Za długoletnią służbę

Znaki zaszczytne lub też wyróżnienia zaszczytne (zwane odznaczeniami) sklasyfikować można według ich rangi w trzech rodzajach, z których najwyższe są ordery, potem odznaczenia, a później odznaki.

Najwyższe wyróżnienia zasług cywilnych i wojskowych położonych w czasie pokoju lub wojny dla chwały i rozwoju Rzeczypospolitej Polskiej stanowią ordery i odznaczenia. Warty przybliżenia czytelnikom jest Medal za Długoletnią Służbę (pisownia stosowana po 2007 r.).

Historia medalu

W polskim systemie orderowo-odznaczeniowym zajmuje on szczególne miejsce, głównie z racji swej genezy i historii. Został ustanowiony na mocy ustawy z dnia 8 stycznia 1938 r. o medalu Za Długoletnią Służbę (Dz. U. nr 3, poz. 11). Było to odznaczenie cywilne, mające stanowić szczególny rodzaj nagrody dla urzędników i innych osób pracujących dla dobra Państwa Polskiego. Prawo do medalu Za Długoletnią Służbę (pisownia z 1938 r.) nabywało się z tytułu pracy w służbie państwa lub instytucji publicznoprawnych. Oznacza to, że uprawnienie do odznaczenia obejmowało zarówno pracowników administracji rządowej, jak i samorządowej. Zgodnie z Kodeksem orderowym prawo do medalu obejmowało pracowników umysłowych oraz fizycznych, niezależnie od charakteru pracy. Warunkiem koniecznym było pozostawanie w stosunku służbowym wobec Państwa lub innej instytucji publiczno-prawnej. Geneza medalu zakorzeniona jest w idei sprawiedliwości społecznej oraz chęci sprostania potrzebie wyróżnienia długoletniej, ofiarnej służby dla dobra Państwa Polskiego. W monografii autorstwa Wiesława Bończy-Tomaszewskiego z 1938 r. czytamy:

„Przy ocenie pracy w służbie Państwa nie można uważać wynagrodzenia materialnego za jedyny jej równoważnik. (…) Długoletnia, normalna, pełniona z reguły z pełnym oddaniem praca w służbie państwa zasługuje na uznanie i wyróżnienie. (…) Projektowany Medal za Długoletnią Służbę ma zaspokoić powyższą potrzebę” [1].

Odznaczeniu poświęcono bardzo dużo uwagi na etapie prac legislacyjnych, gdyż wiązano z nim duże nadzieje. Według projektu ustawy z listopada 1937 r. medal miał mieć średnicę 40 mm (ostatecznie wyniosła 35 mm). Pomysłodawcą był premier Felicjan Sławoj-Składkowski, natomiast twórcą projektu - prof. Stanisław Ostoja-Chrostowski.

fot. Stanisław Ostoja-Chrostowski - twóraca projektu medalu Za Długoletnią Służbę

Nadawanie medalu rozpoczęto w marcu 1938 r. Dokument potwierdzający nadanie stanowił dyplom, który drukowano w Drukarni Państwowej w Warszawie. Pierwszym odznaczonym medalem Za Długoletnią Służbę był prezydent Rzeczypospolitej Polskiej, Ignacy Mościcki, który otrzymał medal brązowy. Ceremonia wręczenia medalu odbyła się 11 marca 1938 r. na Zamku Królewskim w Warszawie.

Sześć dni później medale brązowe otrzymali prezes i członkowie Rady Ministrów, a także prezesi Sądu Najwyższego, Najwyższej Izby Kontroli oraz Naczelnego Trybunału Administracyjnego. Do nadawania medalu uprawnieni byli właściwi ministrowie, a w działach administracji niepodlegających ministrom - właściwa władza naczelna, przy czym warto wspomnieć, że ministrowie mogli swoje uprawnienia przekazać organom bezpośrednio podległym. Wydano w związku z tym szereg aktów wykonawczych o charakterze proceduralnym, regulujących nadawanie medalu w poszczególnych resortach kierowanych przez ministrów. Jedynie minister spraw zagranicznych zachował dla siebie prawo nadawania medalu wszystkim podległym mu urzędnikom.

Pierwotnie medal noszono na lewej stronie piersi, w kolejności po obowiązujących wówczas odznaczeniach państwowych polskich, a przed odznaczeniami zagranicznymi (vide art. 2 ust. 2 ustawy o medalu Za Długoletnią Służbę). W obecnym stanie prawnym, medal umiejscowiony jest za Medalem za Ofiarność i Odwagę, a przed Medalem za Długoletnie Pożycie Małżeńskie.

Opisywany medal został przywrócony w 2007 r. na mocy przepisów ustawy z dnia 14 czerwca 2007 r. o zmianie ustawy o orderach i odznaczeniach (Dz. U. nr 123, poz. 848). Rzeczpospolita Polska w ten sposób zapewnia ciągłość tradycji narodowych w wyróżnianiu zasług, cnót obywatelskich i wybitnych osiągnięć, co podkreśla ustawodawca w art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 16 października 1992 r. o orderach i odznaczeniach (Dz. U. z 2020 r. poz. 138). Przywrócenie tego odznaczenia stanowi urealnienie tej deklaracji i nawiązanie do tradycji odznaczeniowych okresu międzywojennego. Stosownie do dyspozycji art. 18a ust. 1 ustawy o orderach i odznaczeniach Medal za Długoletnią Służbę jest nagrodą za wzorowe, wyjątkowo sumienne wykonywanie obowiązków wynikających z pracy zawodowej w służbie Państwa.

Prawo do medalu nabywało się po latach służby pełnionej po 11 listopada 1918 r. Medal bity był w Mennicy Państwowej. Od tamtego czasu dzieli się on na trzy stopnie: I stopień - Medal Złoty za Długoletnią Służbę (30 lat), II stopień - Medal Srebrny za Długoletnią Służbę (20 lat), III stopień - Medal Brązowy za Długoletnią Służbę (10 lat). Medal przyznaje prezydent RP w drodze postanowienia, lecz w jego imieniu mogą go wręczać osoby uprawnione do występowania do prezydenta z wnioskami o nadanie orderów i odznaczeń oraz ich zastępcy. Akty te nie podlegają publikacji (vide art 8 ust 2 ustawy o orderach i odznaczeniach).

Opis oznaki odznaczenia

Pomiędzy odznaczeniami z okresu międzywojennego i w wersji przywróconej nie ma znaczących różnic w wyglądzie (z wyjątkiem sposobu prezentacji dewizy odznaczenia). Oznaką Medalu za Długoletnią Służbę jest okrągły medal o średnicy 35 mm, w pierwszym stopniu złocony i oksydowany, w drugim srebrzony i oksydowany, a w trzecim patynowany na brązowo. Centralnym akcentem, podkreślającym państwowy charakter odznaczenia, jest wypukły wizerunek orła przewidzianego dla godła Rzeczypospolitej, stosownie do przepisów ustawy z dnia 31 stycznia 1980 r. o godle, barwach i hymnie Rzeczypospolitej Polskiej oraz o pieczęciach państwowych (Dz. U. z 2019 r. poz. 1509), otoczony stylizowanymi kłosami zboża. Pierwowzorem dla twórcy projektu był wizerunek orła z rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 13 grudnia 1927 r. o godłach i barwach państwowych oraz o oznakach, chorągwiach i pieczęciach (Dz. U. nr 115, poz. 980). Kłosy zboża są częstym motywem zdobniczym okresu międzywojennego. Występują np. na ówczesnych monetach.

fot. Wygląd madalu Za długoletnią Służbę oraz baretek

W części środkowej i dolnej, na obrzeżu znajduje się napis „ZA DŁUGOLETNIĄ SŁUŻBĘ”, który w przedwojennym pierwowzorze uzupełniono dwoma punktorami. Rewers medalu składa się z wypukłej liczby rzymskiej „XXX” w pierwszym stopniu, „XX” w drugim stopniu oraz „X” w trzecim stopniu. Poniżej liczby rzymskiej w każdym stopniu umiejscowiona jest gałązka wawrzynu, choć w ustawie z 1938 r. mówi się wprost o oparciu cyfr na gałązce laurowej.

Odznaczenie zawieszone jest na amarantowej wstążce o szerokości 35 mm z białym 10 mm pasem pośrodku; w 1938 r. szerokość wstążki wynosiła 37 mm, a białego pasa - 11 mm. Kolory baretki są identyczne ze wstęgą medalu. Kolejne stopnie oznaczane są na baretce przez umieszczenie odpowiednich liczb rzymskich: w stopniu pierwszym - złoconej „XXX”, w stopniu drugim - srebrzonej „XX”, w stopniu trzecim - patynowanej na brązowo „X”.

W okresie międzywojennym odznaczenie to miało charakter niemalże powszechny, bardzo zbliżony do dzisiejszych odznaczeń resortowych, przy czym zachowało swój państwowy charakter. Konstrukcję odznaczenia oparto na prawie podmiotowym pracownika, wynikającym z okoliczności pełnienia służby, stąd przepisy ustawy z 1938 r. nie zawierały elementu swobodnego uznania jako mechanizmu przyznawania odznaczenia. Medal Za Długoletnią Służbę był bardzo ważny, jako czynnik spajający ludzi zaangażowanych w pracę aparatu państwowego. Obecnie ranga odznaczenia została podniesiona z uwagi na fakt, że jest nadawane przez prezydenta RP, a nie zatraciło swej funkcji spajającej. Medal może być bowiem przyznany tym wszystkim, którzy wyróżnili się w służbie, w tym funkcjonariuszom Państwowej Straży Pożarnej.

Ciekawostki

W myśl art. 6 ustawy z 1938 r., wprowadzającej opisywane odznaczenie do systemu orderowo-odznaczeniowego, koszty wykonania medalu (2 zł) ponosił odznaczony. Dyplom był bezpłatny. Niekiedy stosowano dokument potwierdzający wręczenie dyplomu. Uprawnieni nabywali medale na podstawie posiadanych dyplomów. Dyplom zdaje się mieć zatem charakter zbliżony do konstytutywnego, natomiast dzisiejsze legitymacje mają charakter stricte deklaratoryjny.

Wprowadzono szereg zarządzeń dotyczących różnych kwestii związanych z przyznawaniem i posiadaniem medalu, również dotyczących baretek. Na przykład żołnierze, który posiadali medal brązowy i srebrny, zobowiązani byli nosić dwie baretki. 

mł. asp. Dominik Kabat pełni służbę w Biurze Logistyki Komendy Głównej PSP