Strażak – nauczyciel

Życie i działalność Klemensa Matusiaka - bohatera artykułu przypadły na czas, w którym rozgrywały się kluczowe wydarzenia dwudziestego stulecia. To wzór strażaka-patrioty, zaangażowanego w życie społeczne i narodowe.

Klemens Matusiak urodził się 13 listopada 1881 r. w Bulowicach koło Kęt (obecnie woj. małopolskie). Jego ojciec był rolnikiem. Naukę rozpoczął w szkole powszechnej w Kętach. W 1901 r. ukończył Seminarium Nauczycielskie w Krakowie. Po uzyskaniu dyplomu rozpoczął pracę jako nauczyciel w Jaworowie pod Lwowem. W 1902 r. odbył służbę wojskową w wojsku austriackim. W 1908 r. przeniósł się do wsi Trzanowice na Śląsku Cieszyńskim. Ta niewielka miejscowość leżała wówczas na terenie monarchii austro-węgierskiej. Tam we współpracy z nauczycielami z sąsiednich wsi i miasteczek zorganizował 14 ochotniczych straży pożarnych z polską komendą. Zaangażował się także w utworzenie związku skupiającego polskie jednostki na tym terenie, co ziściło się 23 maja 1914 r. Stowarzyszenie przyjęło nazwę Krajowy Związek Polskich Straży Pożarnych na Śląsku Cieszyńskim. Klemens Matusiak został jego prezesem. Związek skupiał 49 polskich jednostek. Jego rozwój zahamował wybuch wojny.

W mundurze żołnierza

1 sierpnia 1914 r. Klemens Matusiak został zmobilizowany do wojska austriackiego. W randze porucznika służył w garnizonie cieszyńskim. Był cenzorem prasowym i śledczym aresztów polowych, organizował przysposobienie wojskowe dla młodzieży. Mianowano go także komendantem wojskowej straży pożarnej na terenie koszar. W 1918 r. stanął na czele spisku, mającego na celu dokonanie przewrotu wojskowego. W nocy z 31 października na 1 listopada grupa żołnierzy polskiej opcji narodowej opanowała garnizon. Matusiak objął dowództwo i podporządkował go polskiej Radzie Narodowej Księstwa Cieszyńskiego. Wspomnienia z tego okresu zawarł w książce pt. „Walki o ziemię cieszyńską w latach 1914-1920”. Po zakończeniu I wojny światowej zamieszkał w Bielsku, pracował jako powiatowy inspektor szkolny. Nie porzucił munduru strażaka.

W dziele zjednoczenia

W 1919 r. Klemens Matusiak stanął na czele reaktywowanego pod nową nazwą Cieszyńskiego Związku Straży Pożarnych. Prezes nawiązał kontakt ze Związkiem Floriańskim w Warszawie. Należał do działaczy, którzy dokonali w 1921 r. zjednoczenia polskiego pożarnictwa i powołania Głównego Związku Straży Pożarnych RP. Delegaci zjazdu z 1921 r. wybrali Radę Naczelną, w której znalazł się i Matusiak. Wybrano go także do elitarnego pięcioosobowego zarządu Związku, w którym działał nieprzerwanie do roku 1939. Miał bezpośredni wpływ na rozwój polskiego pożarnictwa. Interesował się też jego historią. Zbierał dokumenty i pamiątki, planował organizację muzeum pożarnictwa w stolicy. Znał języki obce, z tej przyczyny został delegatem na zjazdy Słowiańskich Związków Straży Pożarnych w Brnie, Bratysławie i Wiedniu.

Lata tułaczki wojennej

Z chwilą wybuchu II wojny światowej zgłosił się na ochotnika do wojska. Otrzymał przydział do Batalionu Wartowniczego. Brał udział w kampanii wrześniowej. Po rozbiciu jego batalionu pod Biłgorajem schronił się w Rumunii. W 1940 r. przedostał się przez Turcję do Palestyny. Tam organizował szkolnictwo dla dzieci polskich uciekinierów. W 1941 r. organizował w Tel-Awiwie działania Komisji Kulturalno-Oświatowej Związku Polaków. Był tam założycielem i dyrygentem chóru „Echo”. Podobną działalność prowadził w Jerozolimie w latach 1942-1947. W 1947 r. wyjechał do Anglii. Dwa lata później przeniósł się do Penrhos w Walii. Założył tam straż pożarną i został jej komendantem. W 1951 r. wyjechał do Stanów Zjednoczonych. Brał udział w życiu społecznym Polonii. Po sześciu latach powrócił na statku „Batory” do Polski i zamieszkał w Bielsku-Białej.

Medal im. Klemensa Matusiaka

Po powrocie do kraju został działaczem ochotniczego pożarnictwa. Powierzono mu funkcję wiceprezesa Zarządu Oddziału Powiatowego ZOSP RP w Bielsku-Białej. Brał udział z zjazdach ogólnokrajowych, gdzie zasiadał w prezydium Związku. Był członkiem Komisji Historycznej i Muzealnej. Pracowite życie Klemensa Matusiaka dobiegło końca 8 stycznia 1969 r. Spoczywa on na cmentarzu przy ul. Grunwaldzkiej w Bielsku-Białej. Jego imieniem nazwano jedną z ulic w tym mieście - na Osiedlu Karpackim oraz w Cieszynie. W 2013 r. członkowie Zarządu Oddziału Powiatowego ZOSP RP w Cieszynie byli inicjatorami ustanowienia Medalu im. Klemensa Matusiaka. Zgodę na jego przyznawanie wydało w kwietniu 2014 r. Prezydium Zarządu Głównego ZOSP RP. Odznaczeniem tym wyróżnia się  zasłużonych strażaków z tego regionu.

Pamiątki z nim związane gromadzi Centralne Muzeum Pożarnictwa. W zbiorach znajdują się zdjęcia grupowe z Klemensem Matusiakiem jako działaczem Głównego Związku Straży Pożarnych oraz kilkanaście numerów periodyku „Wiadomości Związkowe” - organu prasowego Cieszyńskiego Związku Straży Pożarnych, którego był założycielem.

Literatura

[1] K. Chrapek, Patriota, działacz społeczny, strażak… Rzecz o Klemensie Matusiaku, Skoczów 2014.

[2] „Wiadomości Związkowe”, roczniki: 1927, 1928, 1929, 1930, 1931, 1932.

fot. 1. Zdjęcie portretowe Klemensa Matusiaka

fot. 2. Rada Naczelna Głównego Związku Straży Pożarnych w 1924 r. (Klemens Matusiak trzeci od lewej stoi)

Dariusz Falecki jest naczelnikiem Wydziału Naukowo-Oświatowego w Centralnym Muzeum Pożarnictwa w Mysłowicach