Stanowisko kierowania
5 Września 2019Rozmowy z roztrzęsionymi dzwoniącymi, konieczność błyskawicznego podejmowania decyzji, stres, szczątkowe informacje, z których należy wyłuskać najistotniejsze, by precyzyjnie przyjąć zgłoszenie, a następnie zadysponować do zdarzenia właściwe siły i środki - to tylko kilka z całego zbioru elementów składających się na specyfikę służby w stanowiskach kierowania.
W artykule tym skupimy się na przedstawieniu organizacyjnych rozwiązań służby w miejskich i powiatowych stanowiskach kierowania (SK) w aspekcie doszkalania i doskonalenia zawodowego, rozwiązań dotyczących wzmacniania stanu osobowego SK na poczet podejmowanych działań ratowniczych oraz na propozycjach usprawniających ich funkcjonowanie.
Specyficzna służba
Służba w SK często identyfikowana jest jako praca na specyficznym odcinku, do której z pewnych względów nie ma zbyt wielu chętnych. Wymaga znacznej odporności na stres, podejmowania szybkich decyzji oraz zdolności przewidywania dalszego rozwoju sytuacji na miejscu zdarzenia. Organizacyjnie w większości SK służba pełniona jest w systemie 24/48 godz., rzadziej w systemie 24/72 godz. Zdecydowana większość powiatowych oraz niektóre miejskie SK mają obsadę jednoosobową, co oznacza, że funkcyjny przez 24 godz. musi być zdolny do wykonywania czynności związanych z przyjmowaniem zgłoszeń alarmowych, ich weryfikacją, dysponowaniem SIS jednostek ochrony przeciwpożarowej do zdarzeń oraz koordynacją działań ratowniczych, w które zaangażowane są SIS. Jednocześnie funkcyjni SK, podobnie jak pozostali funkcjonariusze PSP, zobowiązani są do doskonalenia zawodowego. Formalnie funkcyjny SK powinien mieć zapewniony wypoczynek w trakcie wykonywania zadań służbowych. Wynika to zapisów precyzujących struktury organizacyjne danych komend powiatowych/miejskich PSP. W czasie tzw. wypoczynku funkcyjnego zastępuje najczęściej wyznaczony strażak z podziału bojowego. To możliwe pod warunkiem, że strażacy są na zmianie. Problemy pojawiają się w momencie podejmowania działań ratowniczych, gdy dyżurny zostaje sam w miejscu pełnienia służby. Bardzo często, nawet w przypadku zdarzeń skomplikowanych, angażujących szereg podmiotów współdziałających, osoba pełniąca służbę w SK pozostaje sama z całą gamą zadań do wykonania.
W kraju w bardzo różny sposób rozwiązano kwestię wzmacniania służby w SK. W części komend wprowadzono grafiki dyżurów domowych funkcyjnych tego pionu wraz z funkcyjnymi pełniącymi rolę dublerów dyżurnych - najczęściej są to funkcjonariusze systemu ośmiogodzinnego oraz funkcjonariusze z podziału bojowego. Pełnienie dyżurów objęte jest uregulowaniami zapisanymi w rozporządzeniu: „(...) strażak może pełnić dyżur domowy nie więcej niż 4 razy w miesiącu, w tym 2 razy w sobotę, niedzielę lub święto. Czas trwania wszystkich dyżurów w miesiącu nie może przekroczyć łącznie 72 godz. Nie zmienia to jednak faktu, że w przypadku zdarzenia o podwyższonym rygorze bądź w razie kumulacji zdarzeń (np. po wystąpieniu anomalii pogodowych) przez pewien czas funkcyjny w SK bez jakiegokolwiek wsparcia osobowego będzie musiał samodzielnie realizować zadania w zakresie przyjmowania zgłoszeń, ich weryfikacji, dysponowaniu SIS do zdarzeń, powiadamiania służb i podmiotów współdziałających, informowania przełożonych o zdarzeniach (szczególnie w godzinach popołudniowych, nocnych bądź w weekend). Ogrom powyższych zadań wpływać może na obniżanie sprawności podejmowania decyzji funkcjonariuszy, co może doprowadzić do niebezpiecznych sytuacji, wynikających np. z opóźnionego przekazywania informacji. Na potrzeby artykułu sporządzona została orientacyjna statystyka liczby zdarzeń obsługiwanych przez stanowiska kierowania, z podziałem na stanowiska jednoosobowe oraz wieloosobowe.
| Stanowiska kierowania | Pożar | Miejscowe zagrożenie | Alarm fałszywy |
Liczba zdarzeń ogółem |
|---|---|---|---|---|
| MSK Poznań | 2550 | 5456 | 1442 |
9448 |
| PSK Jarocin | 182 | 621 | 12 | 815 |
Źródło: www.straz.gov.pl, data przeglądania 1.07.2019r.
Zestawienie zdarzeń pokazuje znaczące różnice w skali podejmowanych działań ratowniczych pomiędzy dużą aglomeracją i znacznie mniejszymi ośrodkami. Powyższe wyliczenia rzecz jasna nie przedstawiają rzeczywistych obciążeń i charakteru służby w obu tych stanowiskach. W wymienionym MSK służbę pełni trzech funkcyjnych, a w PSK jedna osoba. Bazowanie jedynie na danych zamieszczonych w tabeli nr 1 może być zatem bardzo mylące w ocenie faktycznych obciążeń funkcyjnych w ciągu służby. Charakterystyczne dla służby w obu wymienionych rodzajach stanowisk są z pewnością czynniki zawarte w tabeli 2.
| PSK (jeden funkcyjny) |
MSK (kilku funkcyjnych) |
|
|---|---|---|
| Liczba zdarzeń w skali roku | około tysiąca |
od kilku do kilkunastu tysięcy |
| Liczba funkcyjnych pełniących służbę w stanowisku kierowania | jeden, w niewielu przypadkach dwóch |
co najmniej jeden, przeważnie dwóch do czterech |
| SIS dostępne do natychmiastowego zadysponowania | ograniczone przeważnie do jednej zmiany służbowej (7-9 osób) |
(25 - ponad 100 osób) |
| Dostępność wsparcia ze strony podmiotów i instytucji współdziałających | ograniczona |
przeważnie na wysokim poziomie |
| Możliwość skorzystania z natychmiastowego wsparcia ze strony innych dyżurnych | nie istnieje | natychmiastowa |
Tabela 2 pokazuje podstawowe różnice w charakterze służby w obydwu typach stanowisk kierowania. Dane do tabeli zebrane zostały bezpośrednio wśród funkcyjnych pełniących w nich służbę. W przeważającej większości opinie są zgodne co do faktu, że dyżurni stanowisk kierowania pełniący służbę w mniejszych aglomeracjach mają zdecydowanie mniejszy komfort organizacji czasu służby przy jednocześnie większych komplikacjach wynikających z działań ratowniczych podejmowanych na terenie powiatu. Bez wątpienia na opinię tę wpływa fakt jednoosobowego pełnienia dyżuru w stanowiskach kierowania. Na jednej osobie spoczywa całość zagadnień związanych z funkcjonowaniem SK, która w przypadku wystąpienia zdarzeń skomplikowanych przez wstępny okres działań pozostaje najczęściej bez jakiegokolwiek wsparcia.
Doskonalenie zawodowe
Podobne utrudnienia spotykamy przy realizacji doskonalenia zawodowego w SK. Jak i w innych komórkach organizacyjnych realizowane powinno być ono na podstawie zasad zatwierdzonych w grudniu 2016 r. przez komendanta głównego Państwowej Straży Pożarnej. Zgodnie z nimi opracowywany jest roczny harmonogram doskonalenia zawodowego w SK, będący wykładnią harmonogramu kwartalnego, realizowanego przez każdego z funkcyjnych SK. Nadzór nad doskonaleniem zawodowym w stanowiskach kierowania powinni pełnić kierownicy komórek organizacyjnych (naczelnicy wydziałów operacyjnych, w których strukturze umieszczone są stanowiska kierowania). W kraju przyjęto bardzo zróżnicowane formy realizacji doskonalenia zawodowego opisywanych komórek. W części komend jest to samodoskonalenie się dyżurnych przy ograniczonym udziale przełożonych bądź funkcyjnych innych komórek organizacyjnych. Wynika to z funkcjonowania jednoosobowych komórek organizacyjnych bądź też ze struktury organizacyjnej - na przykład wydział operacyjny składa się z naczelnika oraz dyżurnych stanowiska kierowania, co znacząco ogranicza możliwość wspólnych szkoleń pionu operacyjnego.
Część komend preferuje model włączania dyżurnych w system doskonalenia zawodowego innych komórek organizacyjnych. Wtedy część tematów doskonalenia zawodowego realizowana jest wspólnie z funkcyjnymi zmian służbowych podziału bojowego. Z naszego wywiadu wynika, że zdecydowana większość funkcyjnych SK oczekuje szkoleń, podczas których mieliby możliwość analizy podejmowanych działań oraz wymiany doświadczeń z pozostałymi dyżurnymi danego stanowiska z dyżurnymi SK z sąsiadujących powiatów. Zestawienie najczęściej występujących braków w doskonaleniu zawodowym wraz z propozycjami usprawnienia jego poziomu zawiera tabela
| Niedobory |
Propozycje działań |
|---|---|
| Brak lub niewystarczające przygotowanie nowo wytypowanych funkcyjnych PSK i ich dublerów |
Wprowadzenie obowiązku szkolenia wstępnego dla osób wyznaczonych do służby dyżurnego lub dublera w stanowisku kierowania |
| Zbyta mała liczba szkoleń wspólnych ze zmianami służbowymi podziału bojowego |
Realizacja szkoleń zmian służbowych podziału bojowego, w które włączone są stanowiska kierowania (zmiana służbowa wykonuje dane ćwiczenie, dyżurny stanowiska kierowania koordynuje działania z pozycji PSK/MSK, po zakończeniu ćwiczeń następuje ich omówienie przy udziale dyżurnego) |
| Ograniczony zasób wiedzy w zakresie praw i obowiązków podmiotów współdziałających z JOP podczas zdarzeń ratowniczych |
Organizacja gier sztabowych, ćwiczeń aplikacyjnych bądź spotkań o charakterze prewencyjno-operacyjnym z udziałem przedstawicieli podmiotów współdziałających. Podczas tego typu spotkań funkcyjni stanowisk kierowania mają możliwość konfrontacji swojej wiedzy i często oczekiwań z ich adresatami |
| Ograniczona liczba szkoleń wymuszających weryfikowanie operacyjnego stanu przygotowania powiatu do podejmowania konkretnych działań ratowniczych |
Organizacja szkoleń w formie opisowego zadania zawierającego założenie taktyczne wraz ze szczegółowymi uwarunkowaniami odnoszącymi się do danego zagadnienia (np. zagrożenie powodziowe danego obszaru), gdzie dyżurny stanowiska kierowania ma możliwość zweryfikowania wspólnie z przełożonym np. aktualności i tematycznej zawartości stosownej dokumentacji operacyjnej. Taka forma szkolenia pozwala również na zweryfikowanie wiedzy operacyjnej funkcyjnych stanowisk kierowania i znajomości terenu chronionego. |
| Ograniczony poziom wiedzy na temat rzeczywistego potencjału SIS będących w dyspozycji PSK/MSK |
Bardzo dobrą formą usprawniania przepływu informacji na temat pozostającego w dyspozycji sprzętu jest włączenie funkcyjnych stanowisk kierowania w skład zespołów kontrolnych, inspekcyjnych itp. Ich udział w czynnościach kontrolnych poszczególnych pododdziałów (inspekcje zmian służbowych PSK, inspekcje OSP, inspekcje WBO) pozwala naocznie zapoznać się z dysponowanym do działań potencjałem, co często znacznie zmienia podejście i decyzyjność w późniejszych działaniach. |
| Ograniczona wiedze o potencjale SIS powiatów sąsiadujących. |
Organizacja wspólnych szkoleń dla obsad stanowisk kierowania z sąsiadujących powiatów, podczas których funkcyjni mają możliwość wymiany doświadczeń, przekazania informacji na temat sposobów rozwiązywania określonych problemów. |
| Brak szkoleń z zakresu prowadzenia rozmów z osobami zgłaszającymi zdarzenie |
Organizacja szkoleń z udziałem psychologów, specjalistów w dziedzinie komunikacji interpersonalnej, poruszających praktyczne aspekty prowadzenia rozmów telefonicznych. |
| Ograniczona liczba szkoleń z zakresu wsparcia psychicznego dla obsad stanowisk kierowania |
Organizacja szkoleń z udziałem psychologów obejmująca omówienie procedury dysponowania psychologa na potrzeby uczestników akcji ratowniczych, a także praktyczne zajęcia z zakresu radzenia sobie ze stresem towarzyszącym dyżurnym obsad SK.
Ważne jest także zapewnienie dyżurnym SK wsparcia psychologów po zdarzeniach trudnych, traumatycznych (często dyżurny w rozmowie telefonicznej musi udzielać wskazówek dotyczących kpp dzwoniącym poszkodowanym, rozmawiać z osobą chcącą popełnić samobójstwo itp.). W większości przypadków, jeśli wspomniana pomoc jest dysponowana, pomocą taką objęci są strażacy uczestniczący bezpośrednio w akcji, a dyżurnych, których obciążenie psychiczne jest bardzo duże, najczęściej się pomija. |
Realizacja części zamieszczonych w tabeli 3 wniosków pozwoliłaby usprawnić funkcjonowanie SK.
Zauważalne jest mniejsze zainteresowanie strażaków pełnieniem służby w SK niż np. w podziale bojowym. Idealnym rozwiązaniem wydaje się pełnienie służby w SK przez funkcjonariuszy z dużym stażem w podziale bojowym, co pozwoliłoby na usprawnienie koordynacji działań ratowniczych. Niestety, w większości przypadków jest to cel, do którego należy dążyć, a nie stan faktyczny. Warto rozważyć wprowadzenie okresowych kontroli weryfikujących poziom wiedzy obsad SK, co dawałoby szansę wyrównywania merytorycznego poziomu poszczególnych dyżurnych. Proponowana forma weryfikacji powinna odbiegać od typowej inspekcji SK, a na celu mieć głównie kontrolę operacyjnego przygotowania funkcyjnych do powierzonych zadań (kontrola prawidłowego wykorzystania dokumentacji operacyjnej, znajomość potencjału SIS będących w dyspozycji SK itp.). Opisywanej kontroli powinni być poddawani zarówno etatowi, jak i nieetatowi funkcyjni SK, a podmiotem kontrolującym mogliby być np. funkcyjni pionu operacyjnego z sąsiedniego powiatu. Dzięki temu kontrola nabrałaby typowo zadaniowego charakteru, a zarówno kontrolowani, jak i kontrolujący poruszaliby się swobodnie w omawianej tematyce.
***
Funkcyjni SK odgrywają niezwykle istotną rolę w systemie ratowniczym. Ich przygotowanie, komfort oraz warunki pracy bezpośrednio przekładają się na jakość działań ratowniczych. Często są tymi, którzy jako pierwsi rozmawiają z poszkodowanymi i prawie zawsze ostatnimi, którzy decydują o tym, komu i w jaki sposób udzielić pomocy. Sprawność działania każdego systemu, a więc również krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego, uzależniona jest od poprawnego przekazu i wymiany informacji.
mł. bryg. Przemysław Berus jest głównym specjalistą w Wydziale Kształcenia SA PSP w Poznaniu,
st. kpt. Daniel Przewoźniak - wykładowcą w Wydziale Kształcenia SA PSP w Poznaniu (pełnił służbę w MSK oraz WSKR w Poznaniu),
a ogn. Piotr Janiuk starszym technikiem w Wydziale Informatyki i Łączności SA PSP w Poznaniu (pełnił służbę w PSK w Jarocinie)
fot. asp. Jakub Stępora KP PSP w Tomaszowie Lubelski