Precedencja, czyli zasady pierwszeństwa

Termin precedencja pochodzi z języka łacińskiego i oznacza pierwszeństwo, pierwsze miejsce. Określa stosowany w dyplomacji i w oficjalnych okolicznościach zbiór zasad, za pomocą których ustala się porządek występowania dyplomatów oraz zaproszonych gości. Stanowi wsparcie przy podejmowaniu decyzji o prawidłowej kolejności ich powitania, przedstawiania, zajmowania miejsc, czy przemawiania. Pozwala okazać szacunek należny osobom piastującym zaszczytne stanowiska, a w życiu prywatnym – daje możliwość uhonorowana i wyróżnienia osób szczególne dla nas ważnych, na przykład seniorów rodu. Przestrzeganie zasad precedencji ułatwia organizację uroczystości i pomaga uniknąć ryzyka urażenia czyjejś godności.

Na Kongresie Wiedeńskim w 1815 r., ustalono zasady precedencji w stosunkach międzynarodowych, według których „przedstawiciele dyplomatyczni tej samej kategorii zajmą między sobą miejsca stosownie do daty oficjalnego zawiadomienia o ich przybyciu”, to znaczy od momentu złożenia listów uwierzytelniających głowie państwa. Oznacza to, że dziekanem korpusu dyplomatycznego w danym kraju jest dyplomata najdłużej piastujący swój urząd. Zasada ta miała podkreślać równość suwerennych państw, niezależnie od ich wielkości, potencjału gospodarczego czy militarnego. Norma ta została potwierdzona przez Konwencję Wiedeńską z 1961 r. i obowiązuje do dziś. W krajach o tradycji katolickiej zwyczajowo dziekanem korpusu jest nuncjusz apostolski, niezależnie od czasu pobytu na placówce. Reguła ta obowiązuje także w Polsce, podobnie jak w ponad czterdziestu krajach świata.
W Polsce zasady ustalania porządku hierarchii stanowisk i godności kształtowały się od średniowiecza. Obecne zasady precedencji opierają się na normach obowiązujących w państwach demokratycznych. Najważniejszą z nich jest zapisana w konstytucji kolejność zastępowania głowy państwa, ponadto zasada wyższości stanowisk obieralnych nad mianowanymi, władzy centralnej nad lokalną oraz trójpodziału władzy.
W 1992 r. rozporządzeniem ministra spraw zagranicznych określono precedencję najwyższych stanowisk w Polsce. Powstało ono na tyle dawno, że nie uwzględnia nowo powstałych instytucji i stanowisk (na przykład posłów do Parlamentu Europejskiego). Ponieważ jednak nie istnieje żadna inna regulacja, dokument ten, dostosowany do współczesnych potrzeb, obowiązuje do dziś.
Praktyka
Niezależnie od stopnia formalności uroczystości, za prawidłowy przebieg spotkania odpowiada zawsze gospodarz. Jeśli to on jest mistrzem ceremonii, zaczyna witanie gości od najważniejszego z nich, jeśli natomiast rolę prowadzącego przekaże prezenterowi, ten powinien wymienić i powitać gospodarza jako pierwszego. Może również zastosować formułę: „W imieniu gospodarza, pana komendanta XY, witam serdecznie…”.
Przy przyjmowaniu gości należy przestrzegać zasady prawej ręki, zgodnie z którą powinniśmy stanąć tak, aby najważniejsza osoba z przybyłych znalazła się po naszej prawej stronie. Pamiętajmy o tym przy wspólnym występowaniu na scenie oraz podczas pozowania do zdjęć.
Jeśli w sytuacji służbowej staniemy przed koniecznością przywitania się z osobą, której pozycja będzie wyższa od naszej, ukłońmy się, powiedzmy dzień dobry, ale poczekajmy, aż to ona wykaże inicjatywę i pierwsza wyciągnie do nas dłoń w geście powitania. W tego typu okolicznościach tylko pozycja w hierarchii służbowej, a nie płeć decyduje o tym, kto jest ważniejszy. Prywatnie poczekajmy, aż kobieta pierwsza poda nam rękę. Postawieni przed koniecznością przedstawienia sobie nieznających się uczestników spotkania, w pierwszej kolejności wymieńmy godność i funkcję osoby mniej ważnej, aby stojący wyżej w hierarchii miał możliwość zorientowania się, z kim ma do czynienia.
Gdy na uroczystość zaprosimy wielu gości, zachowajmy umiar przy witaniu z mównicy wszystkich przybyłych. Wymieńmy z imienia, nazwiska i funkcji najważniejszych z nich, pozostałych można powitać grupowo (radnych różnych szczebli, przedstawicieli instytucji i organizacji).
Jeśli zaproszony wysokiej rangi gość deleguje na uroczystość osobę w zastępstwie, nie przysługuje jej miejsce w precedencji osoby, którą zastępuje.
Gości na widowni należy rozsadzić według ściśle określonego porządku. W zależności od ukształtowania sali, miejsca honorowe wyznaczamy według następującego porządku:

Ważna jest również umiejętność odpowiedniego usadzenia gości w samochodzie. Jeśli samochodem kieruje szofer, wtedy najważniejsze miejsce jest z tyłu, z prawej, po przekątnej kierowcy. Drugie w ważności jest miejsce z tyłu, z lewej, ostatnie z przodu przy kierowcy. Sytuacja zmienia się, gdy samochód prowadzi gospodarz, wtedy miejsce honorowe znajduje się z przodu, precedencja kolejnych miejsc przypada jak poprzednio.
Przy aranżacji stołu rozmów zachowanie odpowiedniego porządku również jest ważne. Delegacje umieśćmy wzdłuż dłuższych boków stołu, przeznaczając centralne, środkowe miejsce dla najważniejszego jej członka. Goście powinni mieć widok na drzwi prowadzące do pomieszczenia i w miarę możliwości całą salę. Naprzeciwko usiądzie delegacja gospodarzy, a centralne miejsce vis-à-vis gościa VIP zajmie przewodniczący delegacji gospodarzy. Na krótszych końcach stołu powinni zasiąść sekretarze, spisujący przebieg obrad.

Precedencja najwyższych stanowisk państwowych w Rzeczpospolitej Polskiej:

1. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej
2. Marszałek Sejmu RP
3. Marszałek Senatu RP
4. Prezes Rady Ministrów
5. Wiceprezesi Rady Ministrów
6. Wicemarszałkowie Sejmu RP
7. Wicemarszałkowie Senatu RP
8. Ministrowie, Członkowie Rady Ministrów
9. Ministrowie Stanu
10. Prezes Trybunału Konstytucyjnego
11. Przewodniczący Trybunału Stanu – Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego
12. Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego
13. Prezes Najwyższej Izby Kontroli
14. Rzecznik Praw Obywatelskich
15. Kierownicy urzędów centralnych
16. Przewodniczący komisji sejmowych
17. Przewodniczący komisji senackich
18. Posłowie na Sejm RP
19. Senatorowie RP
20. Posłowie do Europarlamentu
21. Sekretarze Stanu
22. Szef Kancelarii Prezydenta RP
23. Szef Kancelarii Prezesa Rady Ministrów
24. Szefowie Kancelarii Sejmu i Senatu
25. Prezesi Sadu Najwyższego
26. Ambasadorowie RP
27. Podsekretarze stanu
28. Wojewodowie
29. Zastępcy prezesów urzędów centralnych
30. Dyrektorzy generalni

Precedencja stanowisk administracji rządowej i samorządowej w województwie:

1. Wojewoda
2. Marszałek województwa
3. Przewodniczący sejmiku województwa
4. Wicewojewoda
5. Prezes regionalnej izby obrachunkowej
6. Przewodniczący samorządowego kolegium odwoławczego
7. Wicemarszałek województwa
8. Wiceprzewodniczący sejmiku województwa
9. Członek zarządu województwa
10. Radny województwa
11. Dyrektor generalny urzędu wojewódzkiego
12. Skarbnik województwa

Precedencja stanowisk samorządowych w powiecie:

1. Starosta
2. Przewodniczący rady powiatu
3. Wicestarosta
4. Wiceprzewodniczący rady powiatu
5. Członek zarządu powiatu
6. Radny powiatu
7. Sekretarz powiatu
8. Skarbnik powiatu

Precedencja stanowisk w gminie/mieście:

1. Wójt/burmistrz/prezydent miasta
2. Przewodniczący rady gminy/miasta
3. Zastępca wójta/burmistrza/wiceprezydent miasta
4. Wiceprzewodniczący rady gminy/miasta
5. Członek zarządu
6. Radny gminy/miasta
7. Sekretarz miasta
8. Skarbnik gminy/miasta
9. Sołtys