Prewencyjne ad hoc

Kwestia ustaleń dotyczących bezpieczeństwa pożarowego w miejscach zgromadzeń wiernychpowracała przy okazji kolejnych wizyt papieskich i innych przedsięwzięć z udziałem dużej liczby ludzi. Szczegółowe wymagania nie były jednak nigdy formułowane.

Mając na uwadze zapewnienie odpowiednich warunków ochrony przeciwpożarowej, a zwłaszcza ewakuacji osobom uczestniczącym w Światowych Dniach Młodzieży, w maju 2015 r. w Wydziale Kontrolno-Rozpoznawczym KW PSP w Krakowie opracowano „Wytyczne w zakresie zabezpieczenia przeciwpożarowego miejsc spotkań wiernych oraz miejsc parkingowych w związku z organizacją Światowych Dni Młodzieży - Kraków 2016”.

Sporządzając je, wzięto pod uwagę, że miejsca zgromadzeń wiernych nie są kwalifikowane jako imprezy masowe zgodnie z ustawą z 20 marca 2009 r. o bezpieczeństwie imprez masowych (DzU z 2015 r., poz. 2139). Ze względu na dużą skalę przedsięwzięcia i liczne skupiska wiernych należało jednak zastosować podstawowe wymagania tej ustawy. Ponadto w dokumencie uwzględniono postanowienia zawarte w „Schemacie operacyjnym organizacji Światowych Dni Młodzieży” z 15 października 2014 r., opracowanym przez Papieską Radę ds. Świeckich.

Dokument dla bezpieczeństwa

W „Wytycznych” określono podstawowe wymagania dotyczące zabezpieczenia miejsc spotkań papieża z wiernymi oraz wymagania techniczno-budowlane dla parkingów i miejsc noclegowych (kempingów i pól namiotowych). Dużą pomocą i wzorem były „Wytyczne zabezpieczenia przeciwpożarowego dla kempingów i pól namiotowych oraz innych obiektów hotelarskich umożliwiających nocleg w namiotach, samochodach mieszkalnych (campobusach) i przyczepach samochodowych” opracowane przez Biuro Rozpoznawania Zagrożeń KG PSP.

Należy podkreślić, że w przypadku ŚDM przepisy pożarowe były w zdecydowanej większości mało adekwatne do charakteru wydarzenia. Zawierają bowiem głównie wymagania dotyczące ewakuacji w budynkach i obiektach budowlanych. Zdecydowanie bardziej przydatne są wymagania dotyczące organizowania w trakcie takich zgromadzeń miejsc postojowych dla samochodów, zawarte w przepisach techniczno-budowlanych.

Zgodnie z definicją zawartą w art. 3 pkt 1 i 3 Prawa budowlanego (DzU z 1994 r., nr 89, poz. 414) miejsca zgromadzeń i miejsca postojowe mogą być traktowane jako obiekty budowlane, jeśli są one wyposażone w infrastrukturę techniczną - np. sieci elektryczne, wodociągowe bądź inne, a także wówczas, gdy na ich terenie zlokalizowane są budynki stałe lub tymczasowe.

Wymagania stawiane przez przepisy ochrony przeciwpożarowej, szczególnie te dotyczące zagadnień organizacyjnych i porządkowych (m.in. uzgadnianie dokumentacji projektowej przez rzeczoznawców ds. zabezpieczeń przeciwpożarowych), a także zasady wynikające z przepisów dotyczących warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie, znalazły zastosowanie głównie w odniesieniu do obiektów budowlanych stanowiących elementy infrastruktury pomocniczej dla miejsc zgromadzeń wiernych i miejsc postojowych w rozumieniu przepisów Prawa budowlanego.

Podstawowe założenie „Wytycznych” dotyczyło planu zagospodarowania terenu głównych wydarzeń. W dokumencie określono podział na sektory według przyjętej wartości maks. 15 000 m2, w sektorach przyjęto przelicznik 0,8 m2/os. dla sektorów położonych najbliżej ołtarza oraz 0,6 m2/os. - dla oddalonych od ołtarza, a w czasie nocnego czuwania - 2 m2/os. Ponadto wskazano, że ewentualne odstępstwa od tej zasady, czyli przyjęcie przelicznika maks. 0,5 m2/os. dla sektorów najbardziej oddalonych oraz 1,5 m2/os. podczas nocnego czuwania w wyznaczonych sektorach mogą nastąpić po potwierdzeniu za pomocą odpowiednich symulacji komputerowych, w których zostanie zachowana nadrzędna reguła: maksymalny czas opuszczania sektora nie przekroczy zakładanych 8 min i zachowana zostanie odpowiednia szerokość wyjść, wynikająca z przyjętej liczby osób (lecz nie mniej niż cztery wyjścia o szerokości min. 2 m każde). Wyjścia ewakuacyjne powinny zostać oznakowane według przyjętego wzorca. W „Wytycznych” przyjęto ponadto, że dokumentację projektową należy uzgodnić przez rzeczoznawcę ds. zabezpieczeń przeciwpożarowych i przedstawić do zaopiniowania małopolskiemu komendantowi wojewódzkiemu PSP.

„Wytyczne” przekazano do Archidiecezji Krakowskiej, która organizowała przedsięwzięcie, a następnie do wskazanych przez organizatora projektantów. Kierowali się nimi w trakcie aranżacji miejsc głównych wydarzeń (Błoni krakowskich i Pól Miłosierdzia w Brzegach) oraz projektowania obiektów tymczasowych na tych terenach (ołtarzy, namiotów itp.). „Wytyczne” były też brane pod uwagę przy organizacji pól namiotowych na terenie miasta i powiatu krakowskiego.

Warto zaznaczyć, że na początku 2016 r. ukazała się ustawa z 18 marca 2016 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z organizacją wizyty Jego Świątobliwości Papieża Franciszka w Rzeczypospolitej Polskiej oraz Światowych Dni Młodzieży - Kraków 2016 (DzU z 2016 r., poz. 393), która określiła szczególne zadania organów administracji publicznej (tzw. specustawa ŚDM). Na organizatorów nałożyła ona obowiązek zgłoszenia budowy obiektów tymczasowych tylko właściwemu organowi administracji architektoniczno-budowlanej, z pominięciem organów PSP, co w znacznym stopniu utrudniło dokonanie właściwej oceny rozwiązań przyjętych w dokumentacji projektowej.

Przeprowadzone czynności kontrolno-rozpoznawcze

Przygotowując się do Światowych Dni Młodzieży, w ramach rozpoznawania zagrożeń wytypowano ponad 1800 obiektów, w których mogliby przebywać pielgrzymi. Obejmowały one:

• miejsca organizacji uroczystości religijnych, spotkań i wizyt duchownych i gości,
• miejsca pobytowe papieża i zaproszonych gości,
• bazę noclegową dla pielgrzymów (hotele, motele, pola namiotowe i biwakowe),
• wyznaczone miejsca parkingowe autobusów, autokarów, samochodów osobowych,
• lotnisko w Balicach, dworce i przystanki kolejowe,
• zlokalizowane przy trasach przejazdowych kolumny papieskiej obiekty przemysłowe, ZZR, ZDR, stacje paliw i inne obiekty mogące być aktem terroru czy stanowić zagrożenie dla uczestników uroczystości.

Początkowo działania kontrolno-rozpoznawcze prowadzono zgodnie z kodeksem postępowania administracyjnego, co powodowało ich znaczne wydłużenie i skomplikowanie (konieczność ustalenia strony postępowania, wcześniejszego zawiadomienia o przeprowadzeniu czynności). Postanowiono więc przyjąć uproszczone formy kontroli, na zasadach określonych w kartach kontroli obiektów (tak jak np. podczas Euro 2012 czy MŚ w Siatkówce Mężczyzn). Taka forma pozwoliła na objęcie kontrolą praktycznie wszystkich wytypowanych obiektów. Większość z nich (ponad 850) zlokalizowana była na terenie działania KM PSP w Krakowie, co spowodowało konieczność delegowania funkcjonariuszy z innych powiatów do przeprowadzenia tych kontroli. W działaniach prewencyjnych uczestniczyli też oficerowie z innych pionów, głównie operacyjnego. Obiekty, w których warunki ochrony przeciwpożarowej nie pozwalały na pobyt pielgrzymów, otrzymywały opinię negatywną ze wskazaniem nieprawidłowości. Ich lista przekazywana była na bieżąco do organizatora, po czym były one wykreślane ze stosownego wykazu.

Ilościowy wykaz skontrolowanych obiektów woj. małopolskie:

• Liczba skontrolowanych obiektów: 1838
• Liczba opinii pozytywnych: 1758
• Liczba opinii negatywnych: 80
• Liczba obiektów wytypowanych do kontroli: 1838

Ponieważ tzw. specustawa ŚDM nie nałożyła na organizatora obowiązku zgłoszenia zakończenia budowy niezbędnej infrastruktury na potrzeby Światowych Dni Młodzieży do organów PSP, czynności kontrolno-rozpoznawcze obejmowały zakres wynikający z art. 23 ust. 2 pkt 7 ustawy z 24 sierpnia 1991 r. o Państwowej Straży Pożarnej, tj. wystąpienie istotnych nowych okoliczności w zakresie stanu bezpieczeństwa na terenie działania komendy powiatowej (miejskiej) PSP. Prowadzone one były w trakcie budowy tych obiektów, gdyż po zakończeniu procesu budowlanego nie byłoby już czasu na wprowadzenie niezbędnych poprawek. Podpisanie protokołu z czynności kontrolno-rozpoznawczych przeprowadzonych na obiekcie ołtarza w Brzegach przez zespół powołany przez małopolskiego komendanta wojewódzkiego PSP nastąpiło 29 sierpnia około godz. 23.00, a więc w noc poprzedzającą pierwsze uroczystości z udziałem papieża Franciszka.

Pozostałe działania

Wydział Kontrolno-Rozpoznawczy KW PSP w Krakowie opracował „Analizę zagrożeń i ryzyka ich powstania” dla miejsc zgromadzeń. Określono w niej prawdopodobieństwo wystąpienia niepożądanych zdarzeń i ich skutki. Analiza ta stała się podstawą do określenia właściwego poziomu zabezpieczenia, w tym operacyjnego, przez siły i środki PSP i OSP. To m.in. na jej podstawie Wydział Operacyjny KW PSP w Krakowie opracował „Plan zabezpieczenia Światowych Dni Młodzieży Kraków 2016 w zakresie ochrony przeciwpożarowej”. Nadmienię tylko ­ dla lepszego zobrazowania skali problemów, z jakimi przyszło się zmierzyć służbom ratowniczym na Polach Miłosierdzia w Brzegach - że na tym terenie znajdują się sztuczne zbiorniki wodne (żwirowiska), rzeki, linie napowietrzne wysokiego napięcia i gazociąg.

Innym zadaniem, które miała do zrealizowania Państwowa Straż Pożarna, było opracowanie instrukcji postępowania w przypadku pożaru lub innego miejscowego zagrożenia w miejscu i czasie poszczególnych wydarzeń w ramach Światowych Dni Młodzieży, spełniającej wymagania określone w przepisach wydanych na podstawie art. 6 ust. 5 ustawy z 20 marca 2009 r. o bezpieczeństwie imprez masowych. Instrukcje te zostały opracowane przez Wydział Kontrolno-Rozpoznawczy KW PSP w Krakowie wspólnie z organizatorem poszczególnych wydarzeń. Łącznie powstało 40 dokumentów. Ich integralną częścią były plany ewakuacji dla poszczególnych terenów głównych wydarzeń ŚDM, opracowane przez funkcjonariuszy Biura Rozpoznawania Zagrożeń KG PSP.

Fakt, że podczas trwania Światowych Dni Młodzieży na terenie woj. małopolskiego nie odnotowano żadnych niepokojących zdarzeń, świadczy o właściwym przygotowaniu obiektów przez organizatorów, a także odpowiednich działaniach podejmowanych przez funkcjonariuszy pionu kontrolno-rozpoznawczego nie tylko w trakcie trwania wydarzeń imprezy, lecz także w okresie ją poprzedzającym.

W materiale wykorzystano dane (wytyczne, analizy) z dokumentacji przygotowanej przez Wydział Kontrolno-Rozpoznawczy KW PSP w Krakowie.

bryg. Marek Szklarski jest zastępcą naczelnika Wydziału Kontrolno-Rozpoznawczego KW PSP w Krakowie

wrzesień 2016