Zamek Książ inaczej

Powracamy do tematu wałbrzyskiego Zamku Książ. W numerze 2/2015 PP pisaliśmy o pożarze, który miał w nim miejsce w zeszłym roku. Teraz skoncentrujemy się zaś na zabezpieczeniach przeciwpożarowych zastosowanych w obiekcie.

Zamek Książ to największy zamek Dolnego Śląska, trzeci pod względem wielkości w Polsce (po Malborku i Wawelu) i jeden z największych w Europie. Ma ponad 400 pomieszczeń. Od strony dziedzińca tworzy go pięć kondygnacji nadziemnych, a od strony skarpy skalnej (zbocze góry) – aż dziewięć. W 1993 r. został wpisany na listę obiektów zabytkowych województwa wałbrzyskiego, w których konieczne jest zainstalowanie systemu alarmowania o pożarze podłączonego do monitoringu. Bezpieczeństwo pożarowe jest w tym zabytku priorytetem – można go zwiedzać, a ponadto organizuje się tu targi, wystawy, sympozja czy inne uroczystości.

Dostosowanie do wymogów
W 2005 r., po przeprowadzeniu czynności kontrolno-rozpoznawczych, komendant miejski PSP w Wałbrzychu wydał trzy decyzje administracyjne, które mówiły o konieczności wyposażenia zamku w system sygnalizacji pożaru z monitoringiem oraz rozwiązaniu problemów z ewakuacją i zewnętrznym zaopatrzeniem wodnym. Przeprowadzone zostały też kontrole w innych budynkach kompleksu (m.in. hotelarskich i restauracyjnych), podczas których stwierdzono nieprawidłowości, co również skutkowało wydaniem kilku decyzji administracyjnych. Zapewnienie właściwych warunków ewakuacji w obiekcie, zgodnych z obowiązującymi przepisami, było jednak niemożliwe ze względu na określone uwarunkowania (jak chociażby szklana dwukondygnacyjna obudowa drogi ewakuacyjnej od strony sali Maksymiliana).

W związku z tym postanowiono skorzystać z możliwości zastosowania w zabytku rozwiązań zamiennych i zastępczych, zgodnie z rozporządzeniem z 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (DzU z 2002 r., nr 75, poz. 690 ze zm.) Pierwszy wniosek o wprowadzenie rozwiązań zamiennych pojawił się w 2005 r., w związku z lokalizacją w zamku kotłowni niezgodnie z Polską Normą . Wniosek został rozpatrzony pozytywnie. W 2009 r. prezydent Wałbrzycha przedłożył komendantowi wojewódzkiemu PSP we Wrocławiu wniosek o zaakceptowanie zaproponowanych rozwiązań zastępczych i zamiennych dla inwestycji w związku z występowaniem parametrów zagrażających życiu ludzi, wraz ze stosowną ekspertyzą. Wniosek zakładał kwalifikację obiektu do kategorii zagrożenia ludzi ZL I i ZL III oraz do grupy wysokości średniowysoki (19,84 m). Trudno było się z tym zgodzić, gdyż budynek powyżej III piętra ma jeszcze dwie kondygnacje o pełnej wysokości (co najmniej 2,5 m). Zarządca oświadczył jednak, że IV i V piętra nie będą użytkowane. Uzgodniono przy tym, że instalacje techniczne zabezpieczenia przeciwpożarowego będą przebiegały także w obrębie niezagospodarowanych kondygnacji.

Pojawiły się też wnioski o usankcjonowanie nieprawidłowości, których nie można było w żaden sposób usunąć:
 przekroczenie dopuszczalnej długości dojścia ewakuacyjnego wynoszących przy jednym kierunku dla ZL III 30 m – długość rzeczywista drogi dojścia wynosi 95 m, w tym 45 m na poziomej drodze,
 brak klasy odporności ogniowej ściany działowej oddzielającej salę Maksymiliana od korytarza i klatki schodowej,
 brak podziału korytarzy ewakuacyjnych na odcinki do 50 m przegrodami z drzwiami dymoszczelnymi lub innego rodzaju zabezpieczenia, które zapobiegałoby rozprzestrzenianiu się dymu.

Dolnośląski komendant wojewódzki PSP wydał w 2009 r. postanowienia dotyczące rozwiązań zamiennych i zastępczych w związku z nieprawidłowościami w zakresie ochrony przeciwpożarowej i warunków techniczno-budowlanych.

Budynek nie spełniał również innych wymagań przeciwpożarowych . Brakowało w nim hydrantów wewnętrznych 25 i systemu sygnalizacji pożarowej. Ponadto niewystarczające było zaopatrzenie wodne do zewnętrznego gaszenia pożaru i nie zostały spełnione wymagania dla drogi pożarowej.

Na Dolnym Śląsku przyjęto zasadę, że gdy w obrocie prawnym pojawia się postanowienie dolnośląskiego komendanta wojewódzkiego PSP, właściwy komendant miejski/powiatowy PSP, jeżeli wcześniej tego nie zrobił, przeprowadza czynności kontrolno-rozpoznawcze w obiekcie objętym opracowaniem i wydaje stosowną decyzję dotyczącą wykonania obowiązków, określając termin ich realizacji. W tym przypadku decyzje administracyjne komendanta miejskiego PSP były już wydane. Kolejne czynności kontrolno-rozpoznawcze w zakresie przestrzegania przepisów przeciwpożarowych w Zamku Książ przeprowadzono we wrześniu 2011 r. Ponownie zostały stwierdzone nieprawidłowości i wydano kolejne decyzje administracyjne. Kontrola sprawdzająca realizację wykonania nakazów wskazanych w decyzjach administracyjnych odbyła się we wrześniu i październiku 2013 r.

Zabezpieczenia w praktyce
Każdy element wpływający na bezpieczeństwo pożarowe w Zamku Książ jest istotny, jednak na szczególne podkreślenie zasługuje kilka rozwiązań. To one zdecydowały o powodzeniu działań ratowniczo-gaśniczych w trakcie pożaru pod koniec 2014 r.

System sygnalizacji pożaru zainstalowany jest we wszystkich pomieszczeniach na wszystkich kondygnacjach zamku. Instalacja SSP inicjuje automatycznie uruchomienie oddymiania klatek schodowych, oświetlenia ewakuacyjnego, dźwiękowego systemu ostrzegawczego oraz sprowadzanie wind na parter i przekazanie sygnału do KM PSP w Wałbrzychu. Jednostka centralna wraz zasilaczami zlokalizowana jest w wydzielonym pożarowo pomieszczeniu na poziomie parteru, w którym zlokalizowane są wszystkie centrale elektronicznego zabezpieczenia obiektu. Terminal operatorski mieści się w pomieszczeniu ochrony na parterze (odbiór techniczny nastąpił w 2010 r.).

Dźwiękowy system ostrzegawczy obejmuje wszystkie pomieszczenia na kondygnacjach użytkowych zamku (piwnice -2 i -1, parter oraz 1, 2 i 3 piętro). Centrala systemu automatycznie realizuje określone sterowania przewidziane w aktualnych scenariuszach pożarowych. Możliwa jest też zmiana scenariusza pożarowego (za pomocą panelu operatorskiego). Mikrofon strażaka zlokalizowany w pomieszczeniu obsługi także pozwala na swobodne realizowanie zadań związanych z prowadzonymi działaniami. (odbiór techniczny w 2010 r.).

Awaryjne oświetlenie ewakuacyjne wykonano na wszystkich drogach ewakuacyjnych znajdujących się w piwnicach (poziom –2, –1) na parterze, 1, 2, 3 piętrze i w wejściu na wieżę. W trakcie montowania oświetlenia powstał problem z uzyskaniem odpowiedniego natężenia w kilku miejscach wysokich i szerokich dróg ewakuacyjnych bez szkody dla zabytkowych detali obiektu. Stało się to powodem obniżenia pierwotnie założonego standardu awaryjnego oświetlenia ewakuacyjnego. Zgodnie z postanowieniem nr 1114/2010 komendanta wojewódzkiego PSP we Wrocławiu z dnia 25 października 2010 r. wszystkie drogi ewakuacyjne obiektu w części użytkowej wyposażone są w oświetlenie ewakuacyjne zapewniające natężenie oświetlenia na poziomie 2 lx, a część korytarzy dopuszczona jest z natężeniem oświetlenia 1 lx (odbiór techniczny odbył się w 2010 r.).

Instalacja zapobiegająca zadymieniu klatek schodowych (reprezentacyjnej, nazywanej też cesarską) i bocznej. Na klatce reprezentacyjnej zastosowano dwa wentylatory oddymiające o wydajności 19000 m3/h każdy, zlokalizowane na podeście bocznym klatki schodowej łączącej III i IV piętro. Na klatce gospodarczej zastosowano klapy upustowe ścienne i wentylator nawiewny. Nadciśnienie powstaje na skutek działania wentylatora nawiewnego usytuowanego w ścianie zewnętrznej budynku na poziomie –1 (odbiór techniczny odbył się w 2010 r.).

Hydranty wewnętrzne z wężem półsztywnym DN 25 i zawory hydrantowe DN 52. W obiekcie jest siedem pionów hydrantowych, na każdej kondygnacji i w każdym z pionów znajduje się hydrant DN 25 oraz zawór DN 52, a od III piętra wzwyż po dwa zawory hydrantowe DN 52 (łącznie 25 hydrantów i 50 zaworów hydrantowych). Instalacja hydrantowa w części nieużytkowej, gdzie może nastąpić spadek temperatury, wyposażona jest w system grzewczy niedopuszczający do zamarznięcia wody (odbiór techniczny odbył się w 2011 r.).

Zewnętrzne zaopatrzenie w wodę do celów przeciwpożarowych – na system ten składają się cztery hydranty zewnętrzne DN 80 (przy wjeździe na dziedziniec, w linii wjazdu do tunelu, przy budynku nr 4, który pełni funkcję hotelu, oraz w sąsiedztwie skrzyżowania dróg do zamku i siedziby stada ogierów), zapas wody w zbiorniku – fontannie o pojemności na poziomie 250 m3. W kwietniu 2014 r. zbiornik został przebudowany – wykonano wówczas dwie nasady ssawne DN 110.

Dojazd pożarowy, warunki dostępu do obiektu. Do obiektu prowadzi kilka dróg, ale żadna nie spełnia wymagań drogi pożarowej. Dojazd do obiektu stanowi ul. Piastów Śląskich, prowadząca do budynku bramnego. Dojazd na dziedziniec reprezentacyjny i do głównego wejścia do zamku jest zapewniony przez przejazd w budynku bramnym. Ma on 2,7 m szerokości od strony zewnętrznej i 3,10 m od strony dziedzińca (wymagane 3,6 m). Brama o szerokości 3,10 m znajduje się też od strony górnego parkingu hotelowego. Od strony zabudowy stada ogierów i amfiteatru do tzw. oślej bramy prowadzi trasa gospodarczego dojazdu, o szerokości i wysokości wynoszącej 3 m, a dalej tzw. oślą drogą do II poziomu piwnic zamku (przejazd do tunelu piwnicznego przez bramę o szerokości 2,50 m i wysokości około 3 m). Zamek zlokalizowany jest na cyplu skalnym, przez co nie można do niego dotrzeć z innych stron.

Instrukcja bezpieczeństwa pożarowego opracowana została w kwietniu 2013 r., zapoznali się z nią pracownicy zamku. Wyciąg z instrukcji znajduje się w Stanowisku Kierowania Komendy Miejskiej PSP w Wałbrzychu.

Ćwiczenia
Strażacy z JRG często przeprowadzali na terenie kompleksu zamkowego regularne ćwiczenia, dzięki którym znakomicie poznali jego topografię, układ komunikacyjny i możliwości, jakie dają zabezpieczenia przeciwpożarowe. To wiedza niebagatelna, biorąc pod uwagę chociażby poziom skomplikowania układu budynku (łącznie w Zamku Książ występuje 26 biegów schodowych łączących różne poziomy budynku, antresole, pomieszczenia gospodarcze i tarasy). Odporność ogniowa ścian z kamienia i cegły na poziomach od piwnicy do 3 piętra oraz stropów tworzących obudowę przekracza poziom EI 120. Zdecydowana większość drzwi jest jednak drewniana, a ich szacowana odporność ogniowa to maksimum EI 30. Wyjątek stanowi odcinek korytarza między salą Maksymiliana a salą główną, z nieobudowaną klatką schodową w części barokowej zamku – tutaj znajduje się przegroda przeszklona, a przejście z korytarza na schody jest otwarte.

Strażacy przećwiczyli procedury na wypadek powstania w obiekcie pożaru lub miejscowego zagrożenia i to przyniosło wymierne efekty w trakcie ostatniej akcji gaśniczej. Zarówno pracownicy Zamku, jak i pierwsze jednostki PSP bez zbędnych poszukiwań dotarły do przestrzeni poddasza objętego pożarem. W analizie zdarzenia zaznaczono, że w pierwszej fazie pożaru pracownicy obiektu skorzystali z podręcznego sprzętu gaśniczego (wewnętrznej instalacji hydrantowej zlokalizowanej na kondygnacji V piętra). Wskazano też na kwestię alarmowania – realizacja nakazów umożliwiła szybkie przekazanie sygnału przez system transmisji alarmów pożarowych do centrum odbiorczego alarmów pożarowych w KM PSP w Wałbrzychu.

Pożar dla wielu zabytków jest równoznaczny z tym, że obiekt przestaje istnieć bądź zamiera na wiele lat. Niewłaściwie prowadzone prace remontowo-budowlane niebezpieczne pożarowo – najczęstsza przyczyna pożarów w obiektach zabytkowych – tym razem także mogły zebrać żniwo. Na szczęście dzięki odpowiednim zabiegom prewencyjnym w Zamku Książ – tak się nie stało.

Bryg. Dariusz Buła jest naczelnikiem Wydziału Kontrolno-Rozpoznawczego KW PSP we Wrocławiu

Literatura
[1] Ekspertyza techniczna 2005 r., opr. E. Zajączkowski, E. Knapczyk.
[2] Ekspertyza techniczna 2009 r., opr. E. Zajączkowski, E. Knapczyk.
[3] Wniosek o zmianę postanowienia z ekspertyzą, opr. M. Nocula, M. Orłowski.
[4] Analiza pożaru w Zamku Książ, opr. Zespół Analiz Komendanta Miejskiego PSP w Wałbrzychu.
[5] Historia Zamku Książ, www.ksiaz.walbrzych.pl.