Co do czego się zalicza?

Często słyszy się pytania: czy studia liczą się do wysługi?, czy praca cywilna liczy się do emerytury?, czy urlop wychowawczy liczy się do służby? Zagadnienie „zaliczania” jest skomplikowane i na powyższe pytania nie ma jednej, prostej odpowiedzi. Pojęcie to można zdefiniować jako uwzględnienie pewnych okresów do określonych celów, skutkujące uzyskaniem konkretnych praw lub wzrostem jakiegoś świadczenia.

Kwestie te reguluje wiele aktów prawnych, celem niniejszego artykułu będzie zatem wskazanie, jakie to przepisy oraz w przybliżeniu w jaki sposób się do nich odnoszą.
Należy rozróżnić dwa pojęcia, czyli co jest zaliczane (jaki okres jest badany) od tego, do czego zaliczamy (celu, do którego ten okres się zalicza).
Do okresów badanych można zaliczyć:

1. 

   Okresy przed służbą w Państwowej Straży Pożarnej:

• studiów „cywilnych”,
• zatrudnienia (pracy „cywilnej” - okresy składkowe),
• służby w innych formacjach,
• zasadniczej służby wojskowej,
• nieskładkowe,
• pracy w gospodarstwie rolnym,
• urlopów związanych z rodzicielstwem przed służbą w PSP,
• służby jako funkcjonariusz pożarnictwa (przed utworzeniem PSP),
• nauki w szkołach pożarniczych (przed utworzeniem PSP).

1. Okresy w trakcie służby w Państwowej Straży Pożarnej:

• służby kandydackiej,
• pomiędzy zakończeniem nauki w szkole PSP a dniem mianowaniem na stałe,
• zawieszenia w czynnościach służbowych w trakcie służby w PSP,
• urlopu bezpłatnego w trakcie służby,
• urlopów związanych z rodzicielstwem w trakcie służby w PSP.

Cele zaliczenia

Cele zaliczenia to:

• cel emerytalny („wysługa emerytalna”),
• do wzrostu uposażenia zasadniczego z tytułu wysługi lat („wysługa uposażeniowa”),
• do okresu służby, od którego zależy prawo do nagrody jubileuszowej,
• do okresu służby liczonego przy ustalaniu odprawy,
• do okresu służby niezbędnego do zajmowania określonych stanowisk,
• do okresu służby liczonego do nabycia prawa do urlopu dodatkowego,
• do okresu służby liczonego do nabycia prawa do świadczenia motywacyjnego i świadczenia za długoletnią służbę.

Cel emerytalny

Zaliczanie do celów emerytalnych można podzielić na następujące rodzaje:
Zaliczanie do celów nabycia prawa do emerytury (15 lat służby). Ustawa emerytalna [1] określa to jako „warunki przyznania emerytury”. Okresy tu zaliczane są wymienione w art. 12 i 13 tej ustawy. Co do zasady będą to okresy każdej służby (w PSP i innych służbach mundurowych, obecnych i byłych), a co ważne dla strażaków - również okresy zatrudnienia lub służby w zawodowych jednostkach ochrony przeciwpożarowej i nauki w szkołach pożarniczych, w charakterze członka Korpusu Technicznego Pożarnictwa, a także funkcjonariuszy pożarnictwa do dnia 31 stycznia 1992 r. (art. 13 ust. 1 pkt 4 ustawy emerytalnej).
Zaliczanie do wysokości emerytury (ponad 15 lat służby). Ustawa emerytalna określa to jako „wzrost emerytury”. Okresy tu zaliczane są wymienione w art. 15 tej ustawy, będą to: okres dalszej służby (ponad 15 lat) oraz okresy sprzed służby - składkowe i nieskładkowe. Ustawa określa wymiar tego zaliczania: w wysokości 2,6% podstawy wymiaru za każdy rok służby i za okresy składkowe do 3 lat tych okresów, w wysokości 1,3% podstawy wymiaru za każdy rok okresów składowych ponad 3 lata tych okresów oraz w wysokości 0,7% podstawy wymiaru za każdy rok okresów nieskładkowych.
Ustawa emerytalna posługuje się określeniami: okresy składkowe i okresy nieskładkowe. Szczegółowe określenie tych pojęć zawarte jest w art. 6 i 7 ustawy
o FUS [2]. Przykładowo: okresami składkowymi są okresy ubezpieczenia (zatrudnienia), natomiast okresami nieskładkowymi są np. okresy studiów (nauki w szkole wyższej), pobierania zasiłków z ubezpieczenia społecznego: chorobowego i opiekuńczego.
Przedstawione tu „zaliczanie” dotyczy strażaków przyjętych do służby przed 1 stycznia 1999 r. Strażakowi, który został przyjęty do służby po raz pierwszy po tej dacie, wysokość emerytury co do zasady wylicza się w nieco inny sposób (nie zalicza się okresów składkowych i nieskładkowych) - mówi o tym art. 15a ustawy emerytalnej.

Zaliczanie do wzrostu uposażenia zasadniczego z tytułu wysługi lat (tzw. wysługa uposażeniowa)

Zgodnie z art. 88 ust. 2 ustawy o PSP [3] uposażenie zasadnicze wzrasta z tytułu wysługi lat w Państwowej Straży Pożarnej. Zgodnie z art. 88 ust. 4 ustawy o PSP do okresu służby, od którego zależy prawo do wzrostu uposażenia, zalicza się okresy służby w Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Centralnym Biurze Antykorupcyjnym, Straży Granicznej, Straży Marszałkowskiej, Biurze Ochrony Rządu, Służbie Ochrony Państwa, Służbie Celnej, Służbie Celno-Skarbowej lub Służbie Więziennej. Zaliczeniu podlegają również okresy równorzędne ze służbą wymienione w art. 13 ust. 1 ustawy emerytalnej, okresy pracy oraz inne okresy wynikające z przepisów odrębnych, zwłaszcza okres pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym, zgodnie z ustawą z dnia 20 lipca 1990 r. [4].
Zaliczanie okresów do wysługi lat w PSP reguluje również rozporządzenie ministra spraw wewnętrznych i administracji z dnia 5 lutego 2020 r. w sprawie uposażenia strażaków Państwowej Straży Pożarnej (DzU poz. 281), które określa, że okresy służby, pracy i inne okresy zaliczane do okresu służby, od których zależy prawo do wzrostu uposażenia i jego wysokość, zalicza się je na podstawie dokumentów potwierdzających te okresy, złożonych przez strażaka w komórce właściwej do spraw kadr.
W skrócie: do „wysługi uposażeniowej” liczy się każda służba, każda praca oraz praca w indywidualnym gospodarstwie rolnym

Zaliczanie do okresu służby, od którego zależy prawo do nagrody jubileuszowej

Art. 96 ust. 1 ustawy o PSP określa wysokość nagrody jubileuszowej w zależności od lat służby. Ust. 2 tego artykułu deleguje ministra właściwego do spraw wewnętrznych do określenia okresów zaliczanych do okresu służby, od którego zależy nabycie prawa do tej nagrody. W związku z tym, sprawa ta została uregulowana w rozporządzeniu ministra spraw wewnętrznych i administracji z dnia 5 sierpnia 1997 r. w sprawie okresów zaliczanych do okresu służby, od którego należy nabycie przez strażaka PSP prawa do nagrody jubileuszowej oraz szczegółowych zasad jej obliczania i wypłacania (DzU nr 101, poz. 637).
Zgodnie z § 1 tego rozporządzenia do okresu służby, od którego zależy nabycie prawa do nagrody jubileuszowej, zalicza się okresy służby i pracy oraz inne okresy uwzględniane przy ustaleniu wzrostu uposażenia zasadniczego z tytułu wysługi lat oraz okres studiów w szkole wyższej nie więcej niż 5 lat, pod warunkiem jej ukończenia.
W skrócie: do nagrody jubileuszowej liczy się każda służba, każda praca, praca w indywidualnym gospodarstwie rolnym w rozumieniu ustawy [4] oraz studia wyższe.

Zaliczanie do okresu służby liczonego przy ustalaniu odprawy

Wysokość odprawy, jako świadczenia przyznawanego w związku ze zwolnieniem ze służby, reguluje art. 99 ustawy o PSP. Wysokość odprawy uzależniona jest od wysługi lat w służbie w PSP. Ust. 2 i 3 tego artykułu stanowią, że uwzględnia się tu również okres nieprzerwanej zawodowej służby wojskowej lub innej służby, gdzie przysługują takie świadczenia, pod warunkiem nieotrzymania odprawy z tytułu poprzednio pełnionej służby, a przerwa pomiędzy służbami wynosi nie więcej niż rok.
Uregulowania w tym zakresie wskazują, że z założenia świadczenie to ma charakter jednorazowy. Jednak, zgodnie z orzecznictwem sądowym, w przypadku ponownego przyjęcia do służby w PSP przy ponownym zwolnieniu ze służby wypłaca się jedynie świadczenie wyrównawcze, uzupełniające. Każdy przypadek należy tu rozpatrywać indywidualnie, zależnie od zaistniałych okoliczności.
W skrócie: do ustalenia wysokości odprawy liczy się tylko okres nieprzerwanej służby.

Zaliczanie do okresu niezbędnego do zajmowania określonych stanowisk

Zgodnie z art. 36 ust. 1 ustawy o PSP mianowanie lub powołanie strażaka na określone stanowisko służbowe jest uzależnione m. in. od stażu służby albo pracy. W załącznikach do rozporządzenia ministra spraw wewnętrznych i administracji z dnia 20 maja 2016 r. w sprawie stanowisk służbowych w jednostkach organizacyjnych Państwowej Straży Pożarnej (DzU poz. 724) określone są m.in. dodatkowe wymagania kwalifikacyjne dla strażaków pełniących służbę na poszczególnych stanowiskach w jednostkach organizacyjnych, w tym staż służby. Przepis nie precyzuje, co należy rozumieć pod pojęciem „staż służby”. Wydaje się, że chodzi tu po prostu o staż służby w PSP, włącznie z okresem służby kandydackiej.

Zaliczanie do okresu służby liczonego do nabycia prawa do urlopu dodatkowego

Zgodnie z art. 71a ust. 4 ustawy o PSP strażakowi przysługuje dodatkowy urlop wypoczynkowy z tytułu osiągnięcia określonego stażu służby: 5 dni w roku po 15 latach służby, 9 dni w roku po 20 latach służby i 13 dni w roku po 25 latach służby. Przepis nie precyzuje, co należy rozumieć pod pojęciem „staż służby”. Należy przyjąć, że chodzi o okres służby w PSP, łącznie ze służbą kandydacką.

Zaliczanie do okresu służby liczonego do nabycia prawa do świadczenia motywacyjnego i świadczenia za długoletnią służbę

Zgodnie z art. 97e ust. 2 oraz art. 97f ust. 3 ustawy o PSP strażakowi przyznaje się świadczenie motywacyjne i świadczenie za długoletnią służbę po osiągnięciu określonego stażu służby, do którego zalicza się, oprócz służby w PSP, służbę w innych formacjach mundurowych, a także okresy traktowane na równi ze służbą, określone w art. 13 ustawy emerytalnej.

Urlopy związane z rodzicielstwem

Zgodnie z art. 69 ust. 1 ustawy o PSP strażakom przysługują uprawnienia związane z rodzicielstwem, określone w Kodeksie pracy: urlop macierzyński, urlop na warunkach urlopu macierzyńskiego, urlop rodzicielski i urlop ojcowski, w trakcie których strażakowi/pracownikowi przysługuje zasiłek macierzyński. Okresy tych urlopów nie naruszają ciągłości służby, a jeśli były wykorzystywane w trakcie zatrudnienia przed podjęciem służby, nie naruszają ciągłości pracy.
Odmiennie uregulowana jest sprawa zaliczania okresu korzystania z urlopu wychowawczego - zgodnie z art. 186 Kodeksu pracy okres urlopu wychowawczego wlicza się do okresu zatrudnienia, od którego zależą uprawnienia pracownicze. Ewentualne zaliczenie do celów emerytalnych urlopu wychowawczego wykorzystywanego w trakcie służby nie jest jednoznacznie określone w ustawie emerytalnej ani w ustawie o PSP. Jedyny przepis o tym mówiący jest zawarty w rozdziale opisującym emerytury dla funkcjonariusza przyjętego do służby po 31 grudnia 2012 r. - art. 18c ustawy emerytalnej stanowi, że do okresów służby, od których zależy nabycie prawa do emerytury lub jej wzrostu, zalicza się okres urlopu wychowawczego, udzielonego w trakcie służby, w łącznym wymiarze nie większym niż 3 lata. Nie ma w ustawie jednoznacznego uregulowania zaliczania urlopu wychowawczego do emerytury policyjnej dla funkcjonariuszy przyjętych do służby przed tą datą.
W myśl art. 31 ustawy o PSP stosunek służbowy strażaka powstaje z dniem mianowania na stanowisko służbowe. Okres służby strażaka trwa od dnia mianowania na stanowisko do dnia zwolnienia ze służby, a żaden z przepisów ustawy nie wyłącza z okresu służby okresów urlopów wychowawczych, za które strażakowi nie przysługiwało uposażenie. Oznacza to, że okres urlopu wychowawczego udzielonego w trakcie służby zaliczany jest do wysługi emerytalnej w rozumieniu ustawy emerytalnej, jako okres służby. Dla porównania ustawa o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych i ich rodzin (tj. DzU z 2019 r. poz. 289 ze zm.) w art. 12a wyraźnie stanowi, że do okresów służby wojskowej, od których uzależnione jest nabycie prawa do emerytury, zalicza się okres urlopu wychowawczego w wymiarze łącznym nie większym niż 3 lata.

Inne urlopy

Urlop wypoczynkowy (w tym dodatkowy urlop wypoczynkowy), płatny urlop okolicznościowy, urlop szkoleniowy, płatny urlop zdrowotny nie naruszają ciągłości służby.
Okres urlopu bezpłatnego, udzielonego zarówno w trakcie pracy (przed okresem służby), jak i w trakcie służby nie zalicza się natomiast do okresu służby w PSP - mówią o tym art. 174 § 2 Kodeksu pracy oraz art. 71g ust. 1 ustawy o PSP. Zasada ta nie dotyczy strażaka, któremu udzielono urlopu bezpłatnego w trybie obligatoryjnym, w związku z wyjazdem z małżonkiem za granicę w trybie określonym w art. 71g ust. 2 ustawy o PSP - urlop taki jest okresem nieskładkowym (art. 7 pkt 8 ustawy o FUS). Urlop bezpłatny udzielony strażakowi pełniącemu funkcje w związkach zawodowych (art. 71g ust. 3 ustawy o PSP) zalicza się natomiast do okresu pracy (służby), od którego zależą uprawnienia pracownicze (art. 25 ust. 3 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych, tj. DzU z 2019 r. poz. 263).

Okresy zatrudnienia/służby funkcjonariuszy pożarnictwa (sprzed PSP)

Okresy zatrudnienia (służby) funkcjonariuszy pożarnictwa oraz nauki w szkołach pożarniczych w terminie do dnia 31 stycznia 1992 r. zalicza się jako okresy równorzędne ze służbą do przyznania emerytury policyjnej (do 15 lat służby) - art. 13 ust. 1 pkt 4 ustawy emerytalnej.
Zgodnie z art. 129 ustawy o PSP, okresy zatrudnienia (służby) w jednostkach ochrony przeciwpożarowej od dnia 1 lutego 1992 r. do maksymalnie 30 czerwca 1999 r. podlegają natomiast zaliczeniu na równi ze służbą, pod warunkiem złożenia do 31 stycznia 1991 r. deklaracji stania się strażakiem PSP oraz stwierdzenia decyzją komendanta głównego PSP zakończenia okresu zatrudnienia, traktowanego jako służba w PSP.

Okresy pracy w gospodarstwie rolnym

Pod pojęciem okresy pracy w gospodarstwie rolnym należy rozumieć okresy wymienione w art. 10 ustawy o FUS - okresy ubezpieczenia społecznego rolników, okresy prowadzenia gospodarstwa rolnego po ukończeniu 16. roku życia przypadające przed dniem 1 lipca 1977 r. oraz okresy pracy w gospodarstwie rolnym po ukończeniu 16. roku życia przypadające przed dniem 1 stycznia 1983 r. Okresy te nie są okresami składkowymi ani nieskładkowymi, dlatego nie podlegają zaliczeniu ani do prawa do emerytury policyjnej, ani do jej wysokości. Okresy pracy w gospodarstwie rolnym zalicza się do okresu służby, od którego zależą prawo do wzrostu uposażenia i jego wysokość - na podstawie art. 88 ust. 4 pkt 4 ustawy o PSP ma zastosowanie ustawa z dnia 20 lipca 1990 r. o wliczaniu okresów pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym do pracowniczego stażu pracy [3], a także prawa do nagrody jubileuszowej.

Służba kandydacka

Okres służby kandydackiej jest okresem służby w PSP. Co istotne, zgodnie z art. 114d ust. 3 ustawy o PSP zakończenie służby kandydackiej następuje nie z dniem zakończenia nauki w szkole, ale z dniem mianowania na stałe. Zatem „przerwę” pomiędzy zakończeniem szkoły a dniem mianowania na stałe (maksymalnie trzy miesiące) zalicza się do ciągłości służby.
Ponadto okres nauki w szkołach pożarniczych przed utworzeniem PSP wlicza się do okresu służby strażaka na równi ze służbą kandydacką, pod warunkiem, że okres przerwy pomiędzy zakończeniem nauki a podjęciem służby nie przekroczył trzech miesięcy (art. 114e ust. 2 ustawy o PSP).
Okres zawieszenia w czynnościach, okres tymczasowego aresztowania
Art. 107 i 108 ustawy o PSP określają zawieszenie części uposażenia strażakowi zawieszonemu w czynnościach służbowych i tymczasowo aresztowanemu. Nie zawierają jednak informacji, czy wymienione okresy wpływają na inne uprawnienia strażaka. Jedynie, co do zasady, okresy te są wyłączone z okresu służby uprawniającego do nabycia nagrody rocznej - art. 95 ust. 4a ustawy o PSP. Ponadto, ustawa emerytalna w art. 3 ust. 1 pkt 7 stanowi, że wysługa emerytalna jest okresem służby w PSP (i innej), łącznie z okresami równorzędnymi, z wyjątkiem okresów zawieszenia w czynnościach służbowych.
Wymienione w artykule informacje są jedynie ogólnymi wskazówkami, przepisy prawne niekiedy przewidują pewne wyjątki lub ograniczenia, które zostały w artykule pominięte, by zwiększyć przejrzystość treści. Każdy faktyczny przypadek ewentualnego zaliczenia jakiegoś okresu do określonego celu należy rozpatrywać indywidualnie, zależnie od szczegółowych okoliczności i warunków danego przypadku, analizując szczegółowo przepisy prawne regulujące dane zagadnienie. W razie wątpliwości zainteresowany strażak może skonsultować problem z komórką właściwą do spraw kadr w jednostce organizacyjnej, w której pełni służbę lub z przedstawicielem Zakładu Emerytalno-Rentowego MSWiA (tel. infolinii 47 725 88 88).

Przypisy
[1] Ustawa z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Straży Marszałkowskiej, Służby Ochrony Państwa, Państwowej Straży Pożarnej, Służby Celno-Skarbowej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (DzU z 2022 r. poz. 1626 ze zm.), zwana dalej ustawą emerytalną.
[2] Ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (DzU z 2022 r. poz. 504 ze zm.).
[3] Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o Państwowej Straży Pożarnej (DzU z 2022 r. poz. 1969 ze zm.), zwana dalej ustawą o PSP.
[4] Ustawa z dnia 20 lipca 1990 r. o wliczaniu okresów pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym do pracowniczego stażu pracy (DzU nr 54, poz. 310).