Planuj, Zarządzaj, Monitoruj! cz. 2

Cz. 2. Rozwój zarządzania powietrzem

We wrześniowym numerze PP zaprezentowaliśmy Państwu rys historyczny zagadnienia zarządzania powietrzem podczas korzystania z ochrony układu oddechowego. Przyjrzyjmy się teraz rozwojowi tej tematyki w naszym kraju. 

Przepis BHP z 1997 r., który obowiązywał do 2008 r. (DzU z 1997 r. nr 145, poz. 979), zawierał regulację istotną w sferze zarządzania powietrzem: Wprowadzając ratowników do strefy zagrożenia należy kontrolować ich czas przebywania w tej strefie, tak aby zapewnić im w drodze powrotnej dwukrotną ilość powietrza w stosunku do potrzebnej na wejście (§ 60.1)

Obecne przepisy mówią o kontrolowaniu czasu przebywania strażaka w strefie zagrożenia, tak by zapewniał bezpieczny odwrót lub ewakuację, jednak nie wskazują, jak kiedyś, pewnych ram postępowania.

eGSR

Intensywne działania projektu o nazwie „Eksperymentalna Grupa Szybkiego Reagowania przy OSP Przyszowice” przypadają na lata 2003-2011. W tym czasie pojawiały się internetowe publikacje Witolda Noconia, Szymona Kokota-Góry, Piotra Grzyba i Arkadiusza Cytawy. Autorzy ci udzielali się na forach internetowych, uczestniczyli w konferencjach. Korespondowali też z Komendą Główną Państwowej Straży Pożarnej (np. w sprawie propozycji wprowadzenia procedury wzywania pomocy przez poszkodowanego strażaka). Strona internetowa eGSR została zarchiwizowana dzięki Dawidowi Słupikowi, prowadzącemu serwis Droga Ratownika (www.drogaratownika.pl). Ukazała się wtedy m.in. praca magisterska odnosząca się do tej problematyki - m.in. ewidencji personelu na miejscu zdarzenia z wykorzystaniem tablic. Pojawiło się też mnóstwo innych materiałów i przez wiele lat strona stanowiła jedyne źródło wiedzy w języku polskim. Współtwórcy projektu brali udział między innymi w kilku edycjach konferencji „Tendencje rozwojowe w technikach ratowniczych i wyposażeniu technicznym”, organizowanej przez Szkołę Aspirantów PSP w Krakowie. Kulminacją działań było wydanie książki pod egidą SA PSP w Krakowie w 2011 r. 

Doświadczenia z Anglii

Jak pokazał poprzedni artykuł, w Anglii od dawna kładziono duży nacisk na bezpieczeństwo strażaków podczas działań, a każde użycie aparatów powietrznych wiązało się z obowiązkiem stosowania metod zarządzania powietrzem oraz monitoringu ratowników  za pomocą specjalnej tablicy (BA Board). Łukasz Chodera, jeden z instruktorów cfbt.pl i współtwórców projektu #PZM, służył w Kumbryjskiej Straży Pożarnej w latach 2006-2012. Po powrocie do kraju i podjęciu służby w PSP w 2012 r. podzielił się swoim doświadczeniem ze wszystkimi, którzy chcieli rozwijać się w kierunku światowych standardów. Wtedy przez fora internetowe i media społecznościowe, a także podczas warsztatów organizowanych w SP PSP w Bydgoszczy nawiązał współpracę z grupą instruktorów cfbt.pl. 

Poznań 2012

31 lipca 2012 r. w JRG 8 w Poznaniu odbyły się warsztaty szkoleniowe na temat podstaw zabezpieczania i ratowania strażaków. Wzięło w nich udział wielu strażaków z PSP i OSP. Podczas warsztatów omówione zostały zagrożenia związane z wewnętrznymi działaniami gaśniczymi i ich asekuracją, a podczas ćwiczeń praktycznych zostały zaprezentowane i przećwiczone techniki samoratowania oraz ratowania strażaków. 

Atemschutzunfaelle.de w Olsztynie

W 2012 r. do Olsztyna przyjechali strażacy działający w międzynarodowej grupie Atemschutzunfaelle.de. Organizatorzy od razu pomyśleli o zaproszeniu na warsztaty współautorów wspomnianej na wstępie książki. Na warsztaty przybyli też przedstawiciele Komendy Głównej PSP, która wsparła finansowo organizację tego wydarzenia. Zjechali się do Olsztyna także funkcjonariusze szkół pożarniczych oraz osoby zaangażowane w tę tematykę. Jedyny z uczestniczących polskich strażaków władający wówczas biegle językiem niemieckim Waldemar Pruss dzięki temu spotkaniu stał się pierwszym i jedynym jak dotąd polskim członkiem grupy Atemschuztunfaelle.de. 

Ośrodek Szkolenia KW PSP w Olsztynie

Od początku 2012 r. w Ośrodku Szkolenia KW PSP w Olsztynie testowano tablicę do zarządzania powietrzem oraz innymi aspektami zdarzenia, autorskiego pomysłu Szymona Kokota. Testy prowadzone były między innymi podczas szkolenia podstawowego w zawodzie strażaka. W kolejnych latach zbierano doświadczenia oraz dane dotyczące zużycia powietrza przy różnych rodzajach pracy. Strażacy uczyli się m.in. panowania nad przyspieszonym oddechem, technik relaksacji i oszczędzania powietrza, a także podstaw zarządzania powietrzem podczas działań gaśniczych i ratowania strażaków. Kolejne wersje udoskonalonej tablicy funkcjonowały w wersji papierowej, a następnie wykonanej na specjalnej płycie.

Tablica, na prośbę wielu osób, była udostępniana na przestrzeni lat na terenie całego kraju. Krótko po jej opracowaniu testował ją dowódca JRG 2 w Olsztynie, będący jednocześnie dowódcą Specjalistycznej Grupy Wodno-Nurkowej. W 2015 r. trafiła do jednej z OSP Mosina w południowych okolicach Poznania, a także do JRG 15 w Warszawie, JRG w Ostródzie i JRG w Iławie. W 2018 r. pojawiła się w kilku miejscach w województwie zachodniopomorskim oraz w JRG Błonie / OSP Łomianki. W 2019 r. wysłana została na Śląsk. Wersja brytyjska tablicy ODO doczekała się też tłumaczenia na język polski, wraz ze wstępnym regulaminem jej używania, opracowanym na prośbę strażaków z KM PSP w Olsztynie w 2016 r. 

Regulaminy rozwinięć

W 2016 r. powołano zespół komendanta głównego PSP, który pracował nad regulaminami rozwinięć. Przewodniczącym zespołu został ówczesny komendant Szkoły Aspirantów PSP w Poznaniu st. bryg. Grzegorz Stankiewicz. Projekt regulaminu, który ostatecznie nie wszedł do użytku służbowego, został zarchiwizowany na stronie www.drogaratownika.pl. Zespół jednogłośnie stwierdził, że zarządzanie powietrzem stanowi jeden z kluczowych elementów taktyki działania podczas pożarów. Projekt regulaminu zawierał między innymi następujące treści:

Po przybyciu na miejsce zdarzenia należy rozpocząć monitorowanie pracy ratowników w aparatach powietrznych butlowych poprzez odnotowanie ciśnienia początkowego w karcie pracy [tabela nr 4].

Strażak używający APB w strefie zagrożenia powinien opuścić ją w takim momencie (godzina odwrotu Gk), aby powrócił do punktu kontroli wejścia zanim włączy się alarm niskiego ciśnienia w jego aparacie (gwizdek). Na cele niniejszego regulaminu przyjmuje się, że poziom zadziałania alarmu niskiego ciśnienia wynosi 50 bar. Przyjmuje się szacowane zużycie powietrza podczas pracy w strefie 60 l/min, w związku z tym minutowe średnie zużycie ciśnienia (Ps) dla butli o pojemności 6 l wynosi 10 bar/min, 6,8 l - 8, 8bar/min, 2 x 6,8 l - 4,4 bar/min. Z uwagi na niewielkie różnice pomiędzy butlami o pojemności od 6-6,9 l przyjmuje się do obliczeń wartość Ps=10bar/min.

Ilość powietrza potrzebna na powrót (Pk) powinna być nie mniejsza niż ilość powietrza zużyta na dotarcie do miejsca prowadzenia działań (Pz) + nienaruszalna rezerwa 50 bar. Pk oznaczać będzie poziom ciśnienia powietrza, przy którym należy rozpocząć wycofywanie się. Niniejsza zasada oznacza, że strażak przyjmuje taki sam czas na dotarcie do miejsca wykonywania czynności, jak na wyjście ze strefy zagrożenia.

Każdy ratownik przed wejściem do strefy powinien uruchomić sygnalizator bezruchu, a także sprawdzić poziom powietrza w APB, podać wartość ciśnienia (Po) oraz pojemność butli osobie wyznaczonej do monitorowania pracy ratowników w strefie. W momencie osiągnięcia celu (dotarcia do miejsca wykonywania czynności np. gaszenia) rota powinna dokonać sprawdzenia ciśnienia (Pd) i przekazać odczytaną wartość drogą radiową (w przypadku gdy rota posiada jeden radiotelefon, przodownik roty podaje wartości ciśnienia swojego aparatu oraz aparatu pomocnika roty).

Osoba monitorująca pracę ratowników w strefie (kontroler) dokonuje obliczenia ciśnienia zużytego na dojście (Pz), pozostałego do wykorzystania na prowadzenie działań ciśnienia (Pw) oraz czasu (tw). Zapisuje powyższe wartości, a drogą radiową przekazuje ratownikom obliczone ciśnienie odwrotu (Pk). Następnie oblicza szacowaną godzinę odwrotu (GK).

Głównym zadaniem kontrolera jest weryfikacja obliczonych wartości ciśnienia, a realnego zużycia powietrza przez ratowników, ponieważ przyjęte wartości są szacunkowe. W przypadku, kiedy ratownicy w strefie nie informują monitorującego o powrocie w określonym czasie, kontroler próbuje nawiązać z nimi kontakt i wezwać ich do wyjścia. W przypadku braku kontaktu informuje KDR o sytuacji zagrożenia.

Decyzję o wyjściu ze strefy podejmuje się w oparciu o wskazanie ciśnienia ratownika o mniejszej ilości powietrza w APB. W przypadku usłyszenia uruchomionego sygnalizatora bezruchu należy podjąć próbę nawiązania kontaktu z ratownikami. W przypadku braku kontaktu KDR wprowadza rotę asekuracyjną do działań ratowniczych. 

Europejska Organizacja Badań Jądrowych CERN

W latach 2016-2017 Szymon Kokot pełnił służbę w charakterze oficera do spraw szkolenia w straży pożarnej w Europejskiej Organizacji Badań Atomowych CERN w Genewie (Szwajcaria). Głównym zadaniem służbowym było projektowanie systemu szkolenia dostosowanego do nowej struktury kompetencyjnej brygady po jej reorganizacji. W owym czasie w jednostce CERN Fire and Rescue Service (CFRS) służbę pełnili strażacy z trzynastu krajów europejskich. Standard brytyjski kontroli wejść i zarządzania powietrzem był wykorzystywany na co dzień w działalności operacyjnej jednostki. Ponadto charakterystyka występujących w CERN zagrożeń i specyfika obszaru chronionego, z licznymi długimi tunelami podziemnymi i skomplikowanymi warunkami do prowadzenia wentylacji taktycznej, wymuszała w działalności szkoleniowej i operacyjnej konieczność wdrażania licznych rozwiązań z zakresu bezpieczeństwa działań i zarządzania powietrzem. Możliwość czerpania z doświadczeń strażaków z innych krajów powodowała, że wypracowywane rozwiązania były bardzo różnorodne. W ramach wspomnianych rozwiązań testowano w praktyce m.in. średnie prędkości poruszania się w strefach zadymionych i szacowane dopuszczalne czasy pracy w ochronie układu oddechowego (aparaty jedno- i dwubutlowe). 

Nurkowanie w dymie i wodzie

Jeden z instruktorów cfbt.pl, Cezary Jesionek, dłużej jest nurkiem niż strażakiem. To też czynny zawodowo ratownik medyczny. W nurkowaniu ma stopień P1 i P2 w CMAS, RESCUE DIVER w PADI i do tego uprawnienia do nurkowania na mieszaninach oddechowych do 40% tlenu (BASIC NITROX w PADI), nurkowania w suchych skafandrach (DRYSUIT DIVER w PSAI). Napisał w SGSP pracę inżynierską „Czynniki wpływające na bezpieczeństwo nurka podczas działań PSP”, a w szkole ratownictwa medycznego obronił pracę pod tytułem „Postępowanie przedszpitalne w wypadku nurkowym - rola tlenu”. Jest jednym ze współtwórców projektu #PZM i realizował szkolenia połączone z przekazaniem narzędzi wspomagania decyzji kierującego działaniami ratowniczymi w postaci „Tablicy #PZM”. 

FireTrap.pl

Platformę FireTrap.pl. tworzą osoby znane z rzetelnego podejścia do spraw bezpieczeństwa i autorskich rozwiązań, które potem wdrażane są na terenie kraju. Oprócz „trudnej strefy”, czyli strażackiego survivalu, dużo pracy wykonali w kwestii uzyskiwania dostępu (nie tylko siłowego otwierania drzwi), a także właśnie zarządzania powietrzem. Środowisko pożarnicze wyczekuje mającej ukazać się już wkrótce książki. Wypowiedzi recenzentów są jednoznacznie pozytywne. Wybrane treści były konsultowane z instruktorami cfbt.pl. (https://zarzadzaniepowietrzem.pl/). Autor wyczekiwanej książki, Michał Baranowski, wziął udział w warsztatach zorganizowanych przez cfbt.pl w 2019 r. pod Zgierzem, gdzie kręciliśmy sceny do teledysku „Zamknij Zanim Zaśniesz” (akcja #ZZZ). 

Znowu Ośrodek Szkolenia - 2018

W Olsztynie w 2018 r. zorganizowane zostały warsztaty dotyczące zabezpieczenia działań, ratowania strażaków i podstaw zarządzania, przeznaczone dla dowódców JRG z terenu województwa. Poprowadził je Szymon Kokot oraz zaproszony specjalnie na to wydarzenie Waldemar Pruss. Dowódcy zapoznawali się z zagadnieniami teoretycznymi, aby następnie spróbować na własnej skórze, czym jest ewakuacja z piwnicy nieprzytomnego strażaka w kompletnym rynsztunku. 

Anglia 2019

W 2019 r. instruktorzy cfbt.pl Szymon Kokot i Bartosz Klich wzięli udział w szkoleniu z zakresu taktyki wykorzystania urządzeń przebijająco-chłodzących w Anglii. Kilkudniowe intensywne warsztaty pozwoliły na ponowne zanurzenie się w brytyjskim systemie zarządzania powietrzem. Kolejną okazją do wymiany doświadczeń był równoległy trening strażaków z London Fire Brigade na tym samym poligonie, co zaowocowało ciekawymi dyskusjami. Podczas tego wydarzenia korzystano zarówno z wersji tradycyjnej tablicy (analogowej), jak i z unowocześnionej wersji cyfrowej. Warto w tym miejscu dodać, że brytyjska wersja tablicy trafiła też do OSP Olsztyn-Gutkowo w maju 2021 r. Została następnie spolszczona i stanowi wyposażenie jednostki przeznaczone do działań i szkoleń. 

GTD.pl

Grupa Treningowa Dolny Śląsk, założona początkowo przez Andrzeja Gwardę, Daniela Marczewskiego oraz Michała Piotrowskiego, była odpowiedzią na wyzwania i potrzeby, jakie stawia przed strażakami ratownictwo w XXI wieku. Grupa od 2017 r. zrzesza chętnych i ambitnych strażaków którzy często nie mają możliwości sprzętowych do ćwiczeń i poszerzania swoich umiejętności oraz wiedzy w macierzystych jednostkach - lub aprobaty

przełożonych. GTD.pl organizuje zjazdy, podczas których uczestnicy mają możliwość ćwiczeń lub udziału w warsztatach z różnych dziedzin ratownictwa, głównie pożarów wewnętrznych oraz asekuracji działań.

Członkowie Grupy brali udział w roli uczestników oraz prelegentów w sympozjum Mayday, które odbyło się w 2019 r. w Dortmundzie (Niemcy), pomogli też w organizacji wielu warsztatów polsko-niemieckich na terenie Polski. Podczas szkoleń odbywają się również ćwiczenia kontroli oddechu różnymi technikami. Opracowany zestaw ćwiczeń pozwala oswoić strażaka z pracą w masce oraz kontrolowaniem zużycia powietrza podczas ruchu. Zbierana jest i analizowana baza danych dotyczących zużycia powietrza w różnym stopniu zmęczenia, w różnych pozycjach (stojąca, siedząca, leżąca), zdarzają się też ćwiczenia z pomiarami czasu przebywania osób w strefie oraz podziałem obowiązków w zastępie w zależności od dostępnego potencjału ludzkiego. 

Małopolska i Śląsk

W różnych miejscach w kraju liczni strażacy realizują własne pomysły, inspirowani stwierdzoną potrzebą oraz przepisami. Należy zauważyć, że w sferze legislacji tematyka zarządzania powietrzem przewija się już od dawna. W PSP zagadnienia związane z budową, zasadą działania i sposobami użytkowania oraz konserwacji aparatów powietrznych poruszane są wielokrotnie na szkoleniach podstawowych. I przekazywane są dosyć dokładnie, niemniej jednak kluczowy proces podtrzymywania kompetencji musi być prowadzony rzetelnie. Tym bardziej cieszą takie projekty, jak małopolskie „Powietrze dla rot” czy też doskonalenie śląskich strażaków w obszarze działania rot asekuracyjnych. Od pewnego czasu tego typu działań jest w kraju z pewnością więcej. 

W następnej części artykułu zaprezentujemy informacje dotyczące #PZM oraz jego wybranych narzędzi do zarządzania powietrzem.