W mieście strażackiej wieży

„Leciała mucha z Łodzi do Zgierza - po drodze patrzy: strażacka wieża” - tymi słowami rozpoczyna się słynna wierszowana bajka dla dzieci autorstwa Jana Brzechwy pt. „Pali się”. O ile opisane w niej w sposób humorystyczny zdarzenie faktycznie można włożyć między bajki, o tyle legendarna wieża - zlokalizowana u zbiegu ówczesnych ulic Wysokiej i Średniej - przez lata służyła zgierskim strażakom i do dziś wraz z obiektem strażnicy stanowi część zabytkowej zabudowy miasta i symbol ruchu strażackiego, jego znaczenia dla miasta. Jak wyglądały dzieje zgierskich strażaków - zawodowych i ochotniczych?

Od 70 lat zawodowa straż pożarna w Zgierzu stanowi jeden z filarów bezpieczeństwa lokalnej społeczności, chlubnie wypełnia swoje zadania, a jej załoga z pasją i poświęceniem angażuje się w niesienie pomocy drugiemu człowiekowi, traktując służbę jak życiowe powołanie. Podobnie jest z lokalną ochotniczą strażą pożarną, która także obchodziła jubileusz - 100-lecia ZOSP RP. Te dwie rocznice było okazją do wspólnego świętowania funkcjonariuszy PSP, druhów OSP i wszystkich, którzy wspierają zgierską ochronę przeciwpożarową. 

Zawodowa i ochotnicza ręka w rękę

Historia zgierskiego ruchu strażackiego rozpoczęła się z chwilą powstania Ochotniczej Straży Ogniowej. Stało się to 16 listopada 1874 r., za sprawą zgierskich fabrykantów. Mając na uwadze bezpieczeństwo własnych zakładów, postulowali oni utworzenie wspólnej formacji, przeznaczonej do walki z pożarami nie tylko na terenie włókienniczych manufaktur, ale także na obszarze całego miasta. Przez długie lata to właśnie ochotnicy pełnili czołową rolę w czuwaniu nad bezpieczeństwem mieszkańców Zgierza i okolic, prowadząc jednocześnie intensywną działalność kulturalno-oświatową.

Dopiero za sprawą ustawy o ochronie przeciwpożarowej i jej organizacji z 4 lutego 1950 r. do polskiego porządku prawnego wprowadzono wyspecjalizowane państwowe organy ochrony przeciwpożarowej w postaci komend straży pożarnych, na wszystkich trzech poziomach funkcjonowania organów władzy i administracji państwowej. W wielu miastach w całej Polsce zaczęły powstawać lokalne jednostki zawodowej straży pożarnej. Również w Zgierzu w marcu 1951 r. została powołana Miejska Komenda Straży Pożarnych, podporządkowana Prezydium Miejskiej Rady Narodowej. Pierwszym komendantem został podporucznik pożarnictwa Władysław Florczak. Sprawował on fachowy nadzór nad całokształtem ochrony przeciwpożarowej w mieście - jednostką zawodową, ochotniczą
i zakładową straż pożarną, które razem tworzyły garnizon pożarniczy.

W momencie powstania formacja zawodowa jako jednostka operacyjna z pełną obsadą etatową zorganizowana była w postaci pogotowia zawodowego przy ochotniczej straży pożarnej. W 1953 r. w związku z powiększaniem się liczby ludności Zgierza, zmianami granic miasta oraz ciągłym wzrostem zagrożenia pożarowego zostało ono przekształcone w Miejską Zawodową Straż Pożarną, która przez niemal dwie dekady dzieliła z ochotnikami całą bazę sprzętową oraz strażnicę, zlokalizowaną na rogu dzisiejszych ulic 1 maja i ks. Szczepana Rembowskiego.

Gdy w 1961 r. komendantem został kpt. Józef Knapik, rozpoczął starania o pozyskanie terenu na budowę nowej strażnicy dla straży zawodowej. W 1968 r. załoga na dobre przeniosła się do nowej siedziby przy ul. Łąkowej 6/8, gdzie obecnie funkcjonuje Komenda Powiatowa PSP w Zgierzu. Od 1999 r. do jej struktury organizacyjnej włączono na prawach wydziału jednostki ratowniczo-gaśnicze w Zgierzu, Strykowie i Ozorkowie - było to skutkiem reformy administracyjnej, która redukowała liczbę województw z 49 do 16 i ponownie wprowadzała powiaty. Dziś zgierska komenda to nowoczesna, wyspecjalizowana, dobrze zorganizowana i zarządzana jednostka ochrony przeciwpożarowej. Stale się rozwija i jest w stanie sprostać współczesnym, zróżnicowanym zagrożeniom.  

Przygotowania do obchodów

Rok 2021 był dla zgierskich strażaków szczególny ze względu na doniosły jubileusz 70-lecia zawodowego pożarnictwa w Zgierzu, połączony ze 100-leciem Związku Ochotniczych Straży Pożarnych Rzeczypospolitej Polskiej. Dzięki takiej formule obchody miały szeroki wymiar społeczny, integrując całe środowisko pożarnicze w powiecie. Aby godnie uczcić te ważne rocznice, z inicjatywy komendanta powiatowego PSP w Zgierzu st. bryg. Pawła Malinowskiego powołano społeczny komitet, którego członkowie zobowiązali się do podjęcia działań na rzecz organizacji jubileuszowych uroczystości w ramach kampanii propagującej ochronę przeciwpożarową pod hasłem: „Zawsze na straży bezpieczeństwa”.

Do członkostwa w komitecie zaproszono m.in. przedstawicieli lokalnych samorządów, prezesa Zarządu Oddziału Powiatowego ZOSP RP w Zgierzu oraz byłych komendantów straży pożarnej. Chęć uhonorowania pracy wszystkich , którzy tworzą i rozwijają lokalną straż pożarną, także druhów OSP, szacunek do historii i tradycji, szerzenie wiedzy i zwiększanie świadomości o bezpieczeństwie to idee, które towarzyszyły pracom społecznego komitetu. Po okresie niepewności i wielu zmianach spowodowanych ograniczeniami wynikającymi z przedłużającej się pandemii wirusa SARS-CoV-2 długo oczekiwane przez wszystkich uroczystości odbyły się 10 września.

Z tej okazji ufundowano tablicę pamiątkową, która wmurowana została przed budynkiem zgierskiej komendy. Jej uroczyste odsłonięcie nastąpiło w dniu obchodów, przy udziale byłych komendantów straży pożarnej i piastującego obecnie tę funkcję st. bryg. Pawła Malinowskiego.

Nadszedł ten dzień

Uroczystość uświetnili swoją obecnością m.in. zastępca komendanta głównego PSP nadbryg. Krzysztof Hejduk, łódzki komendant wojewódzki st. bryg. Grzegorz Janowski wraz z zastępcą st. bryg. Zbigniewem Łyszkowiczem, komendanci powiatowi PSP z powiatów ościennych, prezes ZOP ZOSP RP w Zgierzu dh Andrzej Ruciński, prezydent miasta Zgierza Przemysław Staniszewski z zastępcami Bogdanem Bączakiem i Tomaszem Dziedzicem, starosta zgierski Bogdan Jarota, burmistrzowie oraz wójtowie gmin powiatu zgierskiego, przedstawiciele firm współpracujących z komendą, służb mundurowych oraz wojska, a także emeryci pożarnictwa.

W kościele św. Katarzyny Aleksandryjskiej w Zgierzu odprawiono mszę św. w intencji strażaków pod przewodnictwem biskupa Ireneusza Pękalskiego. Po zakończeniu nabożeństwa przed kościołem uformowano pododdziały do przemarszu na pobliski plac Jana Pawła II przed ratuszem miejskim, gdzie zaplanowana była główna, oficjalna część obchodów.

Apel rozpoczął się od złożenia meldunku nadbryg. Krzysztofowi Hejdukowi przez dowódcę uroczystości oraz przeglądu pododdziałów zgromadzonych na placu. Duże wrażenie na zebranych gościach wywarły licznie przybyłe poczty sztandarowe, reprezentujące lokalne ochotnicze straże pożarne. Komendant powiatowy PSP st. bryg. Paweł Malinowski powitał zgromadzonych gości, a wygłaszając przemówienie, wprowadził uczestników uroczystości w podniosłą atmosferę jubileuszu, odwołując się do wspomnień i dorobku przeszłości, a także podkreślając wagę współpracy na rzecz bezpieczeństwa pożarowego, która od lat prowadzona jest pod wspólnym sztandarem św. Floriana przez zawodową strażą pożarną i ochotniczy ruch strażacki.

Ważną część obchodów stanowiło uhonorowanie strażaków zawodowych, ochotników oraz innych osób, które przyczyniły się do rozwoju ochrony przeciwpożarowej w regionie. Wręczono im odznaczenia resortowe oraz Związku OSP RP, a także inne specjalne wyróżnienia. Za całokształt pracy zawodowej docenieni zostali wszyscy byli komendanci powiatowi, którzy otrzymali pamiątkowe toporki strażackie z grawerami. Szczególne podziękowania za nieustanne wspieranie strażackich inicjatyw złożono na ręce włodarzy miast i gmin oraz starosty powiatu zgierskiego.

Po zakończeniu oficjalnych uroczystości pododdziały strażaków i poczty sztandarowe uformowały kolumnę marszową, do której dołączyli zaproszenie goście oraz wszyscy zgromadzeni na placu mieszkańcy powiatu. Wspólnie przeszli oni ulicami miasta do parku miejskiego im. Tadeusza Kościuszki, gdzie przygotowano festyn strażacki. Zaplanowano wiele atrakcji dla dzieci, młodzieży i dorosłych: wystawę sprzętu strażackiego, stoiska edukacyjne, praktyczne pokazy skutków niewłaściwego gaszenia pożarów, gry i zabawy o tematyce pożarniczej, konkursy i loterie z nagrodami oraz prezentację filmu i zdjęć archiwalnych obrazujących ważne wydarzenia z życia zgierskich strażaków. Stoiska promocyjne wystawili również zaproszeni wojskowi i policjanci oraz firmy związane z ochrona przeciwpożarową.

Zwieńczeniem jubileuszowych uroczystości był plenerowy piknik z udziałem gości, strażaków, wśród nich przedstawicieli OSP, reprezentantów firm oraz emerytów z kół działających w powiecie zgierskim, zorganizowany w Gminnym Centrum Kultury Sportu Turystyki i Rekreacji w Dzierżąznej. Dopisywała piękna pogoda, wszystkim udzieliła się radosna atmosfera i podniosły nastrój. Dobrej zabawie towarzyszyły wspomnienia, chwile zadumy oraz wymiana pokoleniowych doświadczeń. U niektórych osób powróciła tęsknota za odwieszonym do szafy strażackim mundurem, w innych narodziły się pytania o przyszłość i kierunek zmian w ochronie przeciwpożarowej.

Przygotowanie obchodów 70-lecia zawodowego pożarnictwa w Zgierzu było dużym wyzwaniem organizacyjnym, ale też stanowiło doskonałą okazję do odebrania niepowtarzalnej lekcji historii. To powrót do korzeni, sposobność do osobistego zmierzenia się z kulturą, systemem wartości i wypracowaną renomą zawodu strażaka. Gdyby dziś mucha z wiersza Brzechwy ponownie leciała z Łodzi do Zgierza, pewnie byłaby zaskoczona rozmiarem zmian, które na przestrzeni lat dokonały się w zgierskim pożarnictwie, ale z pewnością dostrzegłaby to samo zaangażowanie, odwagę i serce, które od lat niezmiennie są wizytówką zgierskich strażaków.

Ewa Chrzanowska jest pracownikiem cywilnym Sekcji Organizacyjno-Kadrowej w Komendzie Powiatowej PSP w Zgierzu i druhną Ochotniczej Straży Pożarnej w Zgierzu, a także autorką jubileuszowej publikacji „Pożarnictwo zgierskie 1951-2021. Zawsze na straży bezpieczeństwa” (w druku)