Wyjątkowe Centrum

Szkoła Aspirantów PSP w Krakowie może poszczycić się prężną działalnością nietypowego wydziału – Centrum Szkolenia Ochrony Ludności i Dóbr Kultury. Zdobywają w nim wiedzę i umiejętności pracownicy wielu instytucji, wydział jest również aktywny na polu naukowym i wydawniczym.

Zagadnienia związane z bezpieczeństwem pożarowym oraz specyfiką prowadzenia akcji ratowniczo-gaśniczych w obiektach zabytkowych zawsze były związane z działalnością straży pożarnej: zawodowej czy państwowej, lecz do lat 90. nie zostało to sformalizowane. Tematyka ochrony dóbr kultury zaczęła pojawiać się w dydaktyce Szkoły Chorążych Pożarnictwa w Krakowie, a później Szkoły Aspirantów PSP w Krakowie już od końca lat 70. – zorganizowane zostały wtedy we współpracy z miejską zawodową strażą pożarną w Krakowie pierwsze wspólne ćwiczenia na Wawelu.

Jednak dopiero w czerwcu 1996 r., podczas organizowanej w Krakowie ramach programu Partnerstwo dla Pokoju konferencji „Ochrona dóbr kultury na wypadek zagrożeń czasu wojny i pokoju” powstała inicjatywa powołania w Szkole Aspirantów PSP w Krakowie Centrum Szkolenia Ochrony Dóbr Kultury – przygotowującego do ich obrony na wypadek szczególnych zagrożeń. Zgłoszona przez Polskę inicjatywa zyskała poparcie wszystkich uczestników konferencji – przedstawicieli 15 państw, organizacji międzynarodowych oraz organizacji pozarządowych.

Organizacja Centrum była rozpatrywana również na posiedzeniu Polskiego Komitetu Doradczego do spraw Ochrony Dóbr Kultury w razie Konfliktu Zbrojnego 28 stycznia 1997 r. Stworzenia Centrum, na wniosek ministra kultury i sztuki, równocześnie przewodniczącego Komitetu, powołanego uchwałą nr 54/96, podjął się szef Obrony Cywilnej Kraju, lokalizując je, w porozumieniu z komendantem głównym PSP, w Szkole Aspirantów PSP w Krakowie.

Komitet rozważał różne lokalizacje, ostatecznie zwyciężył Kraków – z uwagi na szczególny, zabytkowy charakter miasta, potencjał naukowy, dużą liczbę obiektów, w których można prowadzić praktyczne ćwiczenia ratownicze, oraz warunki stworzone przez Komendę Szkoły Aspirantów PSP w Krakowie i jej współpracę z właścicielami obiektów zabytkowych. 24 listopada 1997 r. w Centrum zorganizowano pierwsze szkolenie i ten dzień jest uznawany za oficjalną datę jego powstania. Honorowy patronat nad nowym podmiotem objęła ówczesna minister kultury i sztuki Joanna Wnuk-Nazarowa.

Pierwsze kroki

2 kwietnia 2001 r. Rada Pedagogiczna SA PSP podjęła uchwałę zatwierdzającą zmianę w regulaminie organizacyjnym, powołując formalnie Wydział Centrum Szkolenia Ochrony Ludności i Dóbr Kultury ze st. bryg. Ryszardem Marchewką na czele.

Od początku działalności do podstawowych zadań Centrum należało merytoryczne i praktyczne przygotowanie osób zajmujących się ochroną dóbr kultury i ochroną dziedzictwa przed szczególnymi zagrożeniami czasu pokoju i wojny, osób odpowiedzialnych za zabezpieczenie zabytków ruchomych i nieruchomych przed zniszczeniem, uszkodzeniem lub utratą w wyniku różnorakich klęsk żywiołowych, pożarów, miejscowych zagrożeń, kataklizmów i katastrof oraz innych nadzwyczajnych zdarzeń, również na wypadek konfliktów zbrojnych. Służyło temu opracowywanie i przekazywanie wiedzy oraz upowszechnianie rozwiązań praktycznych obejmujących ochronę dóbr kultury, zarówno zabytków nieruchomych, jak i ruchomych, zbiorów muzealnych, bibliotecznych, archiwalnych, kolekcji oraz zabytkowego wyposażenia świątyń.

Istotna jest także wymiana doświadczeń i wypracowywanie właściwych wniosków, poznawanie nowych rozwiązań prawnych, organizacyjnych i technicznych w wymiarze krajowym i międzynarodowym, inicjowanie i popularyzacja wiedzy oraz wydawanie publikacji dotyczących ochrony dóbr kultury. Nie należy zapominać o poznawaniu dziedzictwa kulturowego Polski, współpracy z organizacjami i instytucjami zajmującymi się ochroną dziedzictwa, aktywizacji społecznego ruchu ochrony zabytków, z wykorzystaniem  doświadczeń innych krajów, jak na przykład inicjatywy Komitetu Niebieskiej Tarczy, upowszechniane przez Międzynarodową Radę Ochrony Zabytków (ICOMOS) i innych.

Na początku działalności Centrum przyjęty został wariant organizacji krótkich kilkudniowych kursów dla osób odpowiedzialnych za ochronę dóbr kultury w resortach, instytucjach kultury, siłach zbrojnych, obronie cywilnej, organach samorządu terytorialnego, organizacjach pozarządowych, a także zainteresowanych tą kwestią właścicieli i użytkowników świeckich i sakralnych dóbr kultury – z Polski, a od jesieni 1998 r. także z innych państw, zwłaszcza Europy Środkowo-Wschodniej. Kursy te przeprowadzali i przeprowadzają nadal specjaliści zajmujący się ochroną dóbr kultury przed szczególnymi zagrożeniami, także cenieni wykładowcy Uniwersytetu Jagiellońskiego, Szkoły Głównej Służby Pożarniczej (obecnie Akademii Pożarniczej) i innych uczelni.

Szkoła Aspirantów PSP w Krakowie, w której funkcjonuje Centrum Szkolenia Ochrony Ludności i Dóbr Kultury, dysponuje odpowiednią bazą noclegową, poligonową i dydaktyczną, a także współpracuje z instytucjami i specjalistami zajmującymi się tą samą tematyką.

Uczestnikami dwóch pierwszych pilotażowych kursów, które odbyły się w listopadzie 1997 r. i w styczniu 1998 r., byli kierunkowi specjaliści z wojewódzkich oddziałów Państwowej Służby Ochrony Zabytków oraz największych muzeów, instytucji kultury oraz wyższych uczelni artystycznych Krakowa. W następnych miesiącach przeszkolono w Centrum osoby odpowiedzialne za ochronę dóbr kultury w wojewódzkich inspektoratach obrony cywilnej, a następnie w Siłach Zbrojnych RP. Na podstawie pierwszych doświadczeń specjaliści z Centrum przygotowali we wrześniu 1998 r. pierwsze szkolenie międzynarodowe o charakterze warsztatowym „Ochrona dóbr kultury na wypadek klęsk żywiołowych ze szczególnym uwzględnieniem doświadczeń powodzi w Polsce w 1997 r.”.

Działalność Centrum

W procesie dydaktycznym Centrum uczestniczą znani przedstawiciele polskiej nauki i sztuki konserwatorskiej oraz praktycy zajmujący się profesjonalnie ochroną dóbr kultury przed szczególnymi zagrożeniami.

Centrum Szkolenia Ochrony Ludności i Dóbr Kultury organizuje co roku wiele konferencji, seminariów, szkoleń i kursów z zakresu ochrony dóbr kultury, ochrony ludności i obrony cywilnej, ochrony przeciwpożarowej i powszechnego systemu bezpieczeństwa. Co 2 lata cyklicznie przygotowywane są konferencje z cyklu „Ochrona dóbr kultury na wypadek szczególnych zagrożeń”, w których uczestniczą specjaliści z kraju i z zagranicy. Warto wspomnieć także o seminariach dotyczących przewozu drogowego towarów niebezpiecznych ADR, seminariach i konferencjach na temat wyposażenia technicznego straży pożarnych i podręcznego sprzętu gaśniczego, bezpieczeństwa pożarowego obiektów oświaty, zabytkowych i użyteczności publicznej.

W wydziale zostały też zorganizowane szkolenia medialne prowadzone przez dziennikarzy z radia i telewizji oraz specjalistów z branży PR z Uniwersytetu Jagiellońskiego. Były one przeznaczone dla rzeczników prasowych i kadry kierowniczej ze wszystkich komend i szkół PSP.

Centrum corocznie organizuje szkolenia podstawowe i aktualizujące dla kilkuset inspektorów ochrony przeciwpożarowej, którzy odpowiadają za tę dziedzinę w instytucjach, uczelniach, szkołach i zakładach pracy.

W latach 2015-2018 pracownicy wydziału uczestniczyli w realizowanym w ramach Narodowego Centrum Badań i Rozwoju projekcie badawczym na rzecz obronności i bezpieczeństwa państwa pod nazwą „Opracowanie innowacyjnego systemu zarządzania bezpieczeństwem obiektów zabytkowych”, którego efektem jest prototyp symulatora WR i kontener do ewakuacji muzealiów.

Pracownicy Centrum czynnie uczestniczą w działaniach funkcjonującej przy komendancie głównym PSP Rady Programowej do spraw Ochrony Dóbr Kultury przed Nadzwyczajnymi Zagrożeniami (obecnie Rady Ochrony Dóbr Kultury) od początku jej istnienia. Biorą udział w krajowych i zagranicznych konferencjach, seminariach i warsztatach, przedstawiając referaty, oraz publikują w periodykach naukowych.

W Centrum działa wydawnictwo, które ma na swoim koncie wiele publikacji przygotowanych we współpracy z Ministerstwem Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Ministerstwem Obrony Narodowej oraz Narodowym Instytutem Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów. W odpowiedzi na rosnące zapotrzebowanie na dostęp do wiedzy teoretycznej i praktycznej szkoła utworzyła recenzowane czasopismo naukowe o nazwie „Ochrona Ludności i Dziedzictwa Kulturowego”. Ukazuje się jako półrocznik o charakterze interdyscyplinarnym, wpisuje się we współczesny dyskurs naukowy i porusza istotne kwestie z zakresu bezpieczeństwa.

Centrum Szkolenia Ochrony Ludności i Dóbr Kultury odgrywa istotną rolę w kształtowaniu świadomości obywateli, instytucji oraz administracji samorządowej dotyczącej zagrożeń dziedzictwa kulturowego. Dzięki rozwojowi technologii pracownicy wydziału tworzą innowacyjne rozwiązania – są one stopniowo wprowadzane w życie w obiektach szczególnie zagrożonych. Nieoceniona jest rola Państwowej Straży Pożarnej w zabezpieczaniu dóbr kultury. Dzięki wykorzystaniu nowych technologii, zwiększaniu świadomości społecznej, szerzeniu wiedzy oraz wzmacnianiu współpracy między administracją samorządową i służbami mundurowymi możliwe staje się skuteczniejsze zabezpieczanie narodowego dziedzictwa Polaków.

st. bryg. w st. sp. Krzysztof T. Kociołek był zastępcą komendanta Szkoły Aspirantów PSP w Krakowie,
mł. bryg. dr Artur Luzar jest naczelnikiem Centrum Szkolenia Ochrony Ludności i Dóbr Kultury
Szkoły Aspirantów w Krakowie, a bryg. Jacek Smyczyński głównym specjalistą w tym wydziale