Postępowanie egzekucyjne

Postępowanie egzekucyjne nie jest proste. Dlatego na samym początku odpowiedzmy sobie na pytanie: czy rozpoczynając je, w ogóle wiemy, jak powinno przebiegać?

Egzekucja administracyjna może zostać wszczęta po upływie terminu do wykonania obowiązku wskazanego w decyzji administracyjnej. Wówczas wierzyciel, czyli w naszym przypadku odpowiednio: komendant wojewódzki, miejski czy powiatowy Państwowej Straży Pożarnej, powinien przesłać zobowiązanemu pisemne upomnienie, w którym zagrozi, że gdy obowiązki nie zostaną zrealizowane, sprawa zostanie skierowana na drogę postępowania egzekucyjnego. Może ono zostać wszczęte po 7 dniach od doręczenia wspomnianego upomnienia (art. 5 § 1 pkt 1 i art. 15 § 1 ustawy z 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji – zwanej dalej ustawą, DzU z 2014 r., poz. 1619, ze zm.).  Wielu z nas zastanawia się nad terminem, jaki w upomnieniu dać zobowiązanemu do wykonania obowiązku, gdyż kwestia ta nie jest nigdzie uregulowana. Naszym zdaniem zasadne wydaje się 7 dni, a to dlatego, że już podczas wydawania decyzji powinien być uzgodniony z zobowiązanym realny termin, w jakim jest on w stanie zrealizować nałożony na niego obowiązek, a więc w sytuacji, gdy nie wywiązał się z tych ustaleń, nie ma już na co czekać. Wskazany powyżej termin 7 dni, nie wynika wprost z ustawy, lecz jest konsekwencją zapisu o wszczęciu postępowania egzekucyjnego (art. 15 § 1) oraz przyjętej przez nas praktyki.

Równocześnie trzeba naliczyć koszty upomnienia zgodnie z § 1 rozporządzenia ministra finansów z 11 września 2015 r. w sprawie wysokości kosztów upomnienia skierowanego przez wierzyciela do zobowiązanego przed wszczęciem postępowania egzekucyjnego (DzU z 2015 r., poz. 1526) i obciążyć nimi zobowiązanego.

Jeżeli upomnienie nie przyniesie zamierzonego efektu, konieczne staje się wystawienie przez komendanta wojewódzkiego, miejskiego czy powiatowego PSP tytułu wykonawczego stosowanego przy egzekucji należności niepieniężnych (zwanego dalej TW-2). Warto zaznaczyć, że komendant wystawia tytuł wykonawczy przez siebie i dla siebie – występuje zarówno w roli wierzyciela, jak i organu egzekucyjnego (art. 26 § 4 ustawy). Jest wierzycielem, gdyż to on nałożył obowiązek i oczekuje jego spełnienia, a równocześnie organem egzekucyjnym, ponieważ ma powinność i możliwości prawne, aby rozpocząć egzekucję administracyjną. Wystawiany tytuł wykonawczy musi być sporządzony w dwóch egzemplarzach: oryginał zostaje w dokumentacji właściwej komendy, kopia z adnotacją „odpis tytułu wykonawczego” będzie przekazana zobowiązanemu. Wskazanie w upomnieniu siedmiodniowego terminu na wykonanie obowiązku uchroni przed zbyt szybkim wystawieniem tytułu wykonawczego – błędem jest opatrzenie go wcześniejszą datą niż data doręczenia upomnienia. Oczywiście jest tu jeszcze margines bezpieczeństwa w postaci terminów potrzebnych na dostarczenie korespondencji, w tym również ewentualnej informacji o wykonaniu obowiązku.

Prolongata

W okresie między doręczeniem a wystawieniem TW-2 może spłynąć prośba o prolongatę. Koniecznie trzeba wówczas rozważyć dotychczasową aktywność zobowiązanego. Jeżeli do chwili otrzymania upomnienia nie starał się usunąć nieprawidłowości, trudno oczekiwać, by po samym upomnieniu nagle zmienił nastawienie i przystąpił do wykonania decyzji. W takich okolicznościach zasadne zdaje się rozpoczęcie procedury egzekucji w administracji, a tym samym odmowa wydania prolongaty.

Jednocześnie z przygotowywaniem TW-2 komendant wydaje postanowienie o nałożeniu grzywny w celu przymuszenia (art. 28 i art. 122 § 2 ustawy). Każdorazowo nałożona grzywna nie może przekraczać 10 tys. zł, a w stosunku do osób prawnych i jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej 50 tys. zł. Grzywny nakładane wielokrotnie nie mogą przekroczyć łącznie 50 tys. zł, a w stosunku do osób prawnych i jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej – 200 tys. zł (art. 121 ustawy).

Grzywna w celu przymuszenia

Kwestia grzywny wymaga dokładniejszego omówienia. Z jednej strony ustawodawca wskazał, że stosowane środki egzekucyjne nie mogą być zbyt dotkliwe dla zobowiązanego, a z drugiej – muszą prowadzić do jak najszybszej realizacji obowiązków. Biorąc to pod uwagę, można posiłkować się wytycznymi określonymi w ustawie dla obowiązków wynikających z przepisów prawa budowlanego. W ich przypadku dopuszczono co prawda jednorazową grzywnę będącą wynikiem obliczenia iloczynu powierzchni obiektu, dla którego toczy się postępowanie oraz 20% ceny metra kwadratowego powierzchni użytkowej budynku mieszkalnego, ogłoszonej przez prezesa Głównego Urzędu Statystycznego na podstawie odrębnych przepisów do obliczania premii gwarancyjnej dla posiadaczy oszczędnościowych książeczek mieszkaniowych (art. 121 § 5 ustawy). Na potrzeby PSP konieczne jest oczywiście zmodyfikowanie tej zasady. Po pierwsze ze względu na innego rodzaju zobowiązania niewykonane przez zobowiązanego. Po drugie z uwagi na możliwość wielokrotnego nakładania grzywny przez organ PSP. Stąd też najpierw należy oszacować ewentualne koszty wykonania obowiązków, by następnie przy nakładaniu pierwszej grzywny określić jej wysokość na np. 5% tej kwoty (w prezentowanym dalej przykładzie wynosi ona 250 zł – jako procent 5 tys. zł), a przy drugiej ewentualnie zmienić na 15%. W ten sposób można skorzystać dwukrotnie z tej formy nacisku, równocześnie nie przekraczając jedynego progu wskazanego w ustawie w odniesieniu do grzywny. Oczywiście drugą grzywnę nakłada się w odrębnym postanowieniu Trzeba pamiętać o obciążeniu zobowiązanego także opłatą egzekucyjną związaną z opisanym postanowieniem. Jej wysokość reguluje art. 64a § 1 pkt 1 ustawy, wskazując na 10% wartości nałożonej grzywny, przy czym ustawodawca ograniczył ją maksymalnie do 68 zł.

Wypełnienie formularza

Zanim przedstawimy procedurę, warto wskazać pewne szczegóły dotyczące wypełnienia TW-2. Jego wzór określony jest w rozporządzeniu ministra finansów z 16 maja 2014 r. w sprawie wzorów tytułów wykonawczych stosowanych w egzekucji administracyjnej (DzU z 2014 r., poz. 650). Przedstawiona w nim forma nie jest jednak ostateczna i niezmienna. Przy wypełnianiu tytułów wykonawczych dopuszcza się (jeśli pojawia się taka potrzeba), aby niektóre rubryki były rozwijane, a inne pomijane (niedrukowane). Dlatego też konieczne jest dokładne prześledzenie swoistej instrukcji wypełniania druku, zawartej w rozporządzeniu. Najważniejsze, by w postępowaniu administracyjnym pozyskać informacje niezbędne do wpisania w TW-2, czyli NIP i REGON. Istnieje także możliwość odnalezienia ich w bazie www.ceidg.gov.pl (dla osób fizycznych prowadzących działalność, w tym spółek cywilnych) lub www.krs-online.com.pl (dla pozostałych podmiotów).

Wypełnienie TW-2 może być prostsze dzięki udostępnionemu na stronie KW PSP w Gorzowie Wielkopolskim edytowalnemu formularzowi Po zmianie ustawienia w edytorze teksu Word z trybu ograniczonego edytowania na w pełni edytowalną (wyłączenie przycisku „Zatrzymaj ochronę”) możliwe jest usunięcie wersów nieprzydatnych w egzekucji administracyjnej prowadzonej przez PSP (w części ogólnej komórki nr 3, 4, 5, a w części D pierwszy wers).

W TW-2 w części B w komórce nr 1 konieczne jest podanie podstawy prawnej obowiązków, których niedopełnienie skutkowało wszczęciem postępowania egzekucyjnego, zawartych oczywiście w wydanej decyzji administracyjnej. Komórka nr 2 to miejsce na wpis „Decyzja wojewódzkiego/powiatowego/miejskiego komendanta PSP”. W trzeciej komórce należy podać datę wystawienia decyzji, a w czwartej jej numer. W komórce nr 5 należy bezpośrednio skopiować obowiązki z decyzji administracyjnej. W części C należy pozostawić komórkę 5 bez wpisu. W komórce nr 8 ponownie podaje się dane adresowe komendy, a w komórce nr 9 numer jej konta bankowego. Można też podać dane urzędu wojewódzkiego lub starostwa (w zależności od komendy, która prowadzi egzekucję), co zwalnia straż z konieczności monitorowania ewentualnego wpływu pieniędzy i późniejszego odprowadzenia ich adekwatnie: do urzędu wojewódzkiego lub starostwa. Wydaje się jednak, że podanie własnego konta i nadzorowanie ewentualnych wpływów od zobowiązanego jest jednak lepszym rozwiązaniem. Daje gwarancję dochodzenia w przyszłości do uregulowania tylko tych zobowiązań pieniężnych, które faktycznie nie zostały uiszczone. W ten sposób można uniknąć ewentualnych nieporozumień wynikających z braku szybkiego przepływu informacji między urzędem a komendą. W komórce nr 10 należałoby wpisać „Grzywna w celu przymuszenia”.

Wystawienie upomnienia oraz obciążenie zobowiązanego jego kosztami (na dziś 11,60 zł) to jednorazowa czynność. Wypełnienie tytułu wykonawczego należności niepieniężnych wraz z postanowieniem o nałożeniu grzywny w celu przymuszenia oraz nałożenie opłaty egzekucyjnej (maksymalnie 68,00 zł) należy natomiast wykonać tyle razy, ile razy komendant zdecyduje się zastosować grzywnę w celu przymuszenia.

Nieskuteczna grzywna

Może się także zdarzyć, że zobowiązany nie tylko nie wywiąże się z obowiązków nałożonych w decyzji administracyjnej, lecz także nie będzie miał zamiaru zapłacić żadnej z nałożonych na niego kar pieniężnych.

Nieskuteczność stosowania grzywny w celu przymuszenia do dobrowolnego wykonania obowiązku musi w końcu doprowadzić do zastosowania ostatecznego środka egzekucyjnego z arsenału PSP – wykonania zastępczego. Tu pojawiają się po raz wtóry oszacowane koszty wykonania zobowiązań (wcześniej wspomniane 5 tys. zł), są one jedną z podstaw do przeprowadzenia wyboru oferenta na wykonanie zastępcze obowiązku. W tym przypadku konieczne jest dochowanie wszelkich procedur związanych z zamówieniami publicznymi. Należy koniecznie uwzględnić kilka okoliczności mogących rzutować na przeprowadzenie postępowania: czas, fizyczne wykonanie obowiązku i rozliczenie zadania. Na tym etapie konieczne jest wystawienie nowego TW-2, różniącego się od poprzedniego tym, że zamiast „Grzywna w celu przymuszenia” w komórce nr 10 części C powinno się wpisać „Wykonanie zastępcze”.

Jeśli zastosowane zostanie wykonanie zastępcze, prędzej czy później konieczne będzie powierzenie wykonania danego obowiązku konkretnemu wykonawcy. Jeżeli nie wskazano wykonawcy w postanowieniu o zastosowaniu wykonania zastępczego, na mocy art. 130 ustawy organ egzekucyjny ma miesiąc na zlecenie wykonania egzekwowanych czynności i powiadomienie o tym zobowiązanego. Wydaje się, że termin ten należy liczyć od daty doręczenia postanowienia zobowiązanemu, nie zaś od daty jego wystawienia. Biorąc jednak pod uwagę specyfikę zamówień publicznych, realizacja tego zadania może okazać się niewykonalna. Warto zatem rozpocząć poszukiwania wykonawcy jeszcze przed wydaniem postanowienia, jednocześnie formułując specyfikację tak, by w razie wykonania obowiązku przez zobowiązanego w każdym czasie mieć możliwość odstąpić zarówno od  przetargu, jak i od umowy. Kwota umożliwiająca pominięcie zasad określonych w ustawie o zamówieniach publicznych jest dość wysoka, co może być pewnym ułatwieniem. Nie zwalnia to jednak komendanta PSP z zasady wyboru wykonawcy zapewniającego realizację zadania przy minimalizacji kosztów.

Wykonanie zastępcze w praktyce

Przebrnięcie przez ten etap stawia przed nami kolejne, być może jeszcze trudniejsze zadanie – trzeba znaleźć sposób, by zmusić zobowiązanego do udostępnienia miejsca pracy dla wykonawcy obowiązku. W pierwszej kolejności przedstawiciel komendy wraz z wybranym wykonawcą muszą udać się na miejsce objęte postępowaniem egzekucyjnym, aby sprawdzić, czy zobowiązany nie będzie utrudniał wykonania prac. W tym momencie przedstawiciel PSP jest jednocześnie egzekutorem w rozumieniu ustawy, ma więc obowiązek bez wezwania okazać zobowiązanemu legitymację służbową. Później można objaśnić, że opór jest bezcelowy i spowoduje dalsze komplikacje, które finansowo odbiją się na zobowiązanym. Jednocześnie można pouczyć, iż na mocy art. 46 ustawy organ ma prawo skorzystania z pomocy Policji, która umożliwi prowadzenie prac wykonawcy, mimo protestów lub prób przeszkadzania. Związane z tym koszty pierwotnie obciążające organ następnie zostaną przeniesione na zobowiązanego. Należy jednak zdawać sobie sprawę, że wezwanie Policji wiąże się zarówno z koniecznością okazania TW-2 przybyłemu policjantowi, jak i poniesieniem wydatków przez organ na rzecz Policji za podjęte działania, zgodnie z rozporządzeniem ministra spraw wewnętrznych i administracji z 29 sierpnia 2001 r. w sprawie sposobu udzielania przez Policję lub Straż Graniczną pomocy lub asysty organowi egzekucyjnemu i egzekutorowi przy wykonywaniu czynności egzekucyjnych (DzU z 2001 r., nr 101, poz. 1106). Warto także uzmysłowić zobowiązanemu, że PSP ma możliwość zablokowania jego rachunków bankowych (art. 168 ustawy). Co istotne, z podjętych czynności egzekutor musi sporządzić protokół w zgodzie z art. 53 ustawy, a jego odpis niezwłocznie dostarczyć zobowiązanemu.

W tym momencie kończy się podwójna rola PSP jako organu egzekucyjnego i wierzyciela środków niepieniężnych. Staje się wierzycielem środków pieniężnych, a dalsze postępowanie jest ściśle powiązane z udziałem naczelnika Urzędu Skarbowego (NUS).

Egzekucja należności pieniężnych

Pozostają jeszcze kwestie związane z zapłatą przez zobowiązanego za wykonanie zastępcze, regulowane przez art. 133 ustawy. Zgodnie z art. 17 § 1 ustawy konieczne jest wydanie postanowienia o zakończeniu czynności egzekucyjnych wraz z wykazem kosztów wykonania zastępczego oraz wydatków egzekucyjnych, określonych w art. 64b ustawy, do których należy zaliczyć np. ogłoszenia w prasie, w celu wyłonienia wykonawcy wykonania zastępczego czy opłaty za pomoc świadczoną przez Policję, gdyby zaszła taka potrzeba. Naturalnie należy również wskazać termin dokonania zapłaty w całości lub jej poszczególnych rat. Na postanowienie to nie służy zażalenie (art. 17 § 1 ustawy).

W razie niezapłacenia przez zobowiązanego grzywny, kosztów upomnienia oraz opłat egzekucyjnych, kosztów wykonania zastępczego i wydatków egzekucyjnych konieczne jest zastosowanie tytułu wykonawczego TW-1 (czyli dotyczącego należności pieniężnych) wobec wszystkich kwot łącznie nałożonych na zobowiązanego. Wcześniej trzeba wydać upomnienie wzywające zobowiązanego do zapłacenia wszelkich należności powstałych w wyniku wszczęcia i prowadzenia egzekucji administracyjnej. Postępowanie egzekucyjne dotyczące tych należności może być wszczęte dopiero po upływie 7 dni od dnia doręczenia tegoż upomnienia (jeżeli zrobimy to wcześniej, Urząd Skarbowy zwraca tytuł wierzycielowi).

Wypełniając druk TW-1, należy zwrócić uwagę, aby w komórce nr 1 części E powołać się na ustawę i rozporządzenie dotyczące kosztów upomnienia, a w komórce nr 2 podać te należności, które nie zostały uregulowane. W komórce nr 3 odznacza się orzeczenie, by w komórce nr 4 wpisać po kolei stosowne postanowienia oraz upomnienie, na skutek których powstały koszty dla zobowiązanego. W komórce nr 5 należy wskazać daty wydania wskazanych w komórce nr 4 orzeczeń. Nie ma potrzeby wypełniać komórek nr 6, 7 i 9. W zależności od liczby zobowiązań wpisanych w części E, konieczne jest powielenie bloku E1, tak by każdemu zobowiązaniu odpowiadał kolejny blok E(x). Inne instrukcje służące poprawnemu wypełnieniu tytułu wykonawczego zamieszczone są oczywiście we wzorze. Zawsze można też skorzystać z pomocy miejscowych urzędów skarbowych. Na stronie portalu dla wierzycieli i organów egzekucyjnych www.is-szczecin.pl w menu po lewej stronie można odnaleźć dokumenty interaktywne, a wśród nich TW-1 – jeśli dany wierzyciel (komendant) znajduje się w bazie wierzycieli, będzie mógł on-line wypełnić ten druk.

Przyjmując jednak tradycyjny (a nie elektroniczny) sposób przekazania do stosownego NUS wniosku o wszczęcie postępowania egzekucyjnego wraz z TW-1, należy skupić się na dwóch kwestiach. Po pierwsze, jeśli zobowiązany zdecydował się na wpłatę na konto komendy, uniemożliwi to zastosowanie środków egzekucyjnych (art. 7 § 3 ustawy). Komendant jest zobowiązany do poinformowania o tym fakcie NUS, a jednocześnie wystąpić do niego z żądaniem o umorzenie postępowania. W ten sposób NUS nie będzie miał podstaw do pobrania opłaty komorniczej wynoszącej 5% kwot przekazanych wierzycielowi, czyli komendantowi. Ustawodawca zrobił swoisty ukłon w stronę jednostek budżetowych, dopuszczając możliwość jej pobrania z kwoty uzyskanej z egzekucji (art. 66 § 8 ustawy). Drugą sprawą jest konieczność uzbrojenia się w cierpliwość. Trzeba kontaktować się z NUS np. co trzy miesiące, zadając pytanie o stan postępowania. Wystąpienie do NUS jest o tyle istotne, że może pomóc w szybszym załatwieniu sprawy, co jest niebagatelne dla budżetu każdej komendy. Wydatki poniesione w danym roku budżetowym mogą być pokryte ze środków budżetowych tylko w tym roku, w przeciwnym razie zostaną uznane za dochód, który będzie trzeba odprowadzić na konto wojewody lub starosty.