Historia i tradycje

Bogactwo pożarniczych Tatr

Tatra NW typ K z 1909 r. Jedna z najstarszych ciężarówek pożarniczych na świecie

Centralne Muzeum Pożarnictwa obchodzi jubileusz 40-lecia. O randze i pozycji tej placówki w kraju i za granicą świadczy różnorodność zbiorów, wykraczających daleko poza historię polskiego pożarnictwa. Kolejnym na to przykładem jest pożarnicza Tatra 148, produkowana po wojnie w Czechosłowacji.

Fabryka Tatra powstała w niewielkiej Koprzywnicy, położonej obecnie w północnowschodnich Czechach. Jej założycielem był Ignacy Schustala. Jako młodociany uczył się fachu rymarza i kołodzieja w okolicach Frydka i Mistka. W 1850 r. założył własną firmę, w której produkował wozy konne i dorożki. W 1858 r. pozyskał do współpracy Adolfa Raszkę - właściciela fabryki fajansu. W ten sposób powstała firma Schustala & Comp. W latach 1862-1871 fabryka zakupiła maszyny parowe i nowoczesne obrabiarki. Rynków zbytu na powozy konne poszukiwano na terenie sąsiednich regionów i państw. W 1864 r. powstało przedstawicielstwo handlowe we Lwowie, następnie w Raciborzu (1864), we Wrocławiu (1872), w Wiedniu (1873), Berlinie (1880) i Czerniowcach na Bukowinie (1882).

Nowy impuls kolej żelazna

Podstawą do dalszego rozwoju firmy była budowa w 1881 r. linii kolejowej łączącej miejscowości Studenka i Stramberk. Linia ta była odnogą sławnej Kolei Północnej, wiodącej z Wiednia do Krakowa. Właścicielom fabryki udało się przeforsować poprowadzenie torowiska tuż obok fabryki w Koprzywnicy. Już w następnym roku rozpoczęła się produkcja wagonów kolejowych, które zdominowały wytwórczość zakładu. W 1892 r. produkcja utrzymywała się na poziomie ok. 1 tys. wagonów i 800 powozów konnych. W 1891 r. zmarł I. Schustala. Fabryka przekształciła się spółkę pod nazwą Nesselsdorfer Wagenbau (Koprzywnicka Fabryka Pojazdów).

Najstarsza pożarnicza Tatra

Pod koniec XIX w. zarząd firmy zwrócił uwagę na nowość: automobile. W 1897 r. z taśmy produkcyjnej zjechał luksusowy samochód Prezydent - zbliżony wyglądem do dyliżansu. W następnych latach fabrykę opuszczały samochody osobowe i ciężarowe własnej konstrukcji. Dostrzeżono również znaczenie motoryzacji w strażach pożarnych. W latach 1909-1911 wyprodukowane zostały dwa nowatorskie samochody pożarnicze. Podwozie oznaczono symbolem K (fot. 1). Ich masa całkowita wynosiła 1,8 t. Pojazd ten poruszał się z maksymalną prędkością 25 km/h i miał sztywnie ogumienie. Zabudowa pożarnicza składała się z otwartego przedziału bojowego. Przystosowano go do przewozu węży ssawnych, dwóch zwijadeł, drabiny, kilku gaśnic i prądownic. W 1910 r. wziął udział w międzynarodowej wystawie w Buenos Aires, na której nagrodzono go złotym medalem w kategorii samochody użytkowe. Pojazd przekazano potem do straży ochotniczej w Koprzywnicy. Obecnie wyeksponowany jest w Muzeum Tatry w Koprzywnicy. Należy on do wąskiej grupy najstarszych pojazdów gaśniczych na świecie.

Pożarnicze osobówki

W 1920 r. zmieniono nazwę fabryki na Tatra. Wersje pożarnicze produkowano także w okresie międzywojennym. Tatra, w odróżnieniu od większości firm produkujących lekkie i średnie ciężarówki pożarnicze, oferowała podwozia pożarnicze jako osobówki (fot. 2). Ich charakterystycznym elementem było wydłużone otwarte podwozie z przedziałem dla kierowcy i załogi. W samochodach tych montowano z przodu autopompy. W tylnej części zamiast bagażnika umieszczano podest dla motopompy przenośnej i zwijadła. W Tatrze produkowano także sanitarki, silniki do motopomp pożarniczych i samolotów.

Tatra 148 - duma Czechosłowacji

Po wojnie fabryka kontynuowała produkcję samochodów dla straży pożarnych. Wersje pożarnicze powstały na podwoziach ciężarowych 805 i 111 - ten drugi jako dźwig pożarniczy. W 1956 r. wdrożono do produkcji Tatrę 137. Wyróżniała się półokrągłą maską silnika. Następczynią wersji 137 została Tatra 138 (produkowana w latach 1959-1972). Zatrzymajmy się jednak przez chwilę na modelu Tatry 148, na której budowano różnorodne zabudowy pożarnicze. Uprzemysłowienie państw bloku socjalistycznego stworzyło nowe perspektywy rozwoju. W ramach prac Rady Wzajemnej Pomocy podjęto decyzję o produkcji w Tatrze samochodu ciężarowego o dużej nośności i eksportowaniu go do zaprzyjaźnionych państw socjalistycznych. Docelowa produkcja Tatry miała wynosić aż 10 tys. rocznie. Do 1982 r. powstało 45 wersji ciężarowych Tatr 148. Jedno z podwozi, oznaczone symbolem T 148 PP 4 V, przeznaczono do zabudowy pożarniczej. Pojazd ten kierowano do straży pożarnych w dużych zakładach przemysłowych, w szczególności petrochemicznych.

Tatra w CMP

Centralne Muzeum Pożarnictwa ma w zbiorach ten właśnie model (fot. 3). Napędzał go silnik o mocy 212 KM. Wyposażono go w przekładnię pięciobiegową zsynchronizowaną od 2 do 5 biegu. Średnie zużycie paliwa wynosiło 39 l/100 km. Tatra 148 poruszała się z maksymalną prędkością 71 km/h. W kabinie zasiadała trzyosobowa załoga. W modelu tym zabudowę pożarniczą wykonywała norweska firma Skuteng z Oslo. W obszernej skrzyni zamontowano kombinowany zbiornik wody i środka pianotwórczego na 4 lub 6 tys. l. Pompa wodna (jednostopniowa) miała wydajność 4 tys. l/min przy ciśnieniu 10 atm, a działko wodno-pianowe (sterowane elektrohydraulicznie) - 2400 l/min. Firma Skuteng zamontowała dwa urządzenia do szybkiego natarcia ze zwijadłem i wężem wysokociśnieniowym (30 m) oraz z prądownicą pianową o wydajności 400 l/min. Tatrę przekazała do muzeum OSP Siedliska.

Fot. 1. Tatra NW typ K z 1909 r. Jedna z najstarszych ciężarówek pożarniczych na świecie