Pomocna dłoń Policji

Nie zawsze czynności kontrolno-rozpoznawcze przebiegają bezproblemowo. Może się okazać, że niezbędna jest pomoc innych organów.

Najczęściej spotykanym problemem jest zamknięcie zakładu na czas przeprowadzania kontroli lub niewpuszczenie kontrolującego na teren przedsiębiorstwa. W takich przypadkach funkcjonariusz PSP ma bardzo ograniczone możliwości samodzielnego działania. Niezbędne jest wsparcie Policji i dlatego ważne jest nawiązanie współpracy z organami ścigania. W większości przypadków wystarczy telefon z prośbą o interwencję patrolu i podanie przyczyny wezwania na miejsce planowanych czynności kontrolno-rozpoznawczych. Jeśli natychmiastowa interwencja nie jest możliwa, należy wspólnie ustalić termin ponownej kontroli. Zgodnie z art. 15 ust. 1 ustawy z 6 kwietnia 1990 r. o Policji (DzU z 2015 r. poz. 355), funkcjonariusze Policji mają prawo m.in. do:

• legitymowania osób,
• zatrzymywania osób, m.in. podejrzanych, stwarzających zagrożenie dla życia, zdrowia, a także mienia,
• przeszukiwania osób i pomieszczeń,
• dokonywania kontroli osobistej, także przeglądania bagaży, w razie uzasadnionego podejrzenia popełnienia przestępstwa.

Pomoc Policji w wielu przypadkach pozwala na przeprowadzenie czynności kontrolno-rozpoznawczych dzięki wylegitymowaniu osób znajdujących się na terenie zakładu i ustaleniu jego właściciela. Wówczas możliwe będzie ukaranie mandatem karnym zgodnie z art. 82a § 3 kodeksu wykroczeń (dalej kw): kto uniemożliwia lub utrudnia przeprowadzenie czynności kontrolno-rozpoznawczych z zakresu ochrony przeciwpożarowej przez uprawnionego strażaka PSP, podlega karze aresztu, ograniczenia wolności albo grzywny.

Obecność Policji odnotowujemy w protokole z czynności kontrolno-rozpoznawczych w zakresie ochrony przeciwpożarowej. Gdy jednak interwencja Policji nie przyniesie zamierzonego rezultatu i przeprowadzenie czynności kontrolno-rozpoznawczych jest niemożliwe, a stwierdziliśmy, że popełniono przestępstwo lub wykroczenie, należy zawiadomić o nim Policję lub prokuratora w celu wszczęcia postępowania. Oczywiście organ PSP musi wcześniej określić, czy przestępstwo lub wykroczenie zostało popełnione.

Zgodnie z art. 164 § 1 w zw. z art. 163§ 1 Kodeksu karnego (dalej kk), karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8 podlega ten, kto sprowadza bezpośrednie niebezpieczeństwo w postaci zdarzenia zagrażającego życiu lub zdrowiu wielu osób albo mieniu w wielkich rozmiarach, mającego postać: pożaru, zawalenia się budowli, zalewu albo obsunięcia się ziemi, skał lub śniegu, eksplozji materiałów wybuchowych lub łatwopalnych albo innego gwałtownego wyzwolenia energii, rozprzestrzeniania się substancji trujących, duszących lub parzących, gwałtownego wyzwolenia energii jądrowej lub wyzwolenia promieniowania jonizującego. Karze pozbawienia wolności od roku do 10 lat podlega zaś ten, kto sprowadza jedno z wymienionych wcześniej zdarzeń (art. 163 § 1 kk).

Art. 172 kk stanowi, że kto przeszkadza działaniu mającemu na celu zapobieżenie niebezpieczeństwu dla życia lub zdrowia wielu osób albo mienia w wielkich rozmiarach, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat.

Jeśli zostały spełnione omówione przesłanki (lub inne wskazane w kk), należy zgodnie z art. 304 § 2 Kodeksu postępowania karnego (dalej kpk) zawiadomić Policję lub prokuratora o popełnieniu przestępstwa. Jednocześnie w treści zawiadomienia należy wnieść o wszczęcie postępowania przygotowawczego, ponieważ instytucje państwowe i samorządowe, które w związku ze swoją działalnością dowiedziały się o popełnieniu przestępstwa ściganego z urzędu, są obowiązane niezwłocznie zawiadomić o tym prokuratora lub Policję oraz przedsięwziąć niezbędne czynności do czasu przybycia organu powołanego do ścigania przestępstw lub do czasu wydania przez ten organ stosownego zarządzenia, aby nie dopuścić do zatarcia śladów i dowodów przestępstwa. Zawiadomienie musi zawierać elementy pisma procesowego: datę i miejsce wystawienia, dane pokrzywdzonego, przywołanie podstawy prawnej, datę, miejsce popełnienia przestępstwa, rodzaj przestępstwa, dane sprawcy lub informację, że sprawca jest nieznany, wniesienie o wszczęcie w sprawie postępowania przygotowawczego, podpis pokrzywdzonego, uzasadnienie, które zawierać musi zwięzły opis stanu faktycznego oraz zachowania sprawcy, które – zdaniem zawiadamiającego – nosi cechy przestępstwa i ewentualnie należy podać dowody, na poparcie swoich twierdzeń w formie załączników, np. notatki służbowej funkcjonariusza z przebiegu prowadzonych czynności, najlepiej wraz z dokumentacją fotograficzną.

Policja lub prokurator po ustaleniu, że zachodzi uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa, wydaje postanowienie o wszczęciu postępowania przygotowawczego, w którym określa czyn będący przedmiotem postępowania oraz jego kwalifikację prawną. W przypadku ustalenia, że przestępstwo nie zostało popełnione, wydaje postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania, albo postanowienie o umorzeniu śledztwa. Za każdym razem Policja lub prokurator kieruje postanowienie do osoby lub instytucji państwowej, samorządowej lub społecznej, która złożyła zawiadomienie o przestępstwie, oraz do ujawnionego pokrzywdzonego, a o umorzeniu także do podejrzanego – z pouczeniem o przysługujących im uprawnieniach. Na każde z postanowień przysługuje zażalenie nie tylko pokrzywdzonemu, lecz także instytucji państwowej lub samorządowej, która złożyła zawiadomienie o przestępstwie.

W przypadku popełnienia wykroczenia Policja z urzędu przeprowadza czynności wyjaśniające, w celu ustalenia, czy istnieją podstawy do wystąpienia z wnioskiem o ukaranie oraz zebrania danych niezbędnych do sporządzenia takiego wniosku. Czynności te w miarę możności podejmuje w miejscu popełnienia czynu bezpośrednio po jego ujawnieniu i powinny być one zakończone w ciągu miesiąca od ich podjęcia. Jeżeli czynności wyjaśniające nie dostarczyły podstaw do wniesienia wniosku o ukaranie, zawiadamia się o tym ujawnionych pokrzywdzonych oraz osobę, która złożyła zawiadomienie o popełnieniu wykroczenia, wskazując przyczynę niewniesienia wniosku o ukaranie. Jeżeli okoliczności czynu nie budzą wątpliwości, utrwalenie czynności wyjaśniających można ograniczyć do sporządzenia notatki urzędowej, zawierającej ustalenia niezbędne do sporządzenia wniosku o ukaranie. Notatka powinna zawierać wskazanie rodzaju czynności, czasu i miejsca oraz osób uczestniczących, a także krótki opis przebiegu czynności i podpis osoby, która sporządziła notatkę. Natomiast jeżeli okoliczności czynu budzą wątpliwości Policja jest zobowiązana przeprowadzić odpowiedni dowód. Utrwalenie takiej czynności następuje w formie protokołu.

Podsumowując: podstawą do wszczęcia postępowania w sprawie o wykroczenie przed sądem jest zatem wniosek o ukaranie, prawidłowo sporządzony i złożony przez uprawniony do tego podmiot. Wniosek o ukaranie jest tzw. skargą zasadniczą i powoduje on uruchomienie postępowania sądowego, a także jest swoistym podsumowaniem tego, co dotychczas dokonano na etapie czynności wyjaśniających. Wtedy to zgodnie z art. 17 § 1 i art. 18 § 1 Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia (dalej kpw), to policja lub prokurator są organem uprawnionym do występowania w charakterze oskarżyciela publicznego i są podmiotem uprawnionym do złożenia wniosku o ukaranie.

Wniosek o ukaranie powinien zawierać: imię i nazwisko oraz adres obwinionego, a także inne dane niezbędne do ustalenia jego tożsamości, określenie zarzucanego obwinionemu czynu – ze wskazaniem miejsca, czasu, sposobu i okoliczności jego popełnienia, wskazanie dowodów oraz imię, nazwisko i podpis sporządzającego wniosek, a także adres, gdy wniosek pochodzi od pokrzywdzonego. Złożenie wniosku obliguje sąd do wszczęcia i prowadzenia postępowania, chyba że zachodzą okoliczności wyłączające w ogóle możliwość prowadzenia procesu lub wskazane w art. 61 § 1 kpw.

Utrudnianie przeprowadzenia czynności kontrolno-rozpoznawczych

Jeśli osoba dokonująca kontroli musi przedsięwziąć dodatkowe czynności, użyć nadzwyczajnych środków lub istotnie wydłużyć czas kontroli, to prawdopodobnie miała do czynienia z utrudnieniami. Najczęstszą trudnością są świadomie zamknięte na klucz pomieszczenia lub części obiektu, do których to właściciel rzekomo nie ma dostępu – bo np. podnajmuje część obiektu innemu podmiotowi. W takich sytuacjach możemy poprosić o wsparcie Policję, która ma prawo przeszukać pomieszczenia. O utrudnieniu będzie można zatem mówić nawet wtedy, gdy uda się zrealizować założony cel kontroli, mimo stworzonych przez sprawcę opóźnień. Na podstawie art. 23 ust 6 ustawy o PSP, w związku z przywołanym wcześniej art. 82a § 3 kw, strażacy upoważnieni przez właściwego komendanta PSP do przeprowadzania czynności kontrolno-rozpoznawczych w przypadku naruszenia przepisów przeciwpożarowych mają prawo do nakładania grzywny w drodze mandatu karnego zgodnie z zasadami określonymi w rozporządzeniu ministra spraw wewnętrznych i administracji z 11 sierpnia 2003 r. w sprawie wykroczeń, za które funkcjonariusze pożarnictwa pełniący służbę w Państwowej Straży Pożarnej są uprawnieni do nakładania grzywien w drodze mandatu karnego oraz warunków i sposobu wydawania upoważnień (DzU z 2003 r. nr 156, poz. 1529, ze zm.). Co ważne, zgodnie z art. 97 kpw nałożenie grzywny w drodze mandatu karnego nie może nastąpić po upływie 14 dni od daty ujawnienia czynu lub bezpośrednio po popełnieniu wykroczenia, a 30 dni w wypadku stwierdzenia popełnienia wykroczenia pod nieobecność sprawcy, w razie potrzeby – po przeprowadzeniu w niezbędnym zakresie czynności wyjaśniających, podjętych niezwłocznie po ujawnieniu wykroczenia.

Organ PSP teoretycznie nabywa na mocy art. 17 § 3 kpw uprawnienia oskarżyciela publicznego, ponieważ w zakresie swego działania w trakcie prowadzonych czynności wyjaśniających ujawnia wykroczenia określone w ustawie o PSP. Jeżeli ukarany odmówi przyjęcia mandatu karnego, należy zgodnie z art. 99 kpw wystąpić do sądu z wnioskiem o ukaranie. W takiej sytuacji skierowanie wniosku jest obligatoryjne i składany jest on przez organ, którego funkcjonariusz nałożył grzywnę (to jedyna sytuacja, kiedy PSP staje się oskarżycielem). We wniosku tym należy zaznaczyć, że obwiniony odmówił przyjęcia mandatu albo nie uiścił grzywny nałożonej mandatem zaocznym, a w miarę możności podać także przyczyny odmowy. Sąd podejmie ostateczną decyzję o odpowiedzialności sprawcy za popełnione wykroczenie.

Egzekucja obowiązków nałożonych przez organ PSP

Organ I instancji, którym jest komendant powiatowy/miejski PSP, zgodnie z art. 5 ustawy z 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (dalej pea), ma prawo wykonania w postępowaniu egzekucyjnym w administracji obowiązków wynikających z jego decyzji lub postanowień. Najczęściej wykorzystywanym środkiem egzekucji obowiązków niepieniężnych jest grzywna w celu przymuszenia, chociaż istnieją jeszcze takie środki, jak wykonanie zastępcze, odebranie rzeczy ruchomej i odebranie nieruchomości, które w PSP nie są wykorzystywane. Rzadziej stosowany jest przymus bezpośredni, czyli najbardziej uciążliwy dla zobowiązanego środek egzekucji obowiązków niepieniężnych. Polega on na zagrożeniu zastosowania lub zastosowaniu bezpośrednio skutecznych środków, nie wyłączając siły fizycznej, w celu usunięcia oporu zobowiązanego i oporu innych osób, które stoją na przeszkodzie wykonaniu obowiązku. W szczególności przymus bezpośredni stosuje się w celu doprowadzenia do wykonania przez zobowiązanego opuszczenia nieruchomości, lokalu (pomieszczenia), wydania rzeczy, zaniechania czynności lub nieprzeszkadzania innej osobie w wykonywaniu jej praw, a także w przypadkach, gdy ze względu na charakter obowiązku stosowanie innych środków egzekucyjnych nie jest możliwe. Ten rodzaj środka egzekucyjnego stosuje się najczęściej przy egzekucji przez PSP poleceń (decyzji) kierującego działaniem ratowniczym, kiedy to na mocy art. 20 § 2 pea organ straży pożarnej kierujący akcją ratowniczą staje się organem egzekucyjnym oraz – na gruncie zapobiegania pożarom – przy egzekucji zakazów użytkowania lokali, w których stwierdzano elementy zagrożenia życia ludzi.

W trakcie prowadzenia działań ratowniczo-gaśniczych straż pożarna ma prawo skorzystać z pomocy Policji, przy zastosowaniu przymusu bezpośredniego w postaci zatrzymania porządkowego, gdy osoby znajdujące się na terenie prowadzonych działań je utrudniają lub swoim zachowaniem stwarzają zagrożenie dla innych osób lub dla rzeczy stanowiących czyjąś własność, a nawet gdy stwarzają zagrożenie dla własnego życia lub zdrowia. W przypadku zastosowania tego środka organ egzekucyjny lub egzekutor występują o pomoc do organu pomocniczego. Podstawą jest art. 46 § 1 pea, który określa, że organ egzekucyjny lub egzekutor może w razie potrzeby wezwać, w pilnych przypadkach także ustnie, pomocy organu Policji, Straży Granicznej, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego lub Agencji Wywiadu, jeżeli natrafił na opór, który uniemożliwia lub utrudnia przeprowadzenie egzekucji, albo jeżeli istnieje uzasadnione przypuszczenie, że na taki opór natrafi. Warunki tej pomocy precyzuje rozporządzenie ministra spraw wewnętrznych i administracji z 29 sierpnia 2001 r. w sprawie sposobu udzielania przez Policję lub Straż Graniczną pomocy lub asysty organowi egzekucyjnemu i egzekutorowi przy wykonywaniu czynności egzekucyjnych. Organ egzekucyjny (i egzekutor) wzywa Policję lub Straż Graniczną do udzielenia pomocy lub asysty – na piśmie, co najmniej 7 dni przed terminem czynności egzekucyjnych. Policja lub Straż Graniczna udziela pomocy lub asysty niezwłocznie po otrzymaniu pisemnego wezwania od organu egzekucyjnego i egzekutora w przypadku oporu uniemożliwiającego lub znacznie utrudniającego prowadzenie czynności egzekucyjnych lub uzasadnionego przypuszczenia, że na taki opór natrafią. W pilnych przypadkach, zwłaszcza gdy zwłoka groziłaby udaremnieniem egzekucji, np. podczas działań ratowniczo-gaśniczych, udzielenie pomocy lub asysty następuje także na osobiste wezwanie organu egzekucyjnego. Pomoc lub asysta zostaje udzielona po okazaniu tytułu wykonawczego stanowiącego podstawę przeprowadzenia egzekucji. W przypadku wezwania ustnego organ Policji lub Straży Granicznej, nie wstrzymując udzielania pomocy lub asysty, jest obowiązany żądać tytułu wykonawczego oraz nadesłania pisemnego wezwania od organu egzekucyjnego, w terminie trzech dni od zakończenia czynności egzekucyjnych.

Pomoc lub asysta organów Policji lub Straży Granicznej polega na umożliwieniu przeprowadzania czynności egzekucyjnych, w szczególności poprzez zapewnienie: dostępu do miejsca, w którym mają one być wykonywane, porządku w miejscu przeprowadzania egzekucji administracyjnej, bezpieczeństwa organowi egzekucyjnemu, a w razie potrzeby ­ na uzasadnione żądanie organu egzekucyjnego - niezbędnej pomocy w zastosowaniu środków egzekucji administracyjnej, zwłaszcza przy zastosowania przymusu bezpośredniego.

Jednostka wspierająca sporządza notatkę urzędową z przebiegu czynności, zawierającą określenie miejsca, terminu, czasu trwania i rodzaju prowadzonej egzekucji, oznaczenie organu egzekucyjnego i egzekutora, a także zakresu udzielonej pomocy lub asysty. Koszty poniesione przez Policję lub Straż Graniczną z tytułu udzielonej pomocy lub asysty przy wykonywaniu czynności egzekucyjnych ustala się w wysokości ryczałtu za konwój wzmocniony. Na podstawie zestawienia kosztów organ egzekucyjny i egzekutor przekazuje należność z tytułu poniesionych kosztów na rachunek właściwej jednostki organizacyjnej Policji lub Straży Granicznej w terminie 30 dni od dnia otrzymania zestawienia kosztów.

Popełnienie przestępstwa na funkcjonariuszu PSP

Podczas wykonywania czynności kontrolno-rozpoznawczych funkcjonariusz PSP narażony jest na groźby, naruszenie nietykalności cielesnej, działania zagrażające jego bezpieczeństwu, znieważenie oraz propozycje przyjęcia korzyści materialnej, co nosi znamiona przestępstwa (m.in. art. 190 § 1 kk, art. 222 § 1 kk, art. 223 § 1 kk, art. 226 § 1 kk, art. 229 § 1 kk). W takich sytuacjach należy natychmiast powiadomić Policję, a w przypadku bezpośredniego zagrożenia wezwać ją na miejsce prowadzonych czynności kontrolno-rozpoznawczych.

Iwona Orłowska
jest stażystą Sekcji Kontrolno-Rozpoznawczej Komendy Powiatowej PSP w Pabianicach, absolwentką Wydziału Inżynierii Bezpieczeństwa Pożarowego Szkoły Głównej Służby Pożarniczej w Warszawie

Literatura

[1]         Ustawa z 20 maja 1971 r. Kodeks wykroczeń (tekst jedn. DzU z 2015 r., poz. 1094).

[2]         Ustawa z 24 sierpnia 1991 r. o Państwowej Straży Pożarnej (tekst jedn. DzU z 2013 r., poz. 1340, ze zm.).

[3]         Ustawa z 6 kwietnia 1990 r. o Policji (tekst jedn. DzU z 2015 r., poz. 355, ze zm.).

[4]         Ustawa z 24 sierpnia 2001 r. Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia (tekst jedn. DzU z 2013 r., poz. 395, ze zm.).

[5]         Ustawa z 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (DzU z 1997 r. nr 88, poz. 553 ze zm.).

[6]         Ustawa z 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego (DzU nr 89, poz. 555. ze zm.).

[7]         Ustawa z 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (DzU z 2014 r., poz. 1619, ze zm.).

[8]         Rozporządzenie ministra spraw wewnętrznych i administracji z 31 marca 2011 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie wykroczeń, za które funkcjonariusze pożarnictwa pełniący służbę w Państwowej Straży Pożarnej są uprawnieni do nakładania grzywien w drodze mandatu karnego, oraz warunków i sposobu wydawania upoważnień (DzU z 2011 r. nr 87, poz.491) .).

[9]         Rozporządzenie ministra spraw wewnętrznych i administracji z 29 sierpnia 2001 r. w sprawie sposobu udzielania przez Policję lub Straż Graniczną pomocy lub asysty organowi egzekucyjnemu i egzekutorowi przy wykonywaniu czynności egzekucyjnych (DzU z 2001 r. nr 101, poz. 1106).

Styczeń 2016