Dostępna PSP

Zagadnienie dostępności w kontekście działań Państwowej Straży Pożarnej stawia przed tą formacją nowe wyzwania, jednocześnie otwierając możliwości skuteczniejszej ochrony społeczeństwa. Wszyscy obywatele, niezależnie od swoich specjalnych potrzeb czy ograniczeń, muszą mieć równe szanse korzystania z usług ratowniczych, a także uczestnictwa w procesach edukacyjnych i prewencyjnych prowadzonych przez PSP. Przyjrzyjmy się bliżej znaczeniu dostępności w tym kontekście, różnym jej aspektom oraz działaniom w tym obszarze podejmowanym w Polsce.

Według danych Narodowego Spisu Powszechnego z 2011 r. osoby z niepełnosprawnościami stanowią aż 12,2% populacji Polski - to grupa licząca sobie około 4,7 mln osób. Biorąc pod uwagę tendencje demograficzne, jej liczebność nie będzie malała. Starzenie się społeczeństwa i postęp cywilizacyjny należą do głównych wyzwań w kontekście zagadnienia dostępności dla wszystkich obywateli.

Należy pamiętać, że dostępność nie dotyczy wyłącznie osób z niepełnosprawnościami. Przykładem osób partycypujących w korzyściach związanych z zapewnianiem dostępności będą m.in. osoby starsze, osoby mające czasowo naruszoną sprawność w zakresie mobilności czy percepcji, osoby z wózkiem dziecięcym czy też osoby z ciężkim bagażem.

Dostępność to nie tylko formalny wymóg prawny, to przede wszystkim zasadniczy element praw człowieka, fundament demokratycznego społeczeństwa, w którym równość i inkluzja są wartościami nadrzędnymi. Odnosi się ona do wielu obszarów: środowiska fizycznego, a zatem budynków i przestrzeni publicznej, informacji i technologii cyfrowych, usług zdrowotnych i edukacji czy właściwej komunikacji i działania w sposób autonomiczny.

W Polsce kwestie te regulują odpowiednie akty prawne, takie jak ustawa o zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami, ustawa o dostępności cyfrowej stron internetowych i aplikacji mobilnych podmiotów publicznych oraz ustawa o języku migowym i innych środkach komunikowania się.

Dostępność cyfrowa

Strony internetowe, aplikacje mobilne i inne rozwiązania cyfrowe stanowią integralną część komunikacji i usług publicznych. Dlatego tak ważne jest, by były dostępne dla wszystkich, niezależnie od umiejętności czy ograniczeń.

Od 23 maja 2019 r. w Polsce obowiązuje ustawa o dostępności cyfrowej stron internetowych i aplikacji mobilnych podmiotów publicznych. Nakłada ona na podmioty publiczne obowiązki w zakresie zapewniania dostępności cyfrowej, w tym wymóg publikacji oraz cyklicznej aktualizacji deklaracji dostępności, uwzględniającej zasady monitorowania dostępności cyfrowej oraz postępowania w przypadku jej braku.

Zgodnie z ustawą o dostępności cyfrowej podmioty publiczne w Polsce są zobowiązane dostosować swoje serwisy internetowe do wymagań normy europejskiej EN 301 549 V2.1.2. Zawiera ona wytyczne standardu WCAG 2.1 na poziomie AA, które określają szczegółowe wymagania dotyczące dostępności. Dotyczą one wielu elementów, takich jak strona podmiotowa Biuletynu Informacji Publicznej, dane teleadresowe, narzędzia kontaktowe, nawigacja, deklaracje dostępności oraz multimedia.

Dostępność informacyjno-komunikacyjna

Osoby z niepełnosprawnościami, głuche i niedosłyszące, niewidome i słabowidzące, osoby z niepełnosprawnością intelektualną lub ruchową oraz wszystkie pozostałe osoby ze szczególnymi potrzebami mogą najczęściej doświadczać braku dostępności informacyjno-komunikacyjnej. Dlatego tak istotne jest, aby zapewnić im równy dostęp do usług publicznych, w tym kluczowego elementu, jakim jest informacja.

Prawny obowiązek każdego podmiotu publicznego, w tym jednostek organizacyjnych PSP, stanowi zapewnienie dostępności informacyjno-komunikacyjnej osobom ze szczególnymi potrzebami. Osoby te powinny mieć zatem możliwość komunikacji z urzędem w sposób dostosowany do swoich potrzeb.

Minimalne wymagania w zakresie dostępności informacyjno-komunikacyjnej zostały określone w ustawie o zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami. Obejmują one obsługę interesantów z wykorzystaniem środków wspierających komunikację, instalację urządzeń do obsługi osób słabosłyszących, zapewnienie informacji o działalności podmiotu w formie łatwej do zrozumienia oraz możliwość komunikacji w formie określonej przez osobę z potrzebami.

Dostępność architektoniczna

Dostępność architektoniczna to kluczowy element definiujący możliwość swobodnego poruszania się osób w obrębie infrastruktury architektonicznej i obiektów. Obejmuje ona wiele aspektów, takich jak: dostępność budynków i informacji o rozkładzie pomieszczeń, wsparcie dla osób korzystających z psów asystujących oraz możliwość ewakuacji osób ze specjalnymi potrzebami lub podjęcia wobec nich działań ratowniczych w sytuacjach awaryjnych.

Część jednostek organizacyjnych PSP mieści się w budynkach zabytkowych, co często stanowi wyzwanie w kontekście spełnienia wymogu dostępności architektonicznej. Zapewnienie minimalnych wymagań może wiązać się z trwałymi zmianami, takimi jak budowa pochylni czy montaż windy. Jeśli jest to technicznie niemożliwe, należy zapewnić dostęp alternatywny, w postaci np. udzielania odpowiedniego wsparcia przez pracownika urzędu. W sytuacji, gdy zachowanie walorów architektonicznych obiektu zabytkowego nie pozwala na pełną adaptację architektoniczną, można wystąpić do konserwatora zabytków o zgodę na wprowadzenie zmian. I znów - jeśli uniemożliwiają to względy techniczne, dokumentacja konserwatorska może uwzględnić możliwość dostępu alternatywnego. To ważne rozwiązanie, które umożliwia osobom ze szczególnymi potrzebami korzystanie z usług publicznych.

Rola koordynatorów i audyty w jednostkach PSP

Zgodnie z ustawą o zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami każdy podmiot publiczny zobowiązany jest do wdrożenia rozwiązań poprawiających szeroko rozumianą dostępność. Jednym z etapów tego procesu, m.in. w jednostkach organizacyjnych PSP, jest wyznaczenie co najmniej jednej osoby pełniącej funkcję koordynatora ds. dostępności. Sprawuje ona nadzór nad wdrażaniem dostępności w danej jednostce, w tym spełnianiem minimalnych wymagań określonych w ustawie.

Koordynator ds. dostępności w jednostce organizacyjnej PSP w imieniu kierownictwa podmiotu monitoruje stan zapewniania dostępności. Powinien zatem mieć możliwość przeprowadzania audytu, czyli m.in. analizy i oceny stopnia dostosowania elementów infrastruktury budynku do potrzeb różnych użytkowników. Pełny audyt dostępności powinien uwzględniać także dostępność cyfrową i informacyjno-komunikacyjną. Zadanie to może zostać zlecone zewnętrznej firmie lub przeprowadzone samodzielnie przez podmiot. Po przeprowadzeniu audytu powinien powstać raport zawierający pełną dokumentację procesu, analizę poszczególnych wymiarów dostępności, propozycje rekomendacji i plan działania na rzecz poprawy dostępności.

Koordynator powinien również inicjować wdrażanie nowych rozwiązań poprawiających dostępność w jednostce organizacyjnej. Jednym z elementów takich działań jest uwzględnianie w szkoleniach pracowników i funkcjonariuszy PSP kwestii niepełnosprawności i funkcjonowania w społeczeństwie osób z niepełnosprawnościami. Jest to ważne zarówno w aspekcie wytwarzania dokumentów czy materiałów, tak by w tym procesie przestrzegane były zasady dostępności, jak i w obszarze sprawnego przeprowadzania próbnej ewakuacji z budynku z udziałem osób z niepełnosprawnościami.

Prace nad wytycznymi dla PSP

W grudniu 2022 r. powołany został zespół komendanta głównego PSP ds. opracowania „Wytycznych w zakresie zapewniania dostępności dla osób ze szczególnymi potrzebami w jednostkach organizacyjnych Państwowej Straży Pożarnej”. Zespół ten, składający się z trzech grup roboczych, przez ponad osiem miesięcy analizował wszystkie zagadnienia związane z procesem zapewniania dostępności, identyfikując przy tym elementy newralgiczne, mogące utrudnić osiągnięcie celu. W efekcie wypracowane zostały kompleksowe rozwiązania zapewniające dostępność dla osób ze szczególnymi potrzebami we wszystkich jednostkach organizacyjnych PSP.

Wytyczne koncentrują się na dostosowaniu przestrzeni w jednostkach organizacyjnych PSP do wymagań wszystkich obywateli, którzy mogą być narażeni na marginalizację lub dyskryminację z powodu niepełnosprawności lub obniżonej sprawności wynikającej z wieku czy choroby. Dokument ma także zapewnić spójność i jednolite podejście do dostępności we wszystkich jednostkach organizacyjnych PSP. Będzie on również pomocny przy interpretacji regulacji prawnych dotyczących dostępności. Wytyczne są także istotne ze względu na konieczność zapewnienia spójności informacji i dokumentów związanych z dostępnością.

Należy jednak pamiętać, że dostępność to szeroki obszar, dotyczy wielu dziedzin i wymaga ciągłego kształcenia i rozwoju potencjału pracowników oraz funkcjonariuszy. Podczas wideokonferencji podsumowującej prace zespołu za priorytet uznana została potrzeba rozwoju kompetencji kadry PSP w zakresie dostępności. To istotny aspekt, który ma zapewnić pełne wdrożenie wytycznych w praktyce.

Zatwierdzony przez komendanta głównego PSP zbiór wytycznych stanowi ważny krok w kierunku zapewnienia pełnej dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami. Stanowią one kompleksowy przewodnik, który ma pomóc kierownictwu i pracownikom jednostek organizacyjnych PSP w zapewnieniu równych szans wszystkim obywatelom, niezależnie od ich sytuacji zdrowotnej czy innych ograniczeń. Praca zespołu komendanta głównego PSP nad wytycznymi przyczyniła się do budowania otwartości PSP. Wytyczne oraz wszystkie niezbędne informacje dotyczące dostępności można znaleźć na stronie internetowej Komendy Głównej PSP oraz na portalu Gov.pl (https://www.gov.pl/web/kgpsp).

Podsumowanie

Poprawa dostępności do usług publicznych ma wpływ na jakość życia osób z niepełnosprawnościami, osób starszych oraz innych obywateli, którzy mogą napotykać bariery w codziennym życiu. Jest szansą na zwiększenie ich uczestnictwa we wszystkich aspektach życia społecznego i publicznego. Kluczem do osiągnięcia pełnej dostępności jest wspólna praca na różnych płaszczyznach społecznych.

Przestrzeń fizyczna obiektów PSP powinna być dostępna dla osób z niepełnosprawnościami. To także kwestia dostosowania infrastruktury do potrzeb różnych grup społecznych. Na przykład zapewniając odpowiednie oznakowanie, ułatwiamy osobom niewidomym orientację w sytuacjach awaryjnych.

W kontekście działań ratowniczych dostępność informacji odgrywa kluczową rolę. Współczesne technologie, takie jak systemy alarmowe czy komunikaty cyfrowe, powinny być dostosowane do różnych potrzeb sensorycznych i percepcyjnych. Oznacza to, że chcąc dotrzeć do osób z różnymi rodzajami niepełnosprawności, oprócz komunikatów głosowych należy używać także alternatywnych środków przekazu informacji, takich jak tekst czy język migowy.

Ważny element stanowi także odpowiednia edukacja społeczności lokalnych w kwestii dostępności i sposobów współpracy ze strażą pożarną. Warto rozwijać programy edukacyjne, które zwiększają wśród uczestników świadomość działań ratowniczych, a jednocześnie uwzględniają różnorodność w obrębie społeczności.

Dążąc do pełnej dostępności w obszarze działań straży pożarnej, należy wciąż monitorować i dostosowywać obowiązujące procedury oraz wyposażenie. Współpraca z organizacjami społecznymi zajmującymi się prawami osób z niepełnosprawnościami oraz regularna aktualizacja szkoleń dla strażaków są kluczowe dla skutecznej realizacji tego celu. W ten sposób straż pożarna staje się nie tylko formacją działającą na rzecz wszystkich obywateli, ale także wzorem równości i pełnej dostępności w służbie publicznej.

[apla]

Podstawy prawne dostępności dla osób ze szczególnymi potrzebami

• konwencja Organizacji Narodów Zjednoczonych z dnia 13 grudnia 2006 r. o prawach osób niepełnosprawnych (DzU z 2012 r. poz. 1169)
• ustawa z dnia 4 kwietnia 2019 r. o dostępności cyfrowej stron internetowych i aplikacji mobilnych podmiotów publicznych (t.j. DzU z 2023 r. poz. 82 ze zm.)
• ustawa z dnia 19 sierpnia 2011 r. o języku migowym i innych środkach komunikowania się (t.j. DzU z 2023 r. poz. 20 ze zm.)
• ustawa z dnia 19 lipca 2019 r. o zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami (t.j. DzU z 2022 r. poz. 2240 ze zm.)
• ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (t.j. DzU z 2023 r. poz. 100, 173, 240, 852, 1234 ze zm.)
• ustawa Prawo budowlane (DzU z 2023 r. poz. 682 ze zm.)
• ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej (DzU z 2022 r. poz. 2057, z 2023 r. poz. 1088.)
• ustawa z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (DzU z 2023 r. poz. 775, ze zm.)
• uchwała Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 1 sierpnia 1997 r. Karta Praw Osób Niepełnosprawnych (M.P. z 1997 r. nr 50, poz. 475)
• rozporządzenie ministra pracy i polityki społecznej w sprawie wydawania certyfikatów potwierdzających status psa asystującego (DzU 64 z 2010 r. nr 64, poz. 399 ze zm.)
• rozporządzenie w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (DzU z 2022 r. poz. 1225 ze zm.)
• rozporządzenie w sprawie szczegółowych warunków technicznych dla znaków i sygnałów drogowych oraz urządzeń bezpieczeństwa ruchu drogowego i warunków ich umieszczania na drogach (DzU z 2019 r. poz. 2311 ze zm.)
• rozporządzenie ministra spraw wewnętrznych i administracji z dnia 7 czerwca 2010 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów (DzU poz. 719 oraz z 2019 r. poz. 67 ze zm.)
• rozporządzenie ministra administracji i cyfryzacji z dnia 26 marca 2014 r. w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących świadczenia udogodnień dla osób z niepełnosprawnością przez dostawców publicznie dostępnych usług telefonicznych (DzU 2014 r. poz. 464 ze zm.)
• norma PN-EN 81-70: 2005 Przepisy bezpieczeństwa dotyczące budowy i instalowania dźwigów - Szczególne zastosowania dźwigów osobowych i towarowych - Część 70: Dostępność dźwigów dla osób, w tym osób niepełnosprawnych

mł. bryg. Michał Sowa jest koordynatorem ds. dostępności informacyjno-komunikacyjnej w Komendzie Głównej PSP,
a kpt. Tomasz Banaczkowski koordynatorem ds. dostępności cyfrowej w Komendzie Głównej PSP