Organizacja działań ratowniczych podczas zdarzeń drogowych

Wypadki i katastrofy drogowe charakteryzują się największą liczbą osób poszkodowanych i ofiar śmiertelnych ze wszystkich zdarzeń - nazwijmy je - technicznych. Zmniejszenie liczby ofiar wśród użytkowników dróg powinno być więc głównym celem służb ratowniczych.

Niesienie pomocy ofiarom zdarzeń drogowych wymaga zarówno działań prewencyjnych, jak i odpowiedniej organizacji działań ratowniczych. Jednym z uczestników akcji ratowniczej − obok Policji, pogotowia ratunkowego i zarządców dróg − są jednostki ochrony przeciwpożarowej.

Od 1 stycznia 2015 r. do końca czerwca 2016 r. jedynie na terenie województwa dolnośląskiego odnotowano 7391 interwencji, w których uczestniczyły zastępy jednostek ochrony przeciwpożarowej. Liczba ta uwzględnia 758 interwencji straży na autostradach i drogach ekspresowych Dolnego Śląska [2].

Przepisy regulujące udział tych jednostek w akcjach ratowniczych na drogach zawarta jest w wielu aktach prawnych. Wymienić należałoby tu choćby ustawę o ochronie przeciwpożarowej, ustawę o odpadach [3], rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie zakresu i trybu korzystania z praw przez kierującego działaniami ratowniczymi [4], rozporządzenie ministra spraw wewnętrznych i administracji w sprawie szczegółowych zasad organizacji krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego [5] oraz zasady postępowania jednostek ochrony przeciwpożarowej w związku ze zdarzeniami na drogach, zatwierdzone przez Komendanta Głównego Państwowej Straży Pożarnej w listopadzie 2012 r.

Wymienione akty regulują przede wszystkim działalność jednostek ochrony przeciwpożarowej jako uczestników akcji. Pozostali uczestnicy, jak policja, pogotowie ratunkowe czy zarządca drogi, działają na podstawie swoich branżowych przepisów.

Czy jednak mimo tak obszernej regulacji prawnej, czy zapewnione są warunki pozwalające na skuteczne przeprowadzanie akcji ratowniczych, odpowiednia koordynacja, kierowanie, skuteczność działania ratowników, tak aby w maksymalny sposób pomóc ofiarom wypadków? Jednym z ważniejszych problemów jest skrócenie czasu dojazdu do zdarzeń służb ratowniczych, obecność na miejscu zarządców dróg z ustaleniem zakresu zadań i współpracy, usuwanie odpadów powypadkowych, a w zasadzie jednoznaczne określenie podmiotu, który jest za to odpowiedzialny.

Obowiązki właściciela lub zarządcy drogi

Biorąc pod uwagę właściciela, drogi można podzielić na publiczne i prywatne, przy czym te ostatnie niezmiernie rzadko są miejscem, na którym występuje wypadek lub katastrofa [6]. Drogi publiczne, zgodnie z przepisami ustawy o drogach publicznych [7], ze względu na funkcje w sieci drogowej dzielą się na: krajowe, wojewódzkie, powiatowe oraz gminne.

Drogi krajowe stanowią własność Skarbu Państwa. Drogi wojewódzkie, powiatowe i gminne są z kolei własnością właściwego samorządu − województwa, powiatu lub gminy [8].

Zgodnie z art. 4 ustawy o ochronie przeciwpożarowej właściciel lub zarządca terenu, jakim jest droga, zobowiązany jest zapewnić osobom przebywającym na nim bezpieczeństwo i możliwość ewakuacji [9] oraz przygotować go do prowadzenia akcji ratowniczej [10]. To podstawowy, ustawowy obowiązek właściciela lub zarządcy drogi. Przygotowania terenu do realizacji działań ratowniczych dokonują jednostki organizacyjne Państwowej Straży Pożarnej i polega to w głównej mierze na przygotowaniu operacyjnym, czyli organizacji sił i środków ochrony przeciwpożarowej w celu zachowania gotowości operacyjnej, a więc dyspozycyjności sił ratowniczych dysponujących wykwalifikowanymi ratownikami oraz znormalizowanym wyposażeniem technicznym, które umożliwi realizację działań ratowniczych, w tym przypadku na drogach.

Właściciel terenu, zgodnie z art. 4 ustawy o ochronie przeciwpożarowej, zobowiązany jest przewidzieć wszystkie zagrożenia mogące wystąpić podczas funkcjonowania obiektu. Katastrofy drogowe, wypadki i inne zdarzenia na drogach są dominującym zagrożeniem podczas eksploatacji dróg. Przyczynia się do tego również rozwój cywilizacyjny. Z tego powodu na właścicielu spoczywa ustawowy obowiązek przewidywania prawdopodobnych zagrożeń i jednocześnie zapewnienia bezpieczeństwa ruchu drogowego oraz przygotowania terenu (drogi) do prowadzenia akcji ratowniczej. Należy zwrócić uwagę na obowiązek prowadzenia interwencyjnych prac porządkowych i ochrony drogi - działań mających na celu niedopuszczenie do przedwczesnego zniszczenia drogi, obniżenia jej klasy, ograniczenia funkcji, niewłaściwego użytkowania oraz pogorszenia warunków bezpieczeństwa ruchu w myśl art. 4 pkt 21 ustawy o drogach publicznych. Wszystkie te działania mają zasadnicze znaczenie dla bezpieczeństwa, ponieważ usuwają przesłanki groźnych zdarzeń.

Zgodnie z art. 10 ust. 3 ustawy Prawo o ruchu drogowym Generalny Dyrektor Dróg Krajowych i Autostrad zarządza ruchem na drogach krajowych. Na drogach wojewódzkich odpowiedzialny jest za to marszałek województwa. Zgodnie z rozporządzeniem ministra infrastruktury [11] działania związane z zarządzaniem ruchem realizowane są przez podejmowanie czynności organizacyjno-technicznych, w szczególności nadzór i analizę istniejącej organizacji ruchu w zakresie jego bezpieczeństwa ruchu i efektywności. Na zarządzanie to składają się cztery podstawowe działania: planowanie, organizowanie, kontrolowanie i kierowanie [12].

Zarządzanie ruchem zaliczane jest do jednej z ośmiu podstawowych kategorii Systemów Informacji i Sterowania Ruchem (TICS - Transport Information and Control Systems). Na podstawie normy ISO/TR 14813-2:2000 E wśród tych działań można dodatkowo wskazać np. zarządzanie zdarzeniami oraz utrzymywaniem infrastruktury drogowej [13].

Zarządzanie bezpieczeństwem infrastruktury drogowej [14] to stosowanie w cyklu życia obiektu drogowego procedur polegających na:

• systematycznej identyfikacji zagrożeń na drogach,
• szacowaniu skutków ewentualnych zdarzeń dla uczestników ruchu drogowego,
• stosowaniu działań eliminujących zidentyfikowane zagrożenia lub zmniejszających ich skutki.

Zarządca drogi jest ustawowo zobowiązany do obecności podczas wszystkich zdarzeń zgodnie z § 21 ust. 2 pkt 2 rozporządzenia ministra spraw wewnętrznych i administracji z 18 lutego 2011 r. w sprawie szczegółowych zasad organizacji krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego [5]. Zasady postępowania jednostek ochrony przeciwpożarowej w związku ze zdarzeniami na drogach, zgodnie zawarte są w ustawie o drogach publicznych, określającej także zadania ich właścicieli. Są to m.in.:

• utrzymanie drogi (wykonywanie robót konserwacyjnych, porządkowych i innych, zmierzających do zwiększenia bezpieczeństwa i wygody ruchu, w tym odśnieżanie i zwalczanie śliskości zimowej), chodników, drogowych obiektów inżynierskich, urządzeń zabezpieczających ruch i innych urządzeń związanych z drogą,
• realizacja zadań w zakresie inżynierii ruchu,
• koordynacja robót w pasie drogowym,
• przeprowadzanie okresowych kontroli stanów dróg i drogowych obiektów inżynierskich,
• wykonywanie robót interwencyjnych, utrzymaniowych i zabezpieczających,
• przeciwdziałanie niszczeniu dróg przez ich użytkowników,
• przeciwdziałanie niekorzystnym przeobrażeniom środowiska mogącym powstać lub powstającym w wyniku budowy lub utrzymania dróg,
• wprowadzanie ograniczeń lub zamykanie dróg i drogowych obiektów inżynierskich dla ruchu oraz organizowanie objazdów drogami różnej kategorii, gdy występuje bezpośrednie zagrożenie bezpieczeństwa osób lub mienia [15].

Działania ratownicze

Wszystkie służby biorące udział w akcji ratowniczej na drogach mają ściśle określone zadania do wykonania. Podczas działań ratowniczych wszystkie czynności realizowane są równocześnie, natomiast po ich zakończeniu - na zasadzie wzajemnej współpracy.

Zgodnie z pragmatyką organizacji i realizacji działań ratowniczych oraz aktualnym stanem prawnym kierowanie rozpoczyna się z chwilą przybycia na miejsce zdarzenia pierwszych jednostek ochrony przeciwpożarowej. Zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów w sprawie zakresu i trybu korzystania z praw przez kierującego działaniami ratowniczymi KDR ma możliwość podejmowania suwerennych decyzji [16].

Niezbędnym uzupełnieniem powyższych uregulowań są zasady postępowania jednostek ochrony przeciwpożarowej w związku ze zdarzeniami na drogach, zatwierdzone przez Komendanta Głównego PSP. Regulują one zadania KDR do momentu udzielenia kwalifikowanej pierwszej pomocy osobom poszkodowanym na miejscu zdarzenia lub przekazania ich zespołowi Państwowego Ratownictwa Medycznego albo osobie wykonującej zawód medyczny w zakładzie opieki zdrowotnej. Dodatkowo znormalizowano wymóg zabezpieczenia uszkodzonego pojazdu w sposób niepowodujący dalszych pośrednich zagrożeń oraz przekazanie terenu objętego działaniem ratowniczym zarządcy drogi, a w przypadku jego nieobecności na miejscu zdarzenia - zgłoszenia tego faktu do właściwego terytorialnie stanowiska kierowania krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego [17].

Podczas zdarzenia drogowego Policja zajmuje się zabezpieczeniem terenu oraz współpracą w organizacji ewentualnych objazdów lub bezpiecznego spowolnienia ruchu drogowego w rejonie prowadzonych działań ratowniczych. Obowiązki Policji podczas zdarzeń na drogach wynikają z ustawy o Policji [18], ustawy Prawo o ruchu drogowym oraz wytycznych Komendanta Głównego Policji [19].

Obowiązki właściciela terenu (drogi) podczas zdarzeń drogowych wynikają z ustawy o drogach publicznych. Zarządca jest zobowiązany do obecności na miejscu zdarzenia (może oddelegować swojego przedstawiciela), a także do wykonywania zadań interwencyjnych, zabezpieczających i związanych z utrzymaniem drogi, wprowadzania ograniczeń lub zamykania dróg i drogowych obiektów inżynierskich dla ruchu oraz organizowania objazdów drogami różnej kategorii, gdy występuje bezpośrednie zagrożenie bezpieczeństwa osób lub mienia [20].

Problemy

Zadania i obowiązki poszczególnych służb podczas prowadzenia akcji ratowniczej są sprecyzowane w aktach prawnych. Bywa jednak tak, że przepisy to jedno, a życie zgoła coś innego.

Ze zdarzeniami drogowymi wiąże się powstawanie zagrożeń. Jak rozumieć to pojęcie? Niestety różnorodność definicji skutkuje odmienną interpretacją pewnych sytuacji przez zarządców dróg, a to z kolei bywa przyczyną problemów pojawiających się podczas współpracy służb. Przekłada się to na poziom bezpieczeństwa oraz koszty prowadzonych działań ratowniczych.

Weźmy pod uwagę zagrożenie chemiczno-ekologiczne. Niektórzy zarządcy kwalifikują do tej kategorii wyciek substancji ropopochodnych ze zbiornika paliwa lub silnika na większej powierzchni niż w wyniku kolizji lub wypadku drogowego. Dotyczy to plam substancji ropopochodnych wpływających na zmniejszenie przyczepności pojazdów na drogach publicznych. Konsekwencją jest znaczy wzrost ryzyka poślizgu pojazdu i tym samym prawdopodobieństwa powstania katastrofy drogowej. Nieścisłości dotyczą zastosowania § 16 ust 1 rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji w sprawie szczegółowych zasad organizacji krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego. Wskazano w nim, że zagrożenia chemiczno-ekologiczne dotyczą katastrof i zdarzeń z udziałem substancji niebezpiecznej podczas transportu, produkcji i magazynowania surowców chemicznych i innych czynników zdefiniowanych art. 4 ust. 1 ustawy z 25 lutego 2011 r. o substancjach chemicznych i ich mieszaninach [21].

Kolejnym problemem jest odbiór przez zarządcę drogi odpadów zdefiniowanych w art. 3 ust. 1 pkt 13 ustawy o odpadach, a także sam przyjazd na miejsce zdarzenia. Zakwalifikowanie wycieku substancji ropopochodnych do zagrożeń o charakterze chemiczno-ekologicznym według niektórych zarządców „…wykracza poza kompetencje służb drogowych…”. Problem współpracy między służbami ratowniczymi i zarządcami dróg rozszerza się w mniejszym lub większym stopniu na terenie całego kraju. Główną przyczyną, leżącą u podłoża sporu, mogą być finanse. Rozmiar zdarzeń, czas ich usuwania (średnio 1,5 godz. na jedno zdarzenie), użycie materiałów sorpcyjnych oraz dyspozycyjność osób, sprzętu i jego amortyzacja - wszystko to generuje koszty, których zarządcy starają się uniknąć [22].

Zgodnie ze stanowiskiem Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska we Wrocławiu, Oddział w Legnicy [23], omawiane wycieki nie są zagrożeniem chemiczno-ekologicznym, pod warunkiem zabezpieczenia przedostania się zanieczyszczonych wód opadowych do gleby. Film substancji ropopochodnej nie stanowi zatem zagrożenia dla środowiska, choć niewątpliwie śliska nawierzchnia jest niebezpieczna. Jest to natomiast zanieczyszczenie powstające w wyniku eksploatacji drogi. Obowiązek usuwania odpadów ciąży zatem na zarządcy drogi.

W funkcjonującym do września 2016 r. rozporządzeniu ministra środowiska w sprawie standardów jakości gleby oraz standardów jakości ziem [24] określono wartości dopuszczalnych stężeń substancji ropopochodnych w glebie lub ziemi w terenie komunikacyjnym (grupa C). Wartości te są dość wysokie, pewne przekroczenia tolerowane są więc z uwagi na charakter terenu. Podobnie jest w nowym rozporządzeniu ministra środowiska w sprawie sposobu prowadzenia oceny zanieczyszczeń powierzchni ziemi [25].

Zasady współpracy

Choć istnieją zatwierdzone przez Komendanta Głównego Państwowej Straży Pożarnej zasady i interpretacje Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska, nie ma obecnie sztywnych zasad w obrębie kraju. Dlatego problem w różnych województwach jest inaczej rozwiązywany.

Ważnym argumentem przemawiającym za koniecznością uregulowania tej kwestii są wyniki kontroli komendanta miejskiego PSP we Wrocławiu w zakresie prowadzenia działań ratowniczych na drogach, którą przeprowadziło Ministerstwo Spraw Wewnętrznych w lutym 2015 r. [26]. W wystąpieniu pokontrolnym jako nieprawidłowości wskazano wykorzystanie zasobów kadrowych jednostek ochrony przeciwpożarowej do związywania lub neutralizacji substancji niebezpiecznych w zdarzeniach drogowych, w których obowiązek przywrócenia bezpiecznego ruchu na drodze należał do zarządców dróg. Za nieprawidłowe uznano również podejmowanie przez funkcjonariuszy kierujących działaniami ratowniczymi decyzji o wykonywaniu przez jednostki ratowniczo-gaśnicze robót porządkowych, polegających na uprzątnięciu drogi z odpadów powypadkowych. Powodowało to obniżenie gotowości operacyjnej danej jednostki. KDR decydował się na takie rozwiązanie dla dobra podróżujących, chcąc możliwie szybko przywrócić normalny ruch na drodze.

Tymczasem jeden z oddziałów GDDKiA prezentuje stanowisko zgoła odmienne. W opracowanych zasadach prowadzenia działań na drogach twierdzi, że „…choć jest właścicielem terenu, to nie został upoważniony do usuwania odpadów niebezpiecznych oraz odpadów z wypadków, które powstały podczas prowadzenia akcji ratowniczej lub gaśniczej, a tym samym do ich gospodarowania…”. Utrzymuje, że nie ma wymaganych uprawnień i możliwości organizacyjno-technicznych,

Obowiązek ten, czytamy dalej w wewnętrznych wytycznych oddziału GDDKiA, „…ustawowo należy do jednostek ratownictwa chemicznego działającego w ramach krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego, właściciela odpadów (sprawcy wypadku) oraz do właściwego terytorialnie starosty i regionalnego dyrektora ochrony środowiska. Oddział zarządcy drogi wspiera działania Policji oraz kierującego działaniami ratowniczymi (jako organów uprawnionych) w egzekwowaniu od starosty obowiązku usunięcia z administrowanego pasa drogowego pojazdów, które mogą zagrażać bezpieczeństwu lub porządkowi ruchu drogowego albo utrudniać prowadzenie akcji ratowniczej. Źródłem tego zadania jest wydana staroście dyspozycja…”.

Nie ulega wątpliwości, że obok wytwórcy odpadów ich posiadaczem w przypadku dróg krajowych jest GDDKiA. Wynika to chociażby z definicji odpadów zawartej w art. 3 ust. 1 pkt 19 ustawy o odpadach: „Za posiadacza odpadów rozumie się wytwórcę odpadów lub osobę fizyczną, osobę prawną oraz jednostkę organizacyjną nieposiadającą osobowości prawnej, będące w posiadaniu odpadów”. Dodatkowo wskazana ustawa nie zawiera definicji pojęcia „władającego powierzchnią ziemi”. Jednak zgodnie z art. 3 pkt 44 ustawy Prawo ochrony środowiska [27] jest nim właściciel nieruchomości. .

Powyższy przedmiot sporu kompetencyjnego jest również elementem wielu interpelacji poselskich, wystąpień Ministra Spraw Wewnętrznych [28] z 2013 r. i opinii prawnych Związku Powiatów Polskich [29]. Stanowi też przyczynę sporów kompetencyjnych na szczeblu powiatowym i wojewódzkim.

Rozwiązanie?

Czy zatem można spodziewać się jednoznacznego rozwiązania tego problemu? Jest na to szansa, ponieważ w drugiej połowie 2016 r. Państwowa Straż Pożarna zostanie skontrolowana właśnie w tym zakresie przez Najwyższą Izbę Kontroli. Należy zatem oczekiwać, że wyniki tej kontroli przyczynią się do sprecyzowania obowiązków właścicieli terenu, jak również do lepszej współpracy wszystkich służb biorących udział w zdarzeniach na drogach. Taka współpraca musi być jednoznacznie określona i doprecyzowana zarówno w zakresie przygotowania i utrzymania drogi, jak i usuwania zagrożeń oraz ich skutków. Tylko wówczas możliwy jest wzrost bezpieczeństwa na polskich drogach.

Pragmatyka organizacji działań ratowniczo-gaśniczych na drogach definiuje bezwzględne priorytety w ich realizacji. Są to:

• czas dojazdu do zdarzenia służb realizujących i współpracujących podczas działań ratowniczych oraz podmiotów współpracujących,
• profesjonalna realizacja działań ratowniczych, w tym zabezpieczenie terenu akcji w aspekcie organizacyjnym i technicznym,
• współpraca wszystkich służb i podmiotów biorących udział w zabezpieczaniu, realizacji działań ratowniczych oraz usuwaniu skutków zdarzeń drogowych.

Rozwiązaniem docelowym powinno być jednolite dla całego kraju uregulowanie wspólnych zasad organizacji działań ratowniczych na drogach publicznych, w szczególności autostradach i drogach ekspresowych. Uzgodnienia na szczeblu wojewódzkim powinny dotyczyć lokalnych uwarunkowań, jak na przykład przejazdy przez bramki na autostradach.

Należy przede wszystkim doprowadzić do odpowiedzialności właściciela autostrady i drogi ekspresowej za bezpieczeństwo, w tym za jej patrolowanie z wyposażeniem niezbędnym do ewentualnych prac interwencyjnych oraz nakazać organizowanie ćwiczeń i ułatwień dla służb ratowniczych. Problem braku obecności zarządców podczas zdarzeń, kwalifikowanie plam substancji ropopochodnych wynikających z normalnej eksploatacji dróg jako zagrożeń chemiczno-ekologicznych, odbiór odpadów powypadkowych i inne problemy nie mogą być przyczyną sporów, obniżających poziom bezpieczeństwa. Chodzi o współpracę wszystkich służb, określenie, do którego momentu obecność zastępów jednostek ochrony przeciwpożarowej jest konieczna oraz wzajemne wspieranie się i rozwiązywanie problemów. Wpłynie to korzystnie na bezpieczeństwo na polskich drogach, skrócenie czasu prowadzenia działań oraz komfort kierujących działaniami ratowniczymi.

st. bryg. Adam Konieczny jest dolnośląskim komendantem wojewódzkim PSP

Przypisy

[1] R. Socha, Bezpieczeństwo na lądzie, morzu i w powietrzu w XXI w., red. dr Jacek Zboina, CNBOP-BIP, Józefów 2014, s. 53, CNBOP-BIP.
[2] Wyniki badań własnych dotyczących działań Państwowej Straży Pożarnej.
[3] Ustawa z 14 grudnia 2012 r. o odpadach (DzU z 2013 r., poz. 21 ze zm.).
[4] Rozporządzenie rady ministrów z 4 lipca 1992 r. w sprawie zakresu i trybu korzystania z praw przez kierującego działaniami ratowniczymi (DzU z 1992 r. nr 54, poz. 259),
[5] Rozporządzenie ministra spraw wewnętrznych i administracji z 18 lutego 2011 r. w sprawie szczegółowych zasad organizacji krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego (DzU z 2011 r. nr. 46, poz. 239).
[6] Wyniki badań własnych dotyczących działań Państwowej Straży Pożarnej.
[7] Ustawa z 21 marca 1985 r. o drogach publicznych (tekst jedn. DzU z 2015 r., poz. 460 ze zm.).
[8] Art. 2a, ust. 1 i 2 ustawy o drogach publicznych.
[9] Art. 4 ust. 1 pkt 4 ustawy o ochronie przeciwpożarowej.
[10] Art. 4 ust. 1, 5 ustawy o ochronie przeciwpożarowej.
[11] § 2 ust. 1 rozporządzenia ministra infrastruktury z 23 września 2003 r. w sprawie szczegółowych warunków zarządzania ruchem na drogach oraz wykonywania nadzoru nad tym zarządzeniem (DzU z 2003 r. nr 177, poz. 1729).
[12] J. Bohatkiewicz, Zarządzanie ruchem drogowym - wizja czy konieczna zmiana podejścia?, „Zeszyty Naukowe SITK w Krakowie” nr 65 (2005).
[13] R. Socha, Bezpieczeństwo na lądzie, morzu i w powietrzu w XXI w, pod redakcją dra. Jacka Zboiny, CNBOP-BIP, Józefów 2014, s.53-54.
[14] K. Jamroz, L. Michalski, M. Budzyński, W. Kustra „Zwiększanie potencjału na rzecz bezpieczeństwa ruchu drogowego − oparte na ryzyku metody zarządzania bezpieczeństwem infrastruktury drogowej”, Politechnika Gdańska, Wydział Inżynierii Lądowej, Katedra Inżynierii Drogowej, s. 9.
[15] Art. 20 ustawy o drogach publicznych.
[16] § 1 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z 4 lipca 1992 r. w sprawie zakresu i trybu korzystania z praw przez kierującego działaniami ratowniczymi.
[17] Zasady postępowania jednostek ochrony przeciwpożarowej w związku ze zdarzeniami na drogach, zatwierdzone przez Komendanta Głównego Państwowej Straży Pożarnej w listopadzie 2012 r., s. 9-13.
[18] Ustawa z 6 kwietnia 1990 r. o Policji (tekst jedn.: DzU z 2015 r., poz. 355 ze zm.).
[19] Wytyczne nr 3 Komendanta Głównego Policji z 5 lipca 2007 r. w sprawie postępowania policjantów na miejscu zdarzenia drogowego.
[20] Art. 20 pkt 4, 11 i 14 ustawy o drogach publicznych.
[21] Ustawa z 25 lutego 2011 r. o substancjach chemicznych i ich mieszaninach (tekst jedn. DzU z 2015 r., poz. 1203).
[22] Wyniki badań własnych dotyczących działań Państwowej Straży Pożarnej.
[23] Pismo WIOŚ/o Legnica nr DL-DI.7021.404.2013 z 15 lipca 2015 r.
[24] Rozporządzenie ministra środowiska z 9 września 2002 r. w sprawie standardów jakości gleby oraz standardów jakości ziemi (DzU z 2002 r. nr 165, poz. 1359).
[25] Rozporządzenie ministra środowiska z 1 września 2016 r. w sprawie sposobu prowadzenia oceny zanieczyszczenia powierzchni ziemi (DzU z 2016 r., poz. 1395).
[26] Wystąpienie pokontrolne ministerstwa spraw wewnętrznych z lutego 2015 r. w zakresie prowadzenia działań ratowniczych na drogach przez Komendanta Miejskiego PSP we Wrocławiu.
[27] Ustawa z 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (tekst jedn. DzU z 2016 r., poz. 672 ze zm.).
[28] Odpowiedź podsekretarza stanu w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych − z upoważnienia ministra - na interpelację nr 18634 w sprawie zasad postępowania jednostek ochrony przeciwpożarowej w związku ze zdarzeniami na drogach.
[29] Interpelacja nr 24711 do ministra infrastruktury i rozwoju w sprawie obowiązku starostów określonego w dokumencie GDDKiA z 9 grudnia 2013 r. pt. „Zasady postępowania zarządcy drogi podczas zdarzeń na zarządzanej sieci dróg krajowych” w świetle obowiązujących przepisów”.

październik 2016