Służba i flota

Czas poznać kolejne oblicze ratownictwa. W tym numerze PP zagości jego dziedzina związana z jednym z żywiołów. Chodzi o wodę, ale specyficzną, bo dość mocno słoną - czyli ratownictwo morskie. Jak funkcjonuje?

Prekursorem ratownictwa morskiego była Wielka Brytania, ograniczało się ono jednak do ratowania kutrów rybackich. Historia tej dziedziny ratownictwa w Polsce ma swój początek w 1797 r. Po katastrofie statku Langeland (i kradzieży łupów przez mieszkańców Łeby) powstały pierwsze przepisy dotyczące ratowania ludzi i mienia. Stacje ratownictwa morskiego zaczęły powstawać w połowie XIX w.

Nowelizacja prawa dotyczącego bezpieczeństwa na morzu to druga dekada XX w. Wtedy po katastrofie Titanica (1912 r.) odbyła się pierwsza konferencja, w wyniku której podpisano konwencję międzynarodową SOLAS odnoszącą się do bezpieczeństwa żeglugi (konwencja SOLAS w jej kolejnych formach jest powszechnie uważana za najważniejszą ze wszystkich traktatów międzynarodowych dotyczących bezpieczeństwa statków handlowych, miała pięć wersji, ostatnia - z 1974 r. zawiera procedurę milczącej akceptacji, weszła w życie w 1980 r.).

Niestety, w okresie międzywojennym mimo posiadania przez państwo polskie dostępu do morza, floty handlowej i rybackiej oraz dużego portu morskiego w Gdyni ratownictwo morskie praktycznie nie istniało. Pod koniec 1945 r. powołane zostały służby, które ze względu na powojenne utrudnienia w żegludze miały oczyszczać szlaki morskie, wydobywać wraki do odbudowy, podejmować działania holowania oraz ratować mienie. W latach 1948-1949 wprowadzono do eksploatacji pierwsze w historii polskiego ratownictwa statki i łodzie, zbudowane wyłącznie dla potrzeb ratownictwa morskiego [1]. 

Czym jest ratownictwo morskie?

Jest ono działalnością polegająca na udzielaniu pomocy ludziom, statkom i innym obiektom znajdującym się w niebezpieczeństwie na morzu lub na brzegu, wydobywaniu wraków i mienia oraz usuwaniu szkód ekologicznych na morzu i na wodach z nim połączonych. Wyróżnia się ratowanie: ludzi - bezpłatne ratowanie życia lub zdrowia pasażerów i załóg jednostek pływających, środowiska - usuwanie rozlewów olejowych i innych substancji niebezpiecznych na morzu oraz mienia - odpłatne ratowanie statku, ładunku [2]. Ratownictwo morskie (ang. maritime salvage) obejmuje więc szereg działań nakierowanych nie tylko na niesienie pomocy ludziom znajdującym się w niebezpieczeństwie na morzu, ale także na ocaleniu mienia przed zniszczeniem lub utratą oraz zapobieżenia powstania szkody w środowisku czy zminimalizowania jej rozmiarów.

Ten rodzaj ratownictwa, podobnie jak w przypadku ratownictwa lotniczego (ASAR), jest zorganizowany na podstawie międzynarodowych konwencji, które Polska przyjęła i których zobowiązała się przestrzegać, takich jak: konwencja SAR, konwencja SOLAS, Konwencja o Ochronie Środowiska Morskiego Obszaru Morza Bałtyckiego itp. W związku z powyższym istniała konieczność powołania jednej profesjonalnej państwowej służby działającej w obszarze ratownictwa morskiego. Z dniem 1 stycznia 2002 r. wydzielono z Polskiego Ratownictwa Okrętowego w pełni autonomiczną strukturę Morską Służbę Poszukiwania i Ratownictwa - SAR. 

SAR

Do zadań Służby SAR (ang. Search and Rescue) należy przede wszystkim:

• utrzymywanie ciągłej gotowości do przyjmowania i analizowania zawiadomień
  o zagrożeniu życia oraz wystąpieniu zagrożeń i zanieczyszczeń na morzu,
• planowanie, prowadzenie i koordynowanie akcji poszukiwawczych, ratowniczych oraz zwalczanie zagrożeń i zanieczyszczeń,
• utrzymywanie w gotowości własnych sił i środków,
• współdziałanie z innymi systemami ratowniczymi funkcjonującymi na obszarze kraju,
• współdziałanie z odpowiednimi służbami innych państw, w zakresie realizacji zadań statutowych.

Ponadto SAR zobowiązany jest do administrowania Polską Platformą Informatyczną Administracji Morskiej oraz utrzymywania Punktu Odbioru Alertu zgodnie
z Międzynarodowym Kodeksem Ochrony Statków i Obiektów Portowych.

W skład służby SAR wchodzą Morskie Ratownicze Centrum Koordynacyjne w Gdyni (MRCK), które wraz z Pomocniczym Centrum Koordynacyjnym w Świnoujściu (PCK) przeznaczone jest do organizowania i koordynowania działań ratowniczych na morzu w polskim obszarze odpowiedzialności (SRR), morskie statki ratownicze oraz brzegowe stacje ratownicze.

Zasady dysponowania SIS do interwencji i sama organizacja działań poszukiwawczych i ratowniczych jest analogiczna, jak w przypadku KSRG - decyzję, co do zadysponowania środków w konkretnym zdarzeniu podejmuje personel Morskiego Ratowniczego Centrum Koordynacyjnego, a na miejscu ostateczną decyzję, dotyczącą podjęcia działań - kapitan jednostki ratowniczej SAR. Co ciekawe, zgodnie z postanowieniami konwencji SAR oraz konwencji SOLAS to nie kapitan jednostki ratowniczej, a dyżurny inspektor operacyjny MRCK ma prawo rekwirować na potrzeby prowadzonych akcji każdą jednostkę, która w jego ocenie może być przydatna do działań poszukiwawczo-ratowniczych i która jest w stanie udzielić żądanej pomocy.

Wprowadzone w 2020 r. zmiany w ustawie o bezpieczeństwie morskim dopuszczają, w wyjątkowych sytuacjach, prowadzenie operacji odpłatnego ratowania mienia, jednak zaznaczyć należy, że realizowanie typowych akcji komercyjnych jest niedopuszczalne przede wszystkim z powodu ograniczenia w takiej sytuacji gotowości do typowych działań SAR.

Do wykonywania wszystkich nałożonych zadań Morska Służba Poszukiwania
i Ratownictwa obecnie dysponuje następującymi siłami:

• jednostkami pływającymi, w których skład wchodzi:
• siedem jednostek poszukiwawczo-ratowniczych typu SAR 1500, które jednorazowo mogą podjąć na pokład do 75 rozbitków i osiągają prędkość nawet 32 w., co pozwala szybko dotrzeć do najbardziej oddalonych punktów polskiej strefy SRR,
• trzy statki typu SAR 3000 wyposażone w trzy silniki główne o mocy 4920 kW, pozwalające rozwijać prędkość 24 w. oraz podjąć na pokład do 150 rozbitków, wyposażone w specjalistyczne ambulatoria umożliwiające udzielanie zaawansowanej kwalifikowanej pomocy medycznej w bezpiecznych warunkach,
• dwa statki do zwalczania zanieczyszczeń ropopochodnych rozmieszczone w Gdyni i Świnoujściu;
• jednostkami lądowymi (brzegowe stacje ratownicze) przeznaczonymi do działań w strefie brzegowej (osiem stacji wyposażonych w środki transportu lądowego i środki pływające rozmieszczonych jest wzdłuż wybrzeża od wschodniej do zachodniej granicy kraju w taki sposób, aby zapewnić bezpieczeństwo w każdym punkcie strefy do 6 Mm od linii brzegowej, w której zgodnie z założeniami mają udzielić skutecznej pomocy).

Gotowość do podjęcia działań od momentu ogłoszenia alarmu to zgodnie z Planem SAR 15 min dla statków ratowniczych i 30 min dla brzegowych stacji ratowniczych, jednak w praktyce rzadko przekracza kilka minut. 

Współpraca krajowa i międzynarodowa

Służba SAR współpracuje przy realizacjo swoich zadań z:

• Marynarką Wojenną RP,
• Morskim Oddziałem Straży Granicznej,
• Państwową Strażą Pożarną,
• Policją,
• Państwowym Ratownictwem Medycznym,
• terenowymi organami administracji morskiej.

W myśl przepisów krajowych oraz międzynarodowych, w szczególności konwencji SAR, podpisane zostały umowy między państwami sąsiednimi w zakresie współdziałania w akcjach ratowniczych na morzu. Na szczeblu rządowym są to umowy z rządem Królestwa Szwecji, Federacji Rosyjskiej i Republiki Litewskiej, na szczeblu operacyjnym - umowy ze służbami Republiki Federalnej Niemiec (DGzRS)
i Królestwem Danii.

Najważniejsze ustalenia tych umów i porozumień to upoważnienie do udzielania zezwoleń na wejście jednostkom SAR różnych państw na obce terytorium w celu poszukiwania i ratowania rozbitków, a także do wzajemnego udzielania sobie wszelkiej koniecznej i dostępnej pomocy. Wspomniane porozumienia określają granice obszaru poszukiwania i ratownictwa, na którym Służba SAR wykonuje swoje zadania, a także zasady współpracy w dziedzinie ratowania życia oraz zwalczania zagrożeń i zanieczyszczeń na morzu. 

Trochę liczb

Wydawać by się mogło, że zadań realizowanych przez SAR nie ma zbyt wiele. Morze Bałtyckie nie jest przecież tak popularne dla turystyki morskiej, jak Morze Śródziemne czy Adriatyckie. Jednak, jak wynika chociażby z raportu Komisji Helsińskiej z 2014 r., ruch ten systematycznie wzrasta i taki trend powinien utrzymać się jeszcze długo. Taki stan rzeczy przekłada się również na większą liczbę akcji ratowniczych przeprowadzanych przez SAR.

Tylko w pierwszych trzech kwartałach 2022 r. jednostki SAR interweniowały 234 razy, w 159 przypadkach były to akcje ratowania zagrożonego życia ludzkiego na morzu, w 12 ewakuacje medyczne, w 17 akcje zwalczania rozlewów substancji niebezpiecznych lub zanieczyszczających morze. Warto również zaznaczyć, że w działaniach tych SAR współpracowała z jednostkami PSP aż w 65 przypadkach.

Literatura

1. Krystosik-Gromadzińska, A. Konkolewski, Systemy ratownicze w Polsce. Morska Służba Poszukiwania i Ratownictwa, Wyższa Szkoła Oficerska Wojsk Lądowych, Wrocław 2015.
2. K. Sawicki, Ratownictwo morskie w Polsce. Księga Floty Ojczystej, Gdynia 2001.
3. Międzynarodowa konwencja o bezpieczeństwie życia na morzu sporządzona w 1974 r. w Londynie (konwencja SOLAS),
4. Międzynarodowa konwencji o poszukiwaniu i ratownictwie morskim sporządzona
   w Hamburgu dnia 27 kwietnia 1979 r. (konwencja SAR).
5. Konwencja o ochronie środowiska morskiego obszaru Morza Bałtyckiego sporządzona w Helsinkach dnia 9 kwietnia 1992 r. (konwencja helsińska).
6. Ustawa z dnia 18 sierpnia 2001 r. o bezpieczeństwie morskim (DzU z 2020 r. poz. 680).
7. Ustawa z dnia 18 września 2001 r. Kodeks morski (DzU z 2018 r. poz. 2175).
8. Rozporządzenie ministra transportu, budownictwa i gospodarki morskiej z dnia 22 czerwca 2012 r. w sprawie szczegółowej organizacji Morskiej Służby Poszukiwania i Ratownictwa (DzU z 2012 r. poz. 733).
9. Plan akcji poszukiwawczych i ratowniczych (Plan SAR).
10. Materiały przekazane przez SAR.