Urlop macierzyński, rodzicielski i wychowawczy

W poprzednim numerze zamieściliśmy odpowiedź eksperta na pierwszą część pytania naszej Czytelniczki Poli. Przypomnijmy, że funkcjonariuszka spodziewa się dziecka i chciałaby się dowiedzieć, jakie przysługują jej prawa po porodzie. Odpowie mł. kpt. dr Damian Witczak, który pełni służbę w Biurze Prawnym Komendy Głównej PSP.

Gratulacje! Ciąża to wiele emocji, przeżyć i przemian w życiu prywatnym, ale także perspektywa zmian w zakresie służby zawodowej. Dlatego już na tym etapie warto zasięgnąć informacji, jakie urlopy przysługują przyszłej mamie. Zasadniczo są to zaś: urlop macierzyński, urlop rodzicielski oraz urlop wychowawczy.

Urlop macierzyński jest obowiązkowy, a jego wymiar zależy od liczby dzieci urodzonych podczas jednego porodu. W przypadku urodzenia jednego dziecka wynosi on 20 tygodni. Gdy urodzą się bliźniaki - 31 tygodni, trojaczki - 33 tygodnie, zaś w przypadku czworaczków - 35 tygodni. Urodzenie pięciorga lub więcej dzieci przy jednym porodzie uprawnia do maksymalnego wymiaru urlopu, tj. 37 tygodni. Pierwszym dniem urlopu macierzyńskiego jest dzień urodzenia dziecka. Istnieje także możliwość wykorzystania do sześciu tygodni urlopu jeszcze przed porodem.

Urlopu macierzyńskiego nie można się zrzec, jednak matka nie ma obowiązku wykorzystania całej przysługującej jej puli. Musi wykorzystać co najmniej 14 tygodni po porodzie - i nie ma tu znaczenia część urlopu wykorzystana jeszcze przed porodem. Pozostała część może przejść na drugiego rodzica, pod warunkiem, że zostanie przez niego wykorzystana. Taki podział urlopu należy zgłosić bezpośredniemu przełożonemu, nie później niż siedem dni przed przystąpieniem do pełnienia obowiązków służbowych. Jeśli ojciec nie może lub nie chce przejąć urlopu macierzyńskiego, wówczas matka musi wykorzystać całą pulę przysługującego urlopu.

Nie trzeba składać wniosku o udzielenie urlopu macierzyńskiego. Rozpoczyna się on z mocy prawa z dniem urodzenia dziecka. Konieczność złożenia wniosku (do właściwego kierownika jednostki organizacyjnej) dotyczy skorzystania z jego wcześniejszego rozpoczęcia. Do wniosku należy załączyć zaświadczenie lekarskie o przewidywanej dacie porodu.

Za czas urlopu macierzyńskiego przysługuje zasiłek macierzyński. Duże znaczenie w kwestii ustalenia jego wysokości ma złożenie lub niezłożenie wniosku o urlop macierzyński i rodzicielski zaraz po porodzie. Jeśli Czytelniczka złoży pisemny wniosek o udzielenie jej bezpośrednio po urlopie macierzyńskim urlopu rodzicielskiego w pełnym wymiarze, w terminie nie później niż 21 dni po porodzie, to otrzyma zasiłek macierzyński za cały okres urlopu macierzyńskiego oraz rodzicielskiego w wysokości 80% podstawy wymiaru zasiłku. Jeśli jednak nie jest pewna, czy skorzysta z zasiłku macierzyńskiego za okres urlopu rodzicielskiego od razu w pełnym przysługującym jej wymiarze i wystąpi o jego udzielenie po wskazanym powyżej terminie, to wówczas zasiłek macierzyński będzie jej przysługiwał w wysokości 100% podstawy wymiaru zasiłku za okres urlopu macierzyńskiego oraz za okres do sześciu tygodni urlopu rodzicielskiego (lub osiem tygodni, gdy urodzi się więcej dzieci) i 60% podstawy wymiaru zasiłku za pozostały okres urlopu rodzicielskiego. Podstawą wymiaru jest średnie uposażenie z ostatnich 12 miesięcy służby. Do bezpośredniego przełożonego należy złożyć: skrócony odpis aktu urodzenia dziecka (oryginał), wniosek o udzielenie urlopu macierzyńskiego, urlopu rodzicielskiego, a także oświadczenie drugiego rodzica, że nie będzie w tym czasie korzystał z urlopu rodzicielskiego.

Po wykorzystaniu urlopu macierzyńskiego rodzice dziecka mogą dobrowolnie skorzystać z urlopu rodzicielskiego. Jego wymiar wynosi 32 tygodnie (jedno dziecko podczas jednego porodu) lub 34 tygodnie (więcej niż jedno dziecko) i przysługuje łącznie obojgu rodzicom. Jest udzielany jednorazowo albo w częściach (maksymalnie w czterech), nie później niż do zakończenia roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy szósty rok życia. Jedna z nich powinna przypadać bezpośrednio po urlopie macierzyńskim. Z omawianego urlopu mogą korzystać jednocześnie oboje rodzice - jego wymiar oblicza się łącznie.

Pierwszy sposób wnioskowania o udzielenie urlopu rodzicielskiego to złożenie odrębnych wniosków w terminie nie krótszym niż 21 dni przed rozpoczęciem korzystania z urlopu lub jego części. Drugi - złożenie jednego wniosku o udzielenie tzw. długiego urlopu rodzicielskiego. Wniosek składa matka dziecka do 21 dni od porodu.

Rezygnacja z tego urlopu jest możliwa w każdej chwili, jednak zasady złożenia rezygnacji i powrotu do wykonywania obowiązków służbowych będą uzależnione od trybu udzielenia urlopu. W przypadku wnioskowania przez matkę o tzw. długi urlop rodzicielski rezygnacja powinna nastąpić nie później niż 21 dni przed planowanym powrotem do służby. W sytuacji składania odrębnych wniosków przez matkę lub ojca dziecka kobieta może powrócić do wykonywania obowiązków służbowych w dowolnym czasie, o ile bezpośredni przełożony wyrazi na to zgodę.

W związku z urodzeniem dziecka kobieta może liczyć na urlop wychowawczy. Przysługuje on rodzicom w celu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem (maksymalnie 36 miesięcy). Udziela się go na okres do zakończenia roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy szósty rok życia. Może być udzielony w pięciu częściach, przy czym wniosek składa się każdorazowo. Nie określono przy tym minimalnej ani maksymalnej długości jednej części. Rodzice mogą korzystać z tego urlopu jednocześnie. Wówczas wykorzystane przez nich wspólnie miesiące liczy się podwójnie. Uprawniony składa pisemny wniosek co najmniej 21 dni przed planowanym rozpoczęciem urlopu - wycofać go można do siedmiu dni przed rozpoczęciem urlopu. Dodatkowym warunkiem jest złożenie pisemnego oświadczenia w tym przedmiocie. Zrezygnować z urlopu wychowawczego można w jego trakcie, ale skuteczność rezygnacji i termin powrotu do służby zależy od zgody przełożonego. Brak zgody powoduje, że funkcjonariusz może podjąć służbę dopiero po 30 dniach od zawiadomienia o rezygnacji. Warto pamiętać, że urlop wychowawczy jako jedyny z wymienionych urlopów jest niepłatny.

mł. kpt. Damian Witczak