Potencjał do wykorzystania

Krajowy system ratowniczo-gaśniczy powstał 1 stycznia 1995 r. Od tego czasu minęło już 20 lat, więc zmiany zachodzące w systemie są dobrze widoczne.

Dynamika zmian w organizacji i funkcjonowaniu KSRG była na przestrzeni lat zróżnicowana. Determinowały ją m.in. nakłady finansowe, skala i rodzaj występujących zagrożeń, a także realizacja procesu planowania operacyjnego. W niniejszym artykule pokażę, jak zmienił się potencjał systemu w ciągu ostatnich czterech lat. Punktem wyjścia będą szczegółowe materiały analityczne opracowane przez Wydział Planowania Operacyjnego i Analiz w Krajowym Centrum Koordynowania Ratownictwa i Ochrony Ludności KG PSP.    

W ciągu 20 lat istnienia KSRG skupiano się głównie na samym funkcjonowaniu systemu, jego bieżących bolączkach i potrzebach oraz kierunkach rozwoju, tym samym poświęcając chyba zbyt mało czasu sferze analitycznej. Opracowywane były różne materiały (raporty, notatki), które wspomagały proces podejmowania decyzji z zakresu wyposażenia jednostek KSRG i ich organizacji oraz wyszkolenia ratowników. Informacje o KSRG podawane były także w biuletynach informacyjnych KG PSP. Kompleksowego dokumentu w postaci analizy potencjału ochotniczych straży pożarnych włączonych do KSRG jednak nie było.

Decyzja o jego opracowaniu zapadła w 2010 r. Ustalono, że dokument powinien zawierać: analizę funkcjonowania KSRG (geneza i podmioty tworzące, zadania, organy odpowiedzialne, poziomy tworzenia), regulacje prawne, statystykę zdarzeń, sieć podmiotów KSRG, rozmieszczenie OSP należących do KSRG szczegółową analizę wyposażenia i wyszkolenia. Kolejnym elementem miała być analiza potencjału jednostek OSP, które mają być włączone do KSRG w latach 2011-2014, w tym: plan włączenia jednostek do systemu, wyposażenie w samochody pożarnicze i inny sprzęt, potencjał osobowy oraz plan włączania OSP do KSRG po 2014 r. Ostatni element dokumentu, tak jak w każdej analizie, miały stanowić wnioski podsumowujące stan istniejący (słabe i mocne strony systemu) oraz wskazujące dalsze kierunki rozwoju KSRG w zakresie prawnym, organizacyjnym, zadaniowym, wyposażeniowym i szkoleniowym. 

W trakcie opracowywania dokumentu analitycznego zaszła potrzeba poszerzenia go o kolejne dokumenty, takie jak: „Rozbudowa krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego w zakresie przedsięwzięć szkoleniowych”, „Standard wyposażenia samochodu ratowniczo-gaśniczego z funkcją ratownictwa technicznego” oraz „Standard wyposażenia strażaka ratownika OSP”.

Należy podkreślić, że w analizie zawarto bardzo istotny element, a mianowicie porównanie istniejącego stanu wyposażenia jednostek OSP z KSRG z zaproponowanymi standardami wyposażenia. Pozwoliło to, po uwzględnieniu kosztu jednostkowego sprzętu, na określenie potrzeb finansowych wszystkich OSP włączonych do KSRG, niezbędnych do osiągnięcia założonego standardu, a także wskazanie priorytetów zakupu, które ukierunkowano zgodnie z decyzją komendanta głównego PSP na zapewnienie bezpieczeństwa ratownikom.

Opracowanie tak kompleksowego materiału analitycznego wymagało pozyskania szczegółowych danych, zarówno z poziomu KP/M PSP, KW PSP, jak i poszczególnych Biur KG PSP. W marcu 2011 r. analiza potencjału OSP włączonych do KSRG została przedłożona ministrowi spraw wewnętrznych i administracji. Zaakceptowany przez niego dokument  wytyczył dalsze kierunki i działania związane z rozwojem KSRG.

Komendant główny PSP zdecydował, że dokonywanie okresowych analiz potencjału OSP z KSRG będzie odbywało się co dwa lata. Wziął bowiem pod uwagę, potrzebę właściwej realizacji procesu planowania operacyjnego oraz planowania z zakresu logistyki i szkolenia. Taką analizę z poziomu KG PSP przeprowadzono więc w 2013 r. (według stanu na 31 grudnia 2012 r.), a kolejna (według stanu na 31 grudnia 2014 r.) jest przygotowywana.

Zawartość analizy przechodziła ewolucję. W 2013 r. została ona rozszerzona m.in. o opis charakterystycznych zdarzeń, w których uczestniczyły siły OSP oraz tzw. analizę porównawczą, umożliwiającą wskazanie zmian i różnic, które nastąpiły w porównaniu do stanu wykazanego w pierwszej analizie potencjału.

Liczba OSP w KSRG

Według stanu na 31 grudnia 2010 r. w krajowym systemie ratowniczo-gaśniczym było 3815 OSP, a w analogicznym miesiącu w 2014 r. liczba ta wynosiła 4031. Z danych wynika, że łączny potencjał KSRG wzrósł o 216 OSP. Do systemu w 2011 r. włączono 61 OSP, w 2012 r. - 43, w 2013 r. - 78, a w 2014 r. - 41. Należy zaznaczyć, że w tym okresie z systemu wyłączonych zostało siedem OSP. 

Stan osobowy OSP w KSRG

Zgodnie z zawartym w analizie KG PSP z 2011 r.  standardem, w OSP włączonej do KSRG powinno znajdować się 12 przeszkolonych ochotników będących w stałej gotowości, spełniających ustawowe kryterium udziału w bezpośrednich działaniach ratowniczych (wiek 18-65 lat, przeszkolenie pożarnicze, badania lekarskie). To kryterium na koniec 2014 r. spełniało 79 487 członków OSP w KSRG, co stanowi 60,3% wszystkich członków OSP w przedziale 18-65 lat (w 2010 r. było to 40,3%).  Na koniec 2010 r. liczba członków OSP z KSRG wynosiła 155 859, w wieku 18-45 było ich 125 917.  Obecnie liczba członków OSP włączonych do KSRG wynosi 180 298, zaś 131 658 z nich to druhowie w wieku 18-65 lat. W stosunku do stanu z 31 grudnia 2010 r. liczba członków OSP wzrosła o 13 746. Badania lekarskie w 2010 r. miało 45% druhów OSP, a w 2014 r. - 46,8%.

Stan wyszkolenia

Poziom wyszkolenia druhów OSP decyduje o jakości i skuteczności prowadzonych działań ratowniczych, a także o ich bezpieczeństwie. Istotne jest, by w jednostce OSP z KSRG liczba wyszkolonych ratowników była zgodna z założonym przez KG PSP standardem zawartym w analizie potencjału z 2011 r. Zgodnie z tym standardem w jednostce OSP powinno być m.in. co najmniej czterech druhów, którzy ukończyli szkolenie dowódcze. W przypadku objęcia kierowania działaniem ratowniczym przez jednego z ww. druhów otrzymuje on szereg uprawnień określonych zarówno w ustawach o ochronie ppoż  i  PSP, jak i rozporządzeniu Rady Ministrów. Ale trzeba mieć świadomość, że z uprawnieniami wiąże się też duża odpowiedzialność za całość prowadzonych działań ratowniczych i podejmowane decyzje (odpowiedzialność karna, cywilna). Położenie przez KG PSP dużego nacisku na potrzebę organizacji szkoleń dowódczych spowodowało, że w ciągu ostatnich czterech lat liczba członków OSP przeszkolonych w zakresie dowodzenia znacznie wzrosła. Według stanu na koniec 2014 r. druhów po przeszkoleniu dowódczym nie miało 28 jednostek OSP (w 2010 r. było ich 810).

Strażnice

Z danych z 31 grudnia 2010 r. wynika, że w  3815 OSP w KSRG było 8495 stanowisk garażowych, zaś na koniec 2014 r. w 4031 OSP - 9253 stanowisk. Przybyło więc w analizowanym okresie 758 stanowisk.

System selektywnego alarmowania jest niezbędny do szybkiego powiadomienia OSP o zaistniałym zdarzeniu. To kluczowe narzędzie do osiągnięcia gotowości jednostki, dlatego w ciągu ostatnich 10 lat wyposażenie OSP w ten system stanowiło priorytet. Zgodnie ze stanem na 31 grudnia 2010 r. system funkcjonował w 3683 strażnicach, co stanowiło 96,5% ich ogólnej liczby, zaś 31 grudnia 2014 r. był zainstalowany 3899 strażnicach (co odpowiada 96,7%). Trzeba go zainstalować jeszcze w 132 jednostkach OSP, by osiągnąć 100% stanu.

Samochody pożarnicze

W 2010 r. OSP w KSRG dysponowały łącznie 5645 samochodami ratowniczo-gaśniczymi, w tym 4022 samochodami średnimi i 1623 samochodami ciężkimi. Zgodnie ze stanem na 31 grudnia 2014 r. było to 6214 samochodów ratowniczo-gaśniczych, z czego 4441 stanowiły samochody średnie, a 1773 samochody ciężkie. Stan posiadania pojazdów pożarniczych w OSP w KSRG wzrósł w analizowanym okresie o 569 samochodów ratowniczo-gaśniczych.

W ciągu ostatnich czterech lat liczba samochodów ratowniczo-gaśniczych zakupionych/karosowanych dla OSP z dofinansowaniem z dotacji KSRG wyniosła 599, a wycofanych z PSP i przekazanych do OSP ­ 562.

W ciągu czterech lat liczba OSP w KSRG mających tylko jeden samochód gaśniczy zmniejszyła się z 2080 do 1987 (czyli o 95 jednostek). O 438 sztuki wzrosła liczba pojazdów średnich i ciężkich w przedziale wiekowym do 10 lat.

Sprzęt łączności radiowej

Prowadzenie działań ratowniczo-gaśniczych wymaga stosowania radiotelefonów przewoźnych montowanych na pojazdach pożarniczych oraz radiotelefonów nasobnych. OSP z KSRG na koniec 2014 r. dysponowały 9676 radiotelefonami przewoźnymi (średnio 2,4 sztuki na OSP) i 16436 radiotelefonami nasobnymi (4 sztuki na OSP). Stan posiadania tego sprzętu w analizowanym okresie wzrósł odpowiednio o 1330 i 6120 sztuk (w 2010 r. liczba ta wynosiła odpowiednio 2,2 i 2,7 na jednostkę). Rozpatrując założony przez KG PSP standard wyposażenia jednostki OSP w KSRG (jako minimum przyjęto jeden radiotelefon przewoźny i dwa radiotelefony nasobne) i porównując go ze stanem faktycznym, stwierdzono, że w 2010 r. do standardu brakowało 1199, a w 2014 r. już tylko 385 radiotelefonów nasobnych. Liczba użytkowanych radiotelefonów przewoźnych okazała się wystarczająca.

Sprzęt ochrony dróg oddechowych

Sprzęt ochrony dróg oddechowych to jeden z najważniejszych elementów decydujących o bezpieczeństwie ratownika prowadzącego działania ratownicze. Mając na uwadze bezpieczeństwo ratowników, w opracowanym przez KG PSP standardzie wyposażenia OSP przyjęto, że w OSP, która de facto ma prowadzić samodzielnie działania podczas gaszenia pożarów wewnętrznych powinny znajdować się minimum cztery aparaty powietrzne nadciśnieniowe. Standardowi temu odpowiada obecnie 3758 OSP, czyli 93,2% wszystkich OSP (w 2010 r. było to 1025 jednostek - 73%). W OSP z KSRG jest obecnie 18 465 aparatów powietrznych nadciśnieniowych, a w 2010 r. było ich 8448. Nastąpił więc ponad dwukrotny wzrost stanu posiadania, który wynikał z przyjętego przez KG PSP priorytetu zakupu sprzętu decydującego o bezpieczeństwie ochotników. Aby w pełni zrealizować założony standard OSP na koniec 2010 r., należało zakupić 7624 aparatów oddechowych, a obecnie potrzeby te wynoszą 289 aparatów.

Środki ochrony indywidualnej i ekwipunek osobisty

Kolejnym elementem decydującym o bezpieczeństwie ochotników są środki ochrony indywidualnej, które zostały wskazane przez KG PSP jako priorytet zakupu  ze  środków finansowych przeznaczonych na KSRG. Przyjęto, że OSP włączona do KSRG powinna mieć minimum 12 kompletów środków ochrony i ekwipunku osobistego. Osobną kwestią jest ich jakość - powinny one gwarantować taki sam poziom bezpieczeństwa, jak ubrania stosowane przez strażaków PSP.

Zgodnie ze stanem na koniec 2014 r. kryterium posiadania minimum 12 kompletów i więcej spełniało 2525 OSP (63%), w 3839 jednostkach OSP było po sześć i więcej kompletów (96%), a w 192 jednostkach OSP mniej niż sześć. Z końcem 2010 r. kryterium 12 kompletów spełniało 1609 OSP (42%), a 464 jednostki miały ich mniej niż sześć. Do wypełnienia założonego standardu w 2010 r. brakowało 9505 kompletów, zaś na koniec 2014 r. - 5701.

Sprzęt ratownictwa medycznego

Obecnie torby medyczne R1 lub R2 znajdują się w wyposażeniu 3995 jednostek OSP w KSRG, czyli w ponad 99%. Do spełnienia założonego kryterium brakuje zaledwie 36 toreb medycznych. W 2010 r. powyższy sprzęt medyczny miały 2701 OSP w KSRG (70%) - brakowało 1114 sztuk do spełnienia założonego kryterium.

Hydrauliczne narzędzia ratownicze

OSP w KSRG, zgodnie z założeniami KG PSP, powinny realizować samodzielne działania ratownicze z zakresu ratownictwa technicznego, w szczególności podczas zdarzeń na drogach. Do realizacji tych działań niezbędne jest wyposażenie ich w ratownicze narzędzia hydrauliczne, a zwłaszcza w narzędzia rozpierająco-tnące oraz pompę hydrauliczną, która je zasila. Początkowo zakładano, że minimum wyposażenia stanowić może narzędzie typu kombi, lecz z uwagi na postęp technologiczny w budowie pojazdów wskazano, że powinny być to narzędzia hydrauliczne oddzielne, tzn. rozpieracz ramieniowy i nożyce hydrauliczne o stosunkowo wysokich parametrach technicznych. W związku z dynamicznym wzrostem liczby pojazdów na drogach posiadanie tego sprzętu przyjęto jako niezbędny warunek dla jednostek OSP włączanych do KSRG. W 2010 r. spośród 3815 OSP w KSRG ratowniczy sprzęt hydrauliczny posiadało 1914, czyli 50%. Zgodnie ze stanem na koniec 2014 r. w swoim wyposażeniu takie narzędzia ma 85% wszystkich OSP w KSRG (3396 na 4031 jednostek).

Pompy do wody zanieczyszczonej

Pompy do wody zanieczyszczonej nie stanowią wyposażenia wymaganego podczas włączania OSP do KSRG, ale są niezbędne do właściwej realizacji zadań ratowniczych. Przyjęto więc, że posiadanie tego sprzętu jest niezbędne w OSP włączonej do KSRG i określono minimalne parametry dotyczące jego wydajności.

Na koniec 2014 r. pompami do wody zanieczyszczonej nie dysponowały 152 OSP (3,8% wszystkich jednostek w KSRG), a, w 2010 r. nie miało ich 1038 OSP (27%).

Agregaty prądotwórcze

Podobnie jak pompy do wody zanieczyszczonej, agregaty prądotwórcze nie są sprzętem wymaganym przy włączaniu OSP do KSRG, ale z uwagi na swoją przydatność podczas działań ratowniczych (i nie tylko) przyjęto, że będą stanowiły standard ich wyposażenia. Na koniec 2014 r. wymogu posiadania agregatu prądotwórczego o minimalnej wymaganej mocy 2,2 kW nie spełniało 27 OSP (0,6%), w 2010 r. było to 356 jednostek (9,3%).

Podsumowanie

W ciągu ostatnich czterech lat funkcjonowania KSRG widoczny jest bardzo duży skok ilościowy i jakościowy wyposażenia OSP włączonych do KSRG. Nastąpił 20% wzrost liczby członków OSP spełniających kryteria bezpośredniego udziału w działaniach ratowniczych. Dzięki przyjętym priorytetom udało się doprowadzić do tego, że tylko w 28 OSP w KSRG na 4013 funkcjonujących w ramach systemu nie ma przeszkolonych dowódców. Potencjał pojazdów OSP z KSRG wzrósł o 569 samochodów ratowniczo-gaśniczych. Poprawił się stan wyposażenia OSP w KSRG w ratownicze narzędzia hydrauliczne, które obecnie ma 85% jednostek, a cztery lata wcześniej miało je tylko 50%. Te dynamiczne zmiany w ciągu ostatnich czterech lat wpłynęły w znacznym stopniu na skuteczność prowadzonych działań, a także wizerunek i postrzeganie przez społeczeństwo krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego.   

Literatura

[1]Analiza potencjału ratowniczego OSP włączonych do KSRG, praca zbiorowa, KG PSP, marzec 2011.
[2]Analiza potencjału ratowniczego OSP włączonych do KSRG, praca zbiorowa, KG PSP, sierpień 2013.
[3]Analiza potencjału ratowniczego OSP włączonych do KSRG, praca zbiorowa, KG PSP, listopad 2015 (projekt).

Tadeusz Jopek

Listopad 2015