Lwowska Stacya Ogniowa

Lwów na przełomie XIX i XX w. był wielokulturowym miastem, aspirującym do bycia nowoczesną aglomeracją. Właśnie wówczas powstała okazała siedziba miejskiej straży pożarnej.

Wzrost liczby mieszkańców miasta, a także trwająca rewolucja społeczna i przemysłowo-techniczna sprawiły, że miasto rozwijało się w bardzo szybkim tempie. W okresie tzw. lwowskiego boomu budowlanego wybudowano wiele domów mieszkalnych i budynków użyteczności publicznej. W lwowskim urbanistycznym rozplanowaniu i zabudowie końca XIX w. szczególną uwagę poświęcono śródmieściu, stanowiącemu rdzeń dawnego Lwowa. Na początku XX w., w latach 1900-1910, zabudowa w mieście była zwarta, zagęszczona i w topografii przybierała kształt wydłużonych ramion gwiazdy. Niezagospodarowane przestrzenie, takie jak pola, aleje czy folwarczne dojazdy, szybko przeobraziły się w obszerne ulice, zabudowane po bokach wysokimi kamienicami.

Budynek wielofunkcyjny

W latach 90. XIX w., zgodnie ze swoimi założeniami planistyczno-urbanistycznymi, magistrat miasta Lwowa zaplanował wzniesienie budynku dla miejskiej straży pożarnej. Teren pod przyszłą budowę był wyjątkowy. To czworokątny dawny plac Strzelecki w tzw. V dzielnicy, Śródmieściu (obecnie plac Danyla Halickiego), powstały na terenie nieistniejącego już wówczas Zamku Niskiego. W pierwszej połowie XX w. plac wychodził m.in. spomiędzy ulic: Podwale, Grodzieckich, Strzeleckiej, Kościelnej Wałów Gubernatorskich oraz Benedyktyńkiej.

Nowa Centralna Stacya Straży Ogniowej - jak ją wówczas określono ­ miała być reprezentacyjnym, dwupiętrowym budynkiem, o powierzchni 1230 m2, z garażami, pomieszczeniami gospodarczymi, mieszkaniami służbowymi, punktem ratunkowo-medycznym, centralą telefoniczną, biurami wodociągów miejskich, a także pomieszczeniami, które miały zostać zaadaptowane przez miejskie laboratorium chemiczne, kierowane przez chemika dr. Wąsowicza.

9 lutego 1899 r. na posiedzeniu Rady Miasta Lwowa podjęto ostateczną decyzję o budowie nowego gmachu dla miejskiej straży pożarnej. Na ten cel przeznaczono budżet w wysokości około 75 tys. zł. Odpowiedzialnym za prace budowlane został Departament III ds. Budownictwa Magistratu Miasta Lwowa, kierowany przez naczelnika budowlanego architekta Juliusza Karola Hochbergera (głównego projektanta obiektu) oraz radcę Bolesława Ostrowskiego. W późniejszym czasie prace nadzorował arch. inż. Ignacy Brunek. Wyjeżdżał on w tamtym okresie do Hamburga, Bremy i Berlina w poszukiwaniu nowych rozwiązań budowlano-konstrukcyjnych. To m.in. naczelnik Miejskiej Straży Ogniowej Paweł Praun został zobowiązany przez magistrat do służenia budowniczym i projektantom fachową pomocą, gdyby takowa potrzeba zaistniała, chociażby w kwestiach usytuowania i zinwentaryzowania taboru strażackiego.

Nowoczesność z tradycją

Przy budowie gmachu Stacyji pracowało wielu ludzi. Robotami murarskimi kierował Włodzimierz Podhorodecki, roboty ciesielskie wykonywał Zygmunt Krykiewicz, roboty stolarskie zlecono fabryce braci Wczelaków, roboty ślusarskie prowadzili panowie: Stankiewicz i Konopacki. Budowa całego obiektu była zasługą wielu rzemieślników, którzy działali na terenie Lwowa.

Budynek oddano do użytku w czerwcu 1901 r. Narożna neogotycka budowla z wysokim dachem pokrytym czerwoną dachówką prezentowała się naprawdę okazale. W części parterowej od frontu placu Strzeleckiego aż po Wały Gubernatorskie znajdowały się stajnie, garaże, toalety oraz pomieszczenia gospodarczo-techniczne dla całego taboru strażackiego i pogotowia ratunkowego. Szerokie bramy wyjazdowe połączone ze stajniami miały ciekawą konstrukcję techniczną, która stosowana była m.in. w budynkach niemieckich straży pożarnych, np. Hamburga. Wszystkie dwuskrzydłowe bramy można było otworzyć jednocześnie i w tym samym czasie za pociągnięciem znajdującej się w dyżurce rączki dźwigniowej.

Najbardziej eleganckim i reprezentacyjnym fragmentem budynku jest także i dziś jego elewacja frontowa z geometrycznymi ornamentami i trójarkadowymi podcieniami, w której kiedyś znajdowała się otwarta i przestronna hala przeznaczona do pełnienia dyżurów przez straż pożarną. Obecnie jest to główne wejście ukraińskiej miejskiej straży pożarnej, wsparte o neogotyckie kolumny zwieńczone kapitelami. Fasada budynku zbudowana została z dwukolorowej cegły z charakterystycznym fryzem arkadkowym. Na samym jej szczycie, w schodkowym frontonie, umieszczono kamienną figurę św. Floriana autorstwa rzeźbiarza Piotra Wójtowicza.

Na pierwszym piętrze budynku znajdowały się kiedyś pomieszczenia przeznaczone głównie dla strażaków i pogotowia. Były to m.in. sypialnie z łaźniami i toaletami, kuchnia, jadalnia, sala medyczna dla lekko chorych, biuro naczelnika straży ogniowej oraz biuro i laboratorium miejskiego chemika. Drugie piętro zaadaptowano na mieszkania służbowe dla strażaków oraz na biura wodociągów miejskich. Od 1901 r. Miejska Straż Pożarna miasta Lwowa funkcjonowała pod adresem plac Strzelecki 5A (obecnie jest to plac Daniela Halickiego - front i lewa linia zabudowy, natomiast jedna z pierzei stanowi przedłużenie ul. Podwalnej - ukr. Podwilna).

Danuta Janakiewicz pracuje w Wydziale Dokumentacji Zbiorów CMP

Literatura

[1] I. Drexler, Wielki Lwów, wyd. nakładem gminy miasta Lwowa, Lwów, 1920 r., s. 10, 66.
[2] R. Rąkowski, Przewodnik po Ukrainie Zachodniej, cz. IV - Lwów, wyd. Oficyna Wydawnicza „Rewasz”, Pruszków 2008, s. 81, 168.
[3] P. Włodek, A. Kulewski, Lwów - przewodnik, wyd. „Rewasz”, Pruszków, 2006, s. 127.
[4] „Przewodnik Pożarniczy” 1898, nr 5, s. 47.
[5] „Przewodnik Pożarniczy” 1899, nr 3, s. 36.
[6] „Przewodnik Pożarniczy” 1901, nr 7, s. 62-63.
[7] „Gazeta Lwowska” 190, nr 142, s. 4.
[8] Księga adresowa Lwowa 1900 r., s.189, 245, 278.
[9] Skorowidz adresowy (…) miasta Lwowa, rocznik II z 1910 r., s. 41, 80.

Ryc. 1. Pocztówka przedstawiajaca siedzibe lwowskiej straży (reprodukcja); źródło: zasoby bibliotek cyfrowych
Ryc. 2. Ulica Podwalna, Lwów 1976 r., w głębi budynek straży pożarnej, źrodło: Association Bibliothèque Polonaise de Paris (domena publiczna)

czerwiec 2017