Stopnie alarmowe - bądź czujny

Stopnie alarmowe i stopnie alarmowe CRP (dla zagrożeń w cyberprzestrzeni) weszły na stałe do zestawu narzędzi, którymi dysponują organy administracji publicznej oraz kierownicy służb i instytucji odpowiedzialnych za bezpieczeństwo, w tym za zarządzanie kryzysowe. Wykorzystywane są podczas szeroko pojętych działań o charakterze antyterrorystycznym [1].
Tematyka stopni alarmowych w szerszym kontekście pojawiła się w 2012 r. - 27 czerwca tego roku na obszarze całego kraju został wprowadzony pierwszy stopień alarmowy ALFA. Po raz kolejny obowiązywał on w lipcu 2016 r., przy okazji szczytu NATO 2016 (wyłącznie na terenie m.st. Warszawy) oraz Światowych Dni Młodzieży 2016 w Krakowie i okolicach (na obszarze całego kraju). W przypadku drugiego wydarzenia po raz pierwszy w historii wprowadzono drugi stopień alarmowy dla zagrożeń w cyberprzestrzeni (BRAVO-CRP). Pierwotnie stopnie alarmowe (jeszcze bez uwzględnienia obszaru CRP) wpisywały się w natowską koncepcję Systemu Pogotowia NATO (SP NATO), korzystano z nich przede wszystkim w kontekście ochrony dowództw, agencji, instytucji NATO. W ciągu ostatnich 15 lat formuła ich stosowania poszerzyła się o nowy obszar i stanowi odpowiedź na zagrożenia atakiem o charakterze terrorystycznym nie tylko w odniesieniu do sfery militarnej, ale również cywilnej, w środowisku klasycznym, jak i cyberprzestrzeni RP [2].

Częstotliwość wprowadzania stopni alarmowych

Do 15 kwietnia 2023 r. w Polsce stopnie alarmowe i stopnie alarmowe CRP formalnie wprowadzano aż 47 razy (23 razy stopnie alarmowe oraz 24 razy stopnie alarmowe CRP [3]). Częstotliwość ich wykorzystywania znacznie wzrosła od lutego 2022 r. Należy przy tym zauważyć, że choć często mówi się o regularnym przedłużaniu stopnia alarmowego i stopnia alarmowego CRP, to z formalnego punktu widzenia jest to wprowadzenie go ponownie na określony czas.

Stopnie alarmowe mogą obowiązywać w różnych terminach i konfiguracjach. Od ponad roku na całym terytorium RP wprowadzony jest drugi stopień alarmowy BRAVO (od 16 kwietnia 2022 r.) oraz trzeci stopień alarmowy CHARLIE-CRP (od 21 lutego 2022 r.), a od ponad siedmiu miesięcy (od 6 października 2022 r.) - drugi stopień alarmowy BRAVO wobec polskiej infrastruktury energetycznej poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej.
Stopnie alarmowe mogą funkcjonować w różnych konfiguracjach, np. tylko w jednym mieście, tylko w jednym lub kilku województwach, mogą dotyczyć tylko infrastruktury energetycznej (np. poza granicami RP). Ten sam rodzaj stopnia (ALFA) może funkcjonować tylko w jednym mieście województwa oraz na całym obszarze innego województwa.
Różne kategorie stopni (SA i SA-CRP) wprowadzane są pojedynczo (np. tylko ALFA albo tylko BRAVO-CRP) albo razem (zarówno ALFA, jak i BRAVO-CRP), jednym zarządzeniem albo odrębnymi, na ten sam okres lub na różne, w odniesieniu do tego samego obszaru (np. terenu całej RP) albo kilku innych. Można również wprowadzić różne stopnie tej samej kategorii (np. ALFA i BRAVO) w tym samym czasie, w odniesieniu do różnych obszarów (np. BRAVO dla województwa małopolskiego, ALFA dla reszty obszaru RP). Nie ma obowiązku sekwencyjnego wprowadzania stopni alarmowych i stopni alarmowych CRP (wyższy stopień może zostać wprowadzony z pominięciem niższych stopni).
Dotychczas wprowadzano w RP następujące stopnie alarmowe: ALFA (siedem razy), BRAVO (16 razy) oraz stopnie alarmowe CRP: ALFA-CRP (pięć razy), BRAVO-CRP (sześć razy), CHARLIE-CRP (13 razy).

Rodzaje stopni alarmowych

Stopnie alarmowe i stopnie alarmowe CRP można podzielić na cztery rodzaje, odnoszące się do oceny ryzyka występowania zagrożeń o charakterze terrorystycznym w środowisku klasycznym lub w cyberprzestrzeni RP. Są to:

• pierwszy stopień alarmowy (ALFA) oraz pierwszy stopień alarmowy CRP (ALFA-CRP),
• drugi stopień alarmowy (BRAVO) oraz drugi stopień alarmowy CRP (BRAVO-CRP),
• trzeci stopień alarmowy (CHARLIE) oraz trzeci stopień alarmowy CRP (CHARLIE-CRP),
• czwarty stopień alarmowy (DELTA) oraz czwarty stopień alarmowy CRP (DELTA-CRP).

Stopnie alarmowe ALFA, BRAVO, CHARLIE i DELTA wprowadza się w przypadku zagrożenia zdarzeniem o charakterze terrorystycznym albo w razie wystąpienia takiego zdarzenia. Z kolei stopnie alarmowe CRP wprowadza się w przypadku zagrożenia zdarzeniem o charakterze terrorystycznym dotyczącym systemów teleinformatycznych organów administracji publicznej lub systemów teleinformatycznych wchodzących w skład infrastruktury krytycznej albo w przypadku wystąpienia takiego zdarzenia.

Stopnie alarmowe a przepisy kodeksu karnego

Próbując osadzić omawianą problematykę w przepisach kodeksu karnego, należy zaznaczyć, że wprowadza się je w przypadku zagrożenia wystąpieniem lub wystąpienia zdarzenia, co do którego zachodzi podejrzenie, że doszło do niego w wyniku działalności przestępczej o charakterze terrorystycznym, o której mowa w art. 115 § 20 kodeksu karnego. Mowa o czynie zabronionym zagrożonym karą pozbawienia wolności, której górna granica wynosi co najmniej 5 lat, popełnionym w celu:

• poważnego zastraszenia wielu osób,
• zmuszenia organu władzy publicznej Rzeczypospolitej Polskiej lub innego państwa albo organu organizacji międzynarodowej do podjęcia lub zaniechania określonych czynności,
• wywołania poważnych zakłóceń w ustroju lub gospodarce Rzeczypospolitej Polskiej, innego państwa lub organizacji międzynarodowej, a także groźbie popełnienia takiego czynu [4].

Podstawy prawne wprowadzania, zmiany i odwoływania stopni alarmowych

Ustawa z dnia 10 czerwca 2016 r. o działaniach antyterrorystycznych [5] określa podmioty uprawnione oraz obszary wprowadzania, zmieniania i odwoływania stopni alarmowych i stopni alarmowych CRP. Jest nim prezes Rady Ministrów, który dokonuje tego po zasięgnięciu opinii szefa ABW oraz ministra właściwego do spraw wewnętrznych w odniesieniu do:

• obszaru całego kraju, jednej lub kilku jednostek podziału terytorialnego (gmin, powiatów, województw) czy też obszaru określonego na innych zasadach niż podział administracyjny,
• określonych jednostek organizacyjnych administracji publicznej, prokuratury, sądów, obiektów infrastruktury administracji publicznej lub infrastruktury krytycznej,
• zdarzeń o charakterze terrorystycznym, których skutki mogą oddziaływać na Polaków poza granicami kraju, polskie instytucje albo polską infrastrukturę zlokalizowane poza granicami RP, z wyjątkiem placówek zagranicznych.

Stopnie alarmowe i stopnie alarmowe CRP są wprowadzane, zmieniane i odwoływane przez prezesa Rady Ministrów po zasięgnięciu opinii szefa ABW oraz ministra spraw zagranicznych w stosunku do:

• określonych placówek zagranicznych (przedstawicielstwo dyplomatyczne, stałe przedstawicielstwo przy organizacji międzynarodowej, konsulat generalny, konsulat, wicekonsulat, agencja konsularna, instytut polski lub inna placówka podległa ministrowi właściwemu spraw zagranicznych, mająca siedzibę poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej) oraz
• bezpieczeństwa systemów teleinformatycznych ministra właściwego do spraw zagranicznych [6].

Stopnie alarmowe i stopnie alarmowe CRP są wprowadzane, zmieniane i odwoływane w formie zarządzenia prezesa Rady Ministrów. Wśród stałych elementów tego aktu prawnego można wymienić:

• formę prawną, numer i datę,
• podstawę prawną,
• wprowadzany stopień alarmowy (stopnie alarmowe),
• czas trwania (jeżeli nie wskazano, to do zmiany/odwołania niezbędne jest odrębne zarządzenie - tak wyglądało to w 2012 r.),
• obszar obowiązywania (miasto, województwo, kraj, infrastruktura krytyczna, obszar inaczej ustalony),
• datę, od której obowiązuje stopień alarmowy (stopnie alarmowe),
• podmiot wprowadzający,
• pieczęć urzędową,
• klasyczny albo kwalifikowany podpis elektroniczny.

Przedsięwzięcia wykonywane po wprowadzeniu stopni alarmowych

Treści art. 16 ust. 5 wspominanej ustawy o działaniach antyterrorystycznych stały się prawną delegacją do wydania rozporządzeń określających szczegółowy zakres przedsięwzięć wykonywanych w ramach kompetencji ustawowych przez organy administracji publicznej oraz kierowników służb i instytucji właściwych w sprawach bezpieczeństwa i zarządzania kryzysowego w przypadku wprowadzenia poszczególnych stopni alarmowych i stopni alarmowych CRP. Należały do nich rozporządzenia:

• prezesa Rady Ministrów z dnia 25 lipca 2016 r. w sprawie zakresu przedsięwzięć wykonywanych w poszczególnych stopniach alarmowych i stopniach alarmowych CRP - tekst jednolity opublikowany 27 września 2022 r. (DzU z 2022 r. poz. 2065),
• ministra spraw zagranicznych z dnia 28 września 2016 r. w sprawie szczegółowego zakresu przedsięwzięć wykonywanych przez kierowników placówek zagranicznych Rzeczypospolitej Polskiej w poszczególnych stopniach alarmowych lub stopniach alarmowych CRP - w 2022 r. zastąpione rozporządzeniem ministra spraw zagranicznych z dnia 7 czerwca 2022 r. o takim samym tytule (DzU z 2022 r. poz. 1251).

Równocześnie w rozporządzeniu z dnia 25 lipca 2016 r. ustawodawca ustanowił dla organów administracji publicznej oraz kierowników służb i instytucji właściwych w sprawach bezpieczeństwa i zarządzania kryzysowego okres sześciu miesięcy od dnia wejścia w życie rozporządzenia na opracowanie procedur realizacji przedsięwzięć w przypadku wprowadzenia stopni alarmowych i stopni alarmowych CRP. Konsekwencją wskazanego obowiązku była publikacja:

• zarządzenia nr 2 ministra spraw wewnętrznych i administracji z dnia 25 stycznia 2017 r. w sprawie sposobu opiniowania, wprowadzania, zmiany lub odwoływania stopni alarmowych i stopni alarmowych CRP przez ministra właściwego do spraw wewnętrznych oraz realizacji przedsięwzięć w ramach poszczególnych stopni alarmowych i stopni alarmowych CRP,
• decyzji nr 8 komendanta głównego Państwowej Straży Pożarnej z dnia 27 stycznia 2017 r. w sprawie ustalenia zasad dotyczących wprowadzenia, zmiany lub odwołania stopnia alarmowego i stopnia alarmowego CRP oraz sposobu realizacji zadań przez jednostki organizacyjne PSP dla poszczególnych stopni alarmowych i stopni alarmowych CRP.

Przywołana decyzja nr 8 komendanta głównego PSP określiła zasady obowiązujące w jednostkach organizacyjnych PSP w razie wydania zarządzenia o wprowadzeniu, zmianie lub odwołaniu stopnia alarmowego lub stopnia alarmowego CRP, w tym sposób realizacji przedsięwzięć, a także zdefiniowała zbiór zaleceń i rekomendacji dla kierowników jednostek organizacyjnych PSP, którzy są zobowiązani do realizacji zadań w przypadku wprowadzenia stopnia alarmowego i stopnia alarmowego CRP. Decyzja nr 8 KG PSP zawiera również określenie sposobu wymiany informacji pomiędzy jednostkami organizacyjnymi PSP oraz obowiązki związane z raportowaniem w czasie nie dłuższym niż 10 godz. Pierwotnie zakładano, że czas ten liczony jest od momentu otrzymania informacji o wprowadzeniu stopnia alarmowego albo stopnia alarmowego CRP, jednak rozporządzenie z 4 marca 2022 r. [7] określa jako punkt startowy, od którego odliczany jest czas, „godzinę, od której rozpoczyna się obowiązywanie stopnia”. Zmiana ta jest związana z doświadczeniami m.in. z lat 2019 i 2020, kiedy to informacje o wprowadzeniu zarządzenia były przekazywane do jednostek organizacyjnych PSP na kilka dni przed terminem rozpoczęcia obowiązywania stopnia alarmowego. W praktyce chodzi przecież o to, aby zaraportować faktycznie wykonane przedsięwzięcia do 10 godz. od momentu wprowadzenia stopnia alarmowego, a nie od otrzymania informacji o tym, że dopiero zostanie on wprowadzony (np. za kilka dni).
Jednostki organizacyjne PSP wykonują zadania przewidziane do realizacji po wprowadzeniu stopnia alarmowego i stopnia alarmowego CRP określonego rodzaju przez wdrożenie odpowiednich procedur związanych z tymi przedsięwzięciami, w tym modułów zadaniowych odrębnie opracowanych dla każdego stopnia alarmowego i stopnia alarmowego CRP. Określane w procedurach przedsięwzięcia do wykonania nawiązują do tych określonych w załączniku do rozporządzenia z dnia 27 września 2022 r., jednocześnie oddają specyfikę alokacji jednostki w strukturze Państwowej Straży Pożarnej. Szkoła Główna Służby Pożarniczej jako jednostka nadzorowana przez ministra spraw wewnętrznych i administracji w swoich wewnętrznych procedurach uwzględnia również wymagania zdefiniowane w zarządzeniu nr 2 z dnia 25 stycznia 2017 r. [8].

Literatura dostępna u autora
Przypisy
[1] Więcej na: https://www.gov.pl/web/mswia/dotychczas-wprowadzane-stopnie-alarmowe-i-stopnie-alarmowe-crp-na-terytorium-rp.
[2] Więcej: W. Pączek, Z. Piątek (red.), Zasady funkcjonowania Narodowego Systemu Pogotowia Kryzysowego, wyd. SRWO, Warszawa 2007 oraz Z. Piątek (red.), Narodowy System Pogotowia Kryzysowego, wyd. SRWO, Warszawa 2007.
[3] Sumarycznie 43 zarządzenia wprowadzające określony rodzaj stopnia (stopni) alarmowych.
[4] R. Wróbel, Stopnie alarmowe w działaniach antyterrorystycznych organów administracji publicznej, Wyd. SGSP, Warszawa 2018, ISBN: 978-83-950547-2-3.
[5] Ustawa z dnia 10 czerwca 2016 r. o działaniach antyterrorystycznych (DzU z 2022 r. poz. 2632).
[6] R. Wróbel, Conditions determining decisions on the announcement, change and revocation of alert levels and CRP alert levels, „Scientific Journal of the Military University of Land Forces”, 436-448.
[7] Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 4 marca 2022 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie zakresu przedsięwzięć wykonywanych w poszczególnych stopniach alarmowych i stopniach alarmowych CRP (DzU z 2022 r. poz. 538).
[8] R. Wróbel, Stosowanie stopni alarmowych w Szkole Głównej Służby Pożarniczej, „Zeszyty Naukowe SGSP” 2018, nr 68 (4), s. 225-244.