone na otokach, lecz nawet galon nad otokiem w korpusie oficerów.

Flaga i godło

Nowość stanowią oznaki przynależności państwowej. Jako takie zaklasyfikowano wizerunek orła przewidziany dla godła Rzeczypospolitej Polskiej na czerwonej tarczy (fot. 5), przeznaczony do umieszczenia na mundurze wyjściowym, flagę Rzeczypospolitej Polskiej oraz wizerunek orła przewidziany dla godła Rzeczypospolitej Polskiej umieszczony na guzikach. Pierwsze dwa przypadki stanowią przeniesienie koncepcji stosowanej w regulacjach wojskowych. Dla porządku nadmienić wypada, że emblemat z orłem na czerwonej tarczy stosowany jest na mundurach wyjściowych, natomiast naszywka w formie flagi znajduje zastosowanie na bluzach polowych (tu służbowej), polarach, kurtkach na złą pogodę itp.

Emblemat PSP

Oznaki rozpoznawcze to grupa oznak skupionych głównie wokół loga Państwowej Straży Pożarnej, umieszczonego na emblemacie w postaci stylizowanej tarczy herbowej lub nawiązującej do jej idei. Emblemat PSP ma tu znaczenie podstawowe, podkreślone za sprawą umieszczenia na samym początku wykazu oznak rozpoznawczych. Jest to klasyczny emblemat z logiem formacji. Emblemat szkoły to znak graficzny stanowiący wyróżnik szkoły PSP. Rozporządzenie nie określa wzoru takiej oznaki, lecz dobrze znanymi przykładami są emblematy Szkoły Głównej Służby Pożarniczej czy też Centralnej Szkoły Państwowej Straży Pożarnej. Emblemat półokrągły PSP (fot. 6), przeznaczony do umieszczania na mundurach wyjściowych, stanowi novum.

Jest to wykonany nićmi w kolorze złotym napis PAŃSTWOWA STRAƵ POƵARNA umieszczony w dwóch wierszach, wzorowany na stosowanych w Policji tzw. bumerangach. Określony w sposób dość enigmatyczny i lakoniczny inny emblemat stosowany w jednostce organizacyjnej PSP stanowi pole do indywidualizacji nie tylko samych jednostek, ale też funkcjonujących w ich ramach pododdziałów, takich jak np. kompania honorowa.

Orzeł pożarniczy

Historia orła pożarniczego sięga 1994 r. Występuje on w wersji metalowej, noszonej na czapkach rogatywkach oraz w wersji haftowanej na emblemacie w kształcie tarczy herbowej typu hiszpańskiego, szeroko stosowanej w heraldyce w XIX w.

Oznaka orła pożarniczego ma długą i udokumentowaną historię. Zasługuje na szczególną uwagę z racji silnego związania z wizerunkowym aspektem oznak, skierowanym do odbiorców zewnętrznych. Orłem pożarniczym jest orzeł w koronie otwartej, ze wzniesionymi skrzydłami, głową zwróconą w prawo (dla patrzącego w lewo), trzymający w szponach owalny kartusz z motywem hełmu strażackiego skierowanego czołem w stronę, w którą spogląda orzeł, posadowionego nad skrzyżowanymi toporami strażackimi. U dołu kartusz ozdobiony jest motywem liny kręconej, rozciągniętej pomiędzy głowicami toporków na kształt półokręgu. Oznakę wykonuje się z metalu w kolorze złota - w wersji na czapkę rogatywkę albo metodą haftowania złotymi nićmi - w wersji na nakrycia głowy wchodzące w skład ubioru służbowego.

Widzimy tu wyraźnie zarysowaną symbolikę pożarniczą oraz nawiązanie do polskiej tradycji ozdabiania czapek symbolem orła. Sam orzeł stanowi nawiązanie do orła wojsk lądowych, przy czym widoczna jest różnica w koronach. Orzeł wojskowy ma koronę typu zamkniętego, natomiast strażacki koronę typu otwartego. Geneza tych orłów zdaje się sięgać orła wojskowego wz. 19 z 1919 r.

W październiku 1994 r. w Komendzie Głównej PSP zatwierdzono pierwowzór obecnego orła, lecz swoją nazwę otrzymał on dopiero w obecnym rozporządzeniu mundurowym. Oficjalna wersja graficznego wzoru orła pojawiła się w załączniku nr 4 do rozporządzenia ministra spraw wewnętrznych i administracji z dnia 18 listopada 1997 r. w sprawie umundurowania strażaków Państwowej Straży Pożarnej (DzU nr 152, poz. 1001). Wzór orła znany z rozporządzenia z 1997 r. odznacza się znaczną dbałością o szczegóły jego wizerunku.

Wizerunek orła z 1997 r. funkcjonował później w przepisach rozporządzeń mundurowych z lat 2003 i 2005 oraz w przepisach nieobowiązującego już zarządzenia nr 9 komendanta głównego PSP z dnia 5 lutego 2007 r. w sprawie wzorców oraz szczegółowych wymagań, cech technicznych i jakościowych przedmiotów umundurowania, odzieży specjalnej i środków ochrony indywidualnej użytkowanych w Państwowej Straży Pożarnej. Orła haftowanego w tej postaci noszono na beretach i czapkach zimowych oraz kapeluszach wchodzących w skład umundurowania funkcjonariuszy kobiet. Obecnie stosowany orzeł stanowi jego bezpośrednią kontynuację. W obu odmianach (haftowanej i metalowej) stosowany jest na nakryciach głowy wszystkich rodzajów ubioru, tj. reprezentacyjnego, wyjściowego i służbowego.

Oznaki identyfikacyjne to grupa trzech oznak-identyfikatorów: dwa z nich to identyfikatory imienne (metalowy i tekstylny), trzeci stanowi identyfikator miejscowości. Nie uległy one zmianie pod względem warunków technicznych. Zmieniono zasady noszenia identyfikatora imiennego metalowego. Od 1 października br. należy go nosić na mundurze wyjściowym pośrodku górnej prawej kieszeni marynarki munduru, bezpośrednio nad patką (dotychczas należało zachować odległość 10 mm od krawędzi patki) strażaka mężczyzny. W przypadku kobiet zasady noszenia tej oznaki nie uległy zmianie. Nowe przepisy mundurowe wycofały z użytkowania metalowy identyfikator osobisty w formie loga PSP z umieszczonym pod wieńcem laurowo-dębowym numerem identyfikacyjnym. Ciekawostką jest fakt, że identyfikator imienny może zawierać dwa inicjały imion strażaka, jeśli ich używa.

Oznaki dodatkowe to wizerunek orła generała, znak pożarniczy (tzw. ognik lub też bączek) oraz znak absolwenta szkoły. Orzeł generała jest oznaką dodatkową, zarezerwowaną dla generałów PSP. Stanowi bezpośrednie nawiązanie do orłów generałów i admirałów Wojska Polskiego. Pojawia się on już w rozporządzeniu z 1997 r., lecz pierwsza próba jego wizualizacji została podjęta dopiero w rozporządzeniu z 2005 r. Obecnie jest on szczegółowo opisany i zwizualizowany.

Znak pożarniczy, występujący już w rozporządzeniu z 1997 r. (i zakwalifikowany tamże do grupy znaków identyfikacyjnych), stanowiący odpowiednik wojskowej korpusówki, to koło zębate z umieszczonym w polu centralnym na ukośnej kratownicy z motywem wybuchającego granatu. To symbolika proweniencji francuskiej, lecz mechanizm przeniesienia jej na grunt PSP zdaje się nie do końca jasny. Oznaka jest koloru złotego i wykonano ją z metalu.

W kwestii oznak związanych z ukończeniem szkoły PSP warto odnotować, że względem poprzedniego stanu prawnego katalog absolwentek został poszerzony o znak ukończenia Szkoły Podoficerskiej Państwowej Straży Pożarnej w Bydgoszczy.

Szczegółowe zasady noszenia oznak określa § 18 nowego rozporządzenia mundurowego. Warto w tym miejscu poruszyć kwestię transparentności niektórych oznak, zwłaszcza oznak stopni na pochewkach na naramienniki, podkładkach pod oznaki stopni oraz identyfikatora imiennego tekstylnego. Jak wiadomo, zostały one przeniesione wprost z dotychczas stosowanych ubiorów. Jest to zabieg celowy, gdyż ze względu na kolor nowego ubioru służbowego, za sprawą kontrastu zwiększona została dystynktywna (wyróżniająca) funkcja oznak. Są one bardziej widoczne i czytelne. Należy podkreślić, że zwyczajowo, ze względu na pełnioną przez nie funkcję, oznaki stopni nazywa się właśnie dystynkcjami.

Norma należności i równoważnik

Ważnym aspektem funkcjonowania PSP jest prawidłowe funkcjonowanie gospodarki mundurowej, co stanowi istotną część działalności służb logistycznych. Aby ułatwić ich pracę, zracjonalizowano funkcjonowanie gospodarki mundurowej.

Rozporządzenie mundurowe mocno akcentuje sposób realizacji norm należności jako proces. Realizacja norm należności rozpoczyna się z dniem mianowania strażaka i kończy z dniem zwolnienia ze służby. Strażak otrzymuje umundurowanie, środki ochrony indywidualnej i ekwipunek osobisty z jednostki organizacyjnej PSP, w której pełni służbę. Wydaje się mu należne przedmioty umundurowania wraz z oznakami, środki ochrony indywidualnej i ekwipunek osobisty w naturze, zgodnie z tabelami należności i wykonywanymi zadaniami. W przypadku przeniesienia do dalszego pełnienia służby w innej jednostce organizacyjnej PSP strażak zachowuje wydane mu przedmioty umundurowania. Może on także zachować środki ochrony indywidualnej oraz ekwipunek osobisty do czasu, jaki pozostał do końca okresu ich używalności. Jeżeli zmieni się charakter obowiązków wykonywanych przez przeniesionego strażaka, pozostawia on w dotychczasowej jednostce organizacyjnej środki ochrony indywidualnej i przedmioty ekwipunku osobistego niebędące przedmiotami osobistego użytku, które nie będą mu potrzebne przy wykonywaniu nowych obowiązków. Jest to nowością w stosunku do dotychczas obowiązujących regulacji.

Zmianom o charakterze dostosowawczym poddano także przepisy dotyczące równoważnika w zamian za umundurowanie. Przede wszystkim zrównaniu uległa jego wysokość. Funkcjonariusze i funkcjonariuszki będą otrzymywali równoważnik tej samej wysokości. Doprecyzowano także kwestie techniczne związane z trybem i sposobem procedowania w sprawach związanych z równoważnikiem. Równoważnik wypłaca jednostka organizacyjna PSP właściwa ze względu na miejsce pełnienia służby strażaka. W przypadku strażaków delegowanych do pełnienia służby w instytucji cywilnej równoważnik wypłaca jednostka organizacyjna PSP, w której strażak pełnił służbę przed oddelegowaniem do wykonywania zadań w instytucji cywilnej. Wprowadzono także zasadę, że strażak w służbie przygotowawczej otrzymuje równoważnik w wysokości 1/3 równoważnika przysługującego strażakowi w służbie stałej. Analogicznie sytuacja przedstawia się w przypadku ryczałtu za pranie chemiczne.

mł. kpt. Dominik Kabat pełni służbę w Biurze Logistyki w KG PSP