Hartowanie ciała, hartowanie ducha
28 Lipca 2017Pierre de Coubertin, francuski historyk i pedagog, uważany za ojca nowożytnego ruchu olimpijskiego, twierdził, że „sport jest kultem umyślnym i stałym w intensywnych ćwiczeniach fizycznych opartych na dążeniu do postępu i mogących posuwać się aż do ryzyka”. A jak postrzegali sport strażacy sprzed wieku?
XIX-wieczne organizacje strażackie powoływano przede wszystkim do walki z klęską pożaru. Były to formacje cywilne, ale nie pozbawione karności i dyscypliny wojskowej. Z pełnym zaangażowaniem i poświęceniem wyznaczały sobie kierunki działania. Na przełomie XIX i XX w. zwracano szczególną uwagę na popularyzowanie kultury i wychowania fizycznego wśród przyszłych strażaków. Dowodzenie silnym, wysportowanym oddziałem stawało się nadrzędną sprawą każdej, nawet najmniejszej OSP. Rywalizacja sportowa, współzawodnictwo, konkurencja to najczęściej pojawiające się hasła, towarzyszące strażom pożarnym przy okazji krajowych i zagranicznych wystaw sprzętu przeciwpożarowego, zjazdów jubileuszowych i kursów szkoleniowych.
Czy strażactwo jest sportem?
W dwudziestoleciu międzywojennym pod pojęciem wychowania fizycznego kryło się też wychowanie w duchu patriotyzmu i walki o niepodległość. Normą stało się wprowadzanie zajęć gimnastycznych do codziennych zbiórek strażackich. Był to sposób na popularyzację sportu w strażach pożarnych. W połowie lat 20. XX w. Zarząd Główny ZSP RP przedłożył Ministerstwu Spraw Wojskowych propozycję współpracy w zakresie wychowania fizycznego i przysposobienia wojskowego. W „Tymczasowym regulaminie zawodów” opracowanym przez Związek Straży Pożarnych woj. kieleckiego w 1928 r. sklasyfikowano zawody pożarnicze, dzieląc je na ogólnopaństwowe, wojewódzkie, okręgowe i rejonowe. Podkreślono, że jednym z głównych celów takich zawodów powinno być porównanie stanu wyszkolenia drużyn i dowództwa straży oraz propagowanie polskiego strażactwa w procesie przemian społeczno-kulturowych i gospodarczo-politycznych.
Na początku lat 30. XX w. na łamach czasopisma pożarniczego „Życie strażackie - organ Związku Straży Pożarnych woj. kieleckiego” opublikowano artykuł, w którym zadano pytanie: „Czy strażactwo jest sportem”? Sport wymusza bowiem na człowieku pokonywanie własnych słabości i różnego rodzaju przeszkód. Podobnie walka z żywiołem ognia wymaga od strażaków dużego wysiłku fizycznego i wypracowanej techniki.
W prasie pożarniczej pierwszej połowy XX w. podkreślano bezinteresowność ruchu pożarniczego w niesieniu pomocy społeczeństwu. Często porównywano strażaków do sportowców, wymieniając liczne korzyści moralne płynące z rozwoju sił fizycznych we wszystkich możliwych działaniach łączących zręczność i kondycję fizyczną z odwagą, poświęceniem i dyscypliną. Sport strażacki przełomu XIX i XX w. stał się niemalże symbolem kształtowania silnych charakterów i niezłomnych postaw.
Strażak bohaterem
W okresie PRL jednym ze sposobów na odwrócenie uwagi od trudnej sytuacji gospodarczej i politycznej kraju było zaangażowanie mas społecznych w rozwój kultury fizycznej i propagowanie kultury fizycznej. Propaganda nie ominęła również struktur strażackich. Głównymi hasłami stały się: siła, walka z wrogiem i współzawodnictwo.
W 1952 r. w Opolu po raz pierwszy w powojennej Polsce zorganizowano dla ochotniczych i zawodowych straży pożarnych I Wojewódzkie Zawody Pożarnicze według przedwojennego regulaminu zawodów. Komenda Główna Straży Pożarnych opracowała rok później „Regulamin zawodów pożarniczych”, zaś zarządzeniem KGSP z 8 grudnia 1961 r. wprowadzono „Regulamin zawodów pożarniczych dla ochotniczych straży pożarnych”. W latach 70. XX w. na łamach prasy pożarniczej wywiązała się dyskusja na temat wychowania fizycznego strażaków oraz ideologii organizacji zawodów sportowo-pożarniczych. Dyskurs trwający od lat 50. miał na uwadze m.in. kontynuację tworzenia archetypu strażaka herosa.
Pierwsze Krajowe Zawody Pożarnicze zorganizowano w Zabrzu w 1964 r., drugie cztery lata później we Wrocławiu 1968 r., a trzecie w Krakowie w 1972 r. Pierwsza pożarnicza spartakiada sportowa odbyła się w Łodzi w 1976, a I Indywidualne Mistrzostwa Polski w Sporcie Pożarniczym zorganizowano w Opolu w 1982 r.
Medale
W Centralnym Muzeum Pożarnictwa znajduje się kolekcja falerystyki łącząca sport z pożarnictwem. Liczy około stu pamiątkowych medali krajowych i zagranicznych - z zawodów, mistrzostw i spartakiad. Do zbioru tego należą także odznaki sportowe, znaczki i plakiety. Medale wykonano z metali nieszlachetnych w II połowie XX w. Większość z nich nawiązuje do realizmu socjalistycznego (socrealizmu) - kierunku sztuki i architektury narzuconego po II wojnie światowej przez Związek Radziecki państwom bloku wschodniego. Sztuka służąca propagandzie miała na celu przede wszystkim umacnianie pozycji władzy. Malarstwo i rzeźba zwykle przedstawiały portrety przywódców, wizerunki pracy i życia ludu, sceny batalistyczne. Socrealizm obowiązywał w Polsce do połowy lat 50. ubiegłego wieku, jednak wielu artystów inspirowało się formą i założeniami polityczno-ideowymi tego stylu aż do późnych lat 70. Medale z zawodów pożarniczych w aranżacji wystawienniczej Centralnego Muzeum Pożarnictwa przedstawiają strażaków jako bohaterów i przodowników pracy.
Danuta Janakiewicz pracuje w Wydziale Dokumentacji Zbiorów Centralnego Muzeum Pożarnictwa w Mysłowicach
Literatura
[1] H. Witecka, Medale, odznaczenia, odznaki i wyróżnienia w zbiorach Centralnego Muzeum Pożarnictwa w Mysłowicach, w: „Muzealny Rocznik Pożarniczy” 1994, t. 5, s. 49-132.
[2] P. Bielecki, O sporcie w strażach pożarnych, w: „Muzealny Rocznik Pożarniczy” 1997, t. 8, s. 79-124.
[3] M. Kowalski, Strażackie Odznaczenia, odznaki, wyróżnienia i medale, wyd. Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych, Warszawa 1988 r., s. 180-181.
[4] „Życie strażackie - organ Związku Straży Pożarnych woj. kieleckiego” 1927, nr 5, s. 1.
[5] „Życie strażackie - organ Związku Straży Pożarnych woj. kieleckiego 1928, nr 4, s. 47.
[6] „Życie strażackie - organ Związku Straży Pożarnych woj. kieleckiego”,1935 r., nr 3, s. 4-5.
[7] „Życie strażackie - organ Związku Straży Pożarnych woj. kieleckiego,1937 r., nr 2, s. 7.
Hartowanie ciała, hartowanie ducha
1. Państwowa Odznaka Sportowa - odznaczenie z okresu II RP, przyznawane także strażakom
2. Walenty Olechowski (1904-1927), topornik z Ochotniczej Straży Pożarnej w Czeladzi, lata 20. XX w., fot. Moderna, Będzin, portret w zbiorach CMP. W. Olechowski zginął na skutek upadku ze wspinalni w czasie pokazów ćwiczebnych organizowanych z okazji Ogólnopaństwowego Zjazdu Straży Pożarnych w Poznaniu w czerwcu 1927 r.
3. Pożarnicza Odznaka Sprawności Fizycznej (POSF) - stylizowany trójramienny płomień (30 mm x 20 mm) według projektu Karola Śliwki, wyk. Mennica Państwowa. Odznaka została ustanowiona zarządzeniem ministra spraw wewnętrznych nr 55/83 z 23 czerwca 1983 r.
4, 5. Medal „Mistrz Sportu” - awers i rewers, Wyższa Oficerska Szkoła Pożarnicza w Warszawie, medal z lat 70. XX w., zbiory CM . Tytuł i medal zostały ustanowione w latach 60. XX w., według ogólnopolskiej klasyfikacji dla uprawiających wyczynowo sport pożarniczy
6, 7, 8. Medale z zawodów sportowo-pożarniczych z II poł. XX w. ze zbiorów CMP
lipiec 2017