Świadczenia odszkodowawcze (cz. 2)

Poprzednią część artykułu zakończyliśmy omówieniem problemu ustalania wysokości świadczeń odszkodowawczych dla funkcjonariuszy służb mundurowych. Kontynuujemy temat, poruszając kolejne jego aspekty.

Niezwykle istotnym elementem procedury przyznania świadczenia odszkodowawczego jest  postępowanie wyjaśniające.

Postępowanie wyjaśniające

Najkrócej ujmując, to postępowanie powypadkowe dla funkcjonariuszy, z uwzględnieniem odrębności przewidzianych dla specyfiki służby jako sposobu zatrudnienia. Sporządzony w jego wyniku protokół, w którym stwierdza się, że doszło do wypadku pozostającego w związku ze służbą, to pierwsza przesłanka do wszczęcia z urzędu postępowania w przedmiocie jednorazowego odszkodowania. Drugą jest orzeczenie komisji lekarskiej, właściwej dla miejsca służby funkcjonariusza, która stwierdza stały albo długotrwały uszczerbek na zdrowiu. Komisje lekarskie podlegają ministrowi właściwemu do spraw wewnętrznych na podstawie ustawy z 28 listopada 2014 r. o komisjach lekarskich podległych ministrowi właściwemu do spraw wewnętrznych [1]. Oprócz funkcjonariuszy podległych MSW wysyłani są do nich funkcjonariusze CBA. Komisje lekarskie dla AW i ABW są niezależne i podlegają szefom tych służb na podstawie ustawy z 24 maja 2002 r. o Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz Agencji Wywiadu [2]

Obowiązująca ustawa określa procedurę postępowania, wymieniając jednocześnie podstawowe obowiązki poszkodowanego, który musi niezwłocznie (przez „niezwłocznie” ustawodawca rozumie tzw. postępowanie bez zbędnej zwłoki) zawiadomić bezpośredniego przełożonego o wypadku. Ten zaś niezwłocznie zawiadamia kierownika jednostki organizacyjnej będącej miejscem pełnienia służby przez funkcjonariusza w dniu wypadku lub ustalenia uszczerbku na zdrowiu doznanego wskutek choroby. Kierownik jednostki organizacyjnej niezwłocznie powołuje komisję powypadkową i wszczyna postępowanie w sprawie ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku, zawiadamia kierownika komórki ds. bhp, udziela wszechstronnej pomocy komisji powypadkowej i zabezpiecza miejsce wypadku.

W skład komisji wchodzą co najmniej:

1. z urzędu, jako przewodniczący, przedstawiciel służby bhp w danej komórce organizacyjnej oraz
2. przedstawiciel służby właściwy do oceny okoliczności i przyczyn wypadku lub inna osoba wskazana przez powołującego komisję powypadkową.

Ustawa nie zawiera definicji legalnej, kim jest przedstawiciel służby właściwy do oceny okoliczności i przyczyn wypadku. Można domniemywać, że powinien być to funkcjonariusz, który ma największe doświadczenie w czynnościach, w związku z którymi miał miejsce wypadek. Warto też zwrócić uwagę, że w sprawach bardziej skomplikowanych komisja może składać się z większej liczby członków.

Komisja w ramach postępowania wyjaśniającego dokonuje oględzin miejsca wypadku, sporządza szkice, wykonuje zdjęcia, przyjmuje wyjaśnienia od funkcjonariusza, który uległ wypadkowi (jeśli stan jego zdrowia na to pozwala) oraz wyjaśnienia od świadków wypadku, występuje o dokumenty, zasięga opinii biegłych itd. Ponadto ustala, jaką szkodę funkcjonariusz poniósł w wyniku utraty, zniszczenia lub uszkodzenia przedmiotów osobistego użytku (rodzaj przedmiotów, stopień ich zużycia i uszkodzenia albo fakt ich utraty oraz przybliżoną wartość). Komisja powypadkowa powinna sporządzić protokół powypadkowy w terminie 14 dni od otrzymania przez jej członków decyzji o powołaniu ich w jej skład. Po sporządzeniu protokołu, w którym stwierdzone jest, że funkcjonariusz uległ wypadkowi w służbie, przesłaniu go do rejonowej komisji lekarskiej MSW i stwierdzeniu uszczerbku na zdrowiu kierownik jednostki organizacyjnej ma podstawy, aby wszcząć z urzędu postępowanie w sprawie przyznania jednorazowego odszkodowania.

Postępowanie w sprawie świadczeń odszkodowawczych

Postępowanie w sprawie świadczeń odszkodowawczych jest wszczynane po przeprowadzeniu postępowania wyjaśniającego oraz po wydaniu orzeczenia przez komisję lekarską i kończy się wydaniem decyzji administracyjnej. Można je wszcząć zarówno na wniosek, jak i z urzędu. Zawsze muszą jednak zachodzić ku temu tzw. obiektywne przesłanki.

Z urzędu wszczyna się postępowanie w sprawie świadczeń odszkodowawczych w przypadku stwierdzenia uszczerbku na zdrowiu w związku z wypadkiem lub chorobą bądź śmierci funkcjonariusza w okresie pozostawania na służbie. Warto jeszcze raz podkreślić, że o uszczerbku na zdrowiu może stanowić wyłącznie komisja lekarska. Postępowanie w sprawie jednorazowego odszkodowania można wszcząć również na wniosek funkcjonariusza lub członków najbliższej rodziny, w przypadku:

• stwierdzenia stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu lub śmierci, które nastąpiły po zwolnieniu ze służby,
• pogorszenia się stanu zdrowia funkcjonariusza wskutek wypadku lub choroby,
• stwierdzenia przez komisję lekarską, że wskutek choroby lub wypadku funkcjonariusz nie doznał stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu albo że jego śmierć nie pozostaje w związku z wypadkiem lub chorobą,
• stwierdzenia przez komisję powypadkową że wypadek nie pozostaje w związku ze służbą lub nastąpił w okolicznościach, gdy świadczenia odszkodowawcze nie przysługują,
• powstania w związku z wypadkiem szkody w przedmiotach osobistego użytku.

Decyzję wydaje prezes Rady Ministrów w stosunku do szefów ABW, AW i CBA, ich zastępców i rodzin oraz minister właściwy do spraw wewnętrznych w stosunku do komendantów głównych Policji, Straży Granicznej, Państwowej Straży Pożarnej, szefa BOR i ich zastępców oraz rodzin. Minister właściwy do spraw wewnętrznych wydaje również decyzję odszkodowawczą w stosunku do funkcjonariuszy oddelegowanych do pełnienia zadań służbowych w urzędzie obsługującym ministra, a także członków ich rodzin. Szefowie ABW, AW, i CBA wydają decyzję w stosunku do wszystkich podległych im funkcjonariuszy oraz członków ich rodzin. W bardziej rozbudowanych strukturach organizacyjnych  decyzje są wydawanie w zależności od szczebla hierarchii - komendant główny Policji w stosunku do komendantów powiatowych (miejskich) Policji i członków ich rodzin, dyrektorów biur Komendy Głównej Policji, dyrektora instytutu badawczego Policji, komendanta-rektora Wyższej Szkoły Policji w Szczytnie itd., komendanci miejscy Policji w stosunku do podległych im funkcjonariuszy i członków ich rodzin itd. (zgodnie z art 34 ustawy). Od decyzji w przedmiocie jednorazowego odszkodowania nie przysługuje odwołanie do organu wyższego stopnia, ponieważ w momencie wydania decyzji kończy się część postępowania, w której stosuje się odpowiednio przepisy kodeksu postępowania administracyjnego. Ustawa przewiduje, że od decyzji służy odwołanie do sądu pracy i ubezpieczeń społecznych, na zasadach i w terminach określonych w art. 476 w związku z art. 477⁹ ustawy z 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego [3]. 
Kierownik komórki organizacyjnej wydający decyzję w rozumieniu przepisów KPC   jest organem rentowym i od jego decyzji przysługuje odwołanie do sądu za pośrednictwem organu, który wydał decyzję. Funkcjonariusz ma na to miesiąc od dnia doręczenia decyzji. Oznacza to termin do dnia w kolejnym miesiącu, który datą odpowiada dniowi, w którym nastąpiło doręczenie [4]. Odwołanie do sądu pracy i ubezpieczeń społecznych przysługuje także w razie niewydania decyzji w terminie 60 dni od dnia zgłoszenia wniosku o przyznanie świadczenia odszkodowawczego bądź powstania obowiązku wszczęcia postępowania z urzędu. Odwołanie można wnieść w każdym czasie po upływie tego terminu. 

W postępowaniu prowadzi się metrykę zgodnie z art. 66a § 5 kodeksu postępowania administracyjnego. Obowiązek ten  jest wyłączony w przypadku podobnych postępowań u żołnierzy wojska polskiego [5], należałoby więc również rozważyć wyłączenie postępowań w sprawie jednorazowego odszkodowania u funkcjonariuszy podległych MSW spod tego rygoru.

Poszkodowany na każdym etapie postępowania ma prawo wglądu do akt postępowania. Jeżeli tak się stanie, należy sporządzić dotyczący tego faktu protokół.
Prawo do jednorazowego odszkodowania i jego wysokość ustalana jest w drodze decyzji wydawanej w terminie 30 dni od dnia wszczęcia postępowania. Akta postępowania kierownik komórki organizacyjnej ma obowiązek przechowywać przez 20 lat od momentu zakończeniu postępowania.

Podsumowanie

W ustawie widać dobrą tendencję do ujednolicania ustawodawstwa wypadkowego dla pracowników w rozumieniu kodeksu pracy i niepracowników. Oczywiście w przypadku funkcjonariuszy mundurowych istnieją odrębności, wynikające z tego, że służby są częścią administracji rządowej i postępowanie powypadkowe musi podlegać również rygorom  prawa administracyjnego, co z oczywistych względów nie występuje u pracowników, czyli m.in. pracowników cywilnych.
Funkcjonariusze mają bardzo szeroki zakres czynności, których wykonywanie w razie wypadku objęte jest świadczeniami. Wiele kontrowersji wzbudza na przykład zaliczenie do tej grupy zajęć związanych z podnoszeniem sprawności fizycznej, ponieważ to wtedy statystycznie najczęściej dochodzi do wypadków. Zgodnie z pragmatykami służbowymi funkcjonariusze Państwowej Straży Pożarnej zobowiązani są utrzymywać sprawność fizyczną poprzez uczestniczenie w zajęciach wychowania fizycznego czy też zajęciach sportowych [6]. Do funkcjonariusza Policji należy stałe utrzymywanie sprawności fizycznej, w szczególności przez udział w doskonaleniu zawodowym, a sprawność fizyczną policjantów i strażaków ocenia się na podstawie testu [7]. Podobnych obowiązków nie mają jednak funkcjonariusze ABW i AW. Czy zatem te okoliczności wypadku powinny dotyczyć także ich.
Uwagę zwraca również bardzo szeroka definicja choroby pozostającej w związku ze służbą, za której stwierdzenie funkcjonariuszom przysługuje jednorazowe odszkodowanie. Może być to celowe działanie ustawodawcy, który chciał uprzywilejować pod tym względem funkcjonariuszy. Może to być również efekt błędnego użycia funktora logicznego alternatywy zamiast koniunkcji, tak jak w przypadku art. 2 pkt 1, w którym czytamy, że uszczerbek może być równocześnie stały i długotrwały, przez to, że ustawodawca posłużył się alternatywą łączną, a nie alternatywą wykluczającą. Lista chorób wymienionych w rozporządzeniu w sprawie ustalania uszczerbku na zdrowiu funkcjonariuszy Policji, Straży Granicznej, Państwowej Straży Pożarnej, Biura Ochrony Rządu, a także Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego i Agencji Wywiadu zawiera się w zakresie chorób pozostających w związku ze służbą, szczegółową listę można by więc uznać za niepotrzebną. Jednym z celów ustawodawcy, o czym można przeczytać w uzasadnieniu do projektu ustawy, było jednak ustalenie górnych limitów jednorazowego odszkodowania dla poszczególnych jednostek chorobowych, a więc precyzyjne ustalenie, za co i w jakiej wysokości należy się odszkodowanie. Stosowne więc byłoby ujednolicenie na przyszłość definicji choroby pozostającej w związku ze służbą z definicją choroby zawodowej, tak jak miało to miejsce w projekcie opisywanej ustawy.

Literatura

[1] Ustawa z 28 listopada 2014 r. o komisjach lekarskich podległych ministrowi właściwemu do spraw wewnętrznych (DzU 2014 nr 0, poz. 1822).

[2] Ustawa z 24 maja 2002 r. o Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz Agencji Wywiadu (t.j. DzU 2016 nr 0 poz. 1897).

[3] Ustawa z 17 listopada 1964 r.  Kodeks postępowania cywilnego (t.j. DzU 2016 nr 0, poz. 1822 ze zm.).

[4] Zob. art 4779 k.p.c. w zw. z art. 165 § 1 k.p.c. w zw. z art. 112 k.c.

[5] Rozporządzenie z 13 marca 2012 r. w sprawie rodzaju spraw, w których obowiązek prowadzenia metryki sprawy jest wyłączony (DzU 2012 nr 0 poz. 269).

[6] Ustawa z 24 sierpnia 1991 r. o Państwowej Straży Pożarnej (t.j. DzU 2017 nr 0, poz. 1204).

[7] Zob. art. 61a ustawy z 6 kwietnia 1990 r. o Policji (t.j. DzU 2016 nr 0, poz. 1782).

Artykuł pierwotnie ukazał się w czasopiśmie „Bezpieczeństwo Pracy - Nauka i Praktyka” 2016, nr 12.
Jerzy Nowosielski jest starszym inspektorem ds. bhp w KM PSP w Opolu
wrzesień 2017