Opłaty publicznoprawne

W każdym regionie czy województwie jednostki organizacyjne Państwowej Straży Pożarnej wypracowują w ramach obowiązujących przepisów własne, indywidualne sposoby postępowania, stosownie do lokalnych uwarunkowań.

Zwykle usprawnia to działalność PSP, jednak w niektórych obszarach takie podejście do tematu powoduje rozbieżności, które z formalnego punktu widzenia oznaczać mogą błędne działanie organów. Jednym z takich obszarów są niewątpliwie kwestie opłat publicznoprawnych.        

Przeglądając informacje zamieszczone na stronach internetowych poszczególnych jednostek organizacyjnych PSP, spotkać się można z różną interpretacją przepisów ustawy z  16 listopada 2006 r. o opłacie skarbowej (DzU z 2015 r., poz. 783, ze zm.) zwanej dalej ustawą o opłacie skarbowej, a nawet powoływaniem na przepisy  nieaktualnych już wersji tej ustawy. O ile pierwszy z tych przypadków można uzasadniać przyjęciem różnych wyjaśnień lokalnych urzędów, o tyle stosowanie nieaktualnych wersji przepisów trudno w jakikolwiek sposób obronić. .

Przedmiot opłaty skarbowej istotny z punktu widzenia PSP

W kontekście działań administracyjnych PSP warto zwrócić uwagę na art. 1 ust. 1 pkt 1 lit. a i b ustawy o opłacie skarbowej. Zgodnie z nim w sprawach indywidualnych z zakresu administracji publicznej opłacie skarbowej podlega dokonanie czynności urzędowej na podstawie zgłoszenia lub na wniosek oraz wydanie zaświadczenia na wniosek. Na postawie art. 1 ust. 2 opłacie skarbowej podlega także złożenie dokumentu stwierdzającego udzielenie pełnomocnictwa lub prokury albo jego odpisu, wypisu lub kopii – w sprawie z zakresu administracji publicznej lub w postępowaniu sądowym.

Wykaz opłat skarbowych, ich stawek oraz przypadki zwolnienia od nich zawiera załącznik do ustawy. Stawki opłaty skarbowej dotyczące złożenia dokumentu stwierdzającego udzielenie pełnomocnictwa lub prokury (np. do reprezentowania właściciela albo spółki przed organem PSP, czy też przed sądem w sprawie uprzednio rozstrzyganej przez organ PSP) albo jego odpisu, wypisu lub kopii oraz zwolnienia w tym zakresie określa część IV załącznika. Generalnie żądanie przez organ PSP potwierdzenia opłaty skarbowej powinno być standardem. Odstępstwa są możliwe w przypadkach wskazanych w art. 7 ustawy, określającym przypadki zwolnienia z opłaty.

Stawki opłaty skarbowej od dokonania czynności urzędowych określa część I załącznika. Jest ona katalogiem zamkniętym, jeśli zatem dla danej czynności urzędowej nie została określona stawka opłaty skarbowej – nie podlega ona tej opłacie. Nieco inaczej wygląda sytuacja w przypadku wydania przez organy administracji zaświadczenia. Ponieważ rozpatrywana ustawa nie definiuje pojęcia zaświadczenia do celów opłaty skarbowej, według opinii Ministerstwa Finansów (pismo podsekretarza stanu nr FN/SU/716/66-3/RDQ/1000/2008) pojęciu temu należy nadać taką treść, jaką ma ono w odrębnych przepisach. Według art. 217 ustawy z  14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (DzU z 2013 r., poz. 267, ze zm.)organ administracji wydaje zaświadczenie, jeżeli urzędowego potwierdzenia określonych faktów lub stanu prawnego wymaga przepis prawa albo dana osoba ubiega się o zaświadczenie ze względu na swój interes prawny w urzędowym potwierdzeniu określonych faktów lub stanu prawnego. Jednocześnie wydanie zaświadczenia stanowi przedmiot opłaty skarbowej, której stawki, a także przypadki zwolnienia od niej, określa część II załącznika.

Zaświadczenie czy niezaświadczenie (opinia)?

Zgodnie ze stanowiskiem Ministerstwa Finansów zawartym w piśmie z 9 września 2008 r. nr FN/SU/716/66-3/RDQ/1000/2008, dotyczącym pobierania opłat skarbowych za udzielenie przez jednostki PSP informacji zakładom ubezpieczeń, nie można uznać, że informacja, o której mowa w art. 25 ust. 1 ustawy z 22 maja 2003 r. o działalności ubezpieczeniowej (Dz. U. z 2015, poz. 1206), spełnia warunki określone w art. 217 kpa. Tym samym, w związku z dotychczas utrzymaną interpretacją KG PSP (pismo z 2012 r. nr BZ-II-0754/5-6/12), przyjętą na podstawie ww. wyjaśnienia Ministerstwa Finansów, zajęcie stanowiska przez komendanta powiatowego (miejskiego) PSP w trybie art. 56 ustawy z  7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (DzU z 2013 r., poz. 1409, ze zm.) nie mieści się w pojęciu zaświadczenia. Od wydania stanowiska w wyżej wymienionym trybie nie powinna być zatem pobierana opłata skarbowa. W przypadku innych opinii o spełnieniu wymagań przeciwpożarowych (m.in. w obiektach hotelarskich, obiektach, w których mogą być prowadzone zajęcia w ramach punktu przedszkolnego lub zespołu wychowania przedszkolnego albo w obiektach i na terenie wypoczynku dzieci), wydawanych na podstawie odrębnych przepisów, organy PSP powinny również przyjmować wykładnię Ministerstwa Finansów, a zatem domagać się uiszczania opłat skarbowych wyłącznie w odniesieniu do dokumentów nazwanych w przepisach wprost zaświadczeniami.

Co w działalności administracyjnej PSP nie podlega opłacie skarbowej

W świetle przepisów ustawy, opłacie skarbowej nie podlegają m.in. podania (żądania, wnioski, zażalenia, odwołania) i załączniki do podań.

Obowiązek taki nie występuje również w przypadku, gdy na podstawie odrębnych przepisów wspomniane działania administracyjne podlegają innym opłatom o charakterze publicznoprawnym lub są od tych opłat zwolnione. Przykładem może być wydanie przez komendanta powiatowego PSP zaświadczenia na podstawie ustawy z 22 czerwca 2001 r. o wykonywaniu działalności gospodarczej w zakresie wytwarzania i obrotu materiałami wybuchowymi, bronią, amunicją oraz wyrobami i technologią o przeznaczeniu wojskowym lub policyjnym (DzU z 2012 r., poz. 1017, ze zm.) stwierdzającego, że obiekty budowlane i urządzenia techniczne przeznaczone do wykonywania działalności gospodarczej w wyżej wymienionym obszarze spełniają wymagania określone w przepisach o ochronie przeciwpożarowej. Zasadne jest więc przyjęcie, że nie występuje tu obowiązek uiszczenia opłaty skarbowej od wydania zaświadczenia, ponieważ powstaje on w związku z udzielaniem koncesji, na podstawie części III, pkt 44.1 załącznika do ustawy o opłacie skarbowej.

Jednocześnie na podstawie art. 7 ustawy,  zwolnione  z opłaty skarbowej zostały m.in. jednostki budżetowe, jednostki samorządu terytorialnego oraz osoby, które przedstawią zaświadczenie o korzystaniu ze świadczeń pomocy społecznej z powodu ubóstwa. Przykładem może być zwolnienie z opłaty od złożenia dokumentu stwierdzającego udzielenie pełnomocnictwa do reprezentowania inwestora przed organem PSP, na przykład w sprawie odbioru budynku – gdy inwestorem jest jednostka budżetowa lub samorządu terytorialnego.

Kto i jak pobiera należną opłatę skarbową?

Znaczki skarbowe jako sposób wnoszenia opłaty skarbowej w Polsce wycofane zostały ostatecznie z końcem 2008 r. Obecnie opłaty skarbowej dokonuje się gotówkowo w kasie właściwego miejscowo wójta (burmistrza, prezydenta miasta) lub bezgotówkowo na rachunek organu podatkowego (art. 8 ust. 1 ustawy o opłacie skarbowej). Nie można jej uiścić w kasie organu PSP. Sposób zapłaty może być rozszerzony przez radę gminy o wpłatę w formie inkasa. Zaznaczyć również należy, że w przypadku dokonania czynności urzędowej i wydania zaświadczenia organem przyjmującym opłatę jest organ podatkowy właściwy ze względu na siedzibę organu lub podmiotu, który dokonał czynności urzędowej albo wydał zaświadczenie, a w przypadku złożenia dokumentu stwierdzającego udzielenie pełnomocnictwa lub prokury oraz jego odpisu, wypisu lub kopii – organ podatkowy właściwy ze względu na miejsce złożenia dokumentu (art. 12 ust. 1 i 2 ustawy o opłacie skarbowej).

Kiedy powstaje obowiązek zapłaty opłaty skarbowej?

Na podstawie art. 6 ustawy o opłacie skarbowej obowiązek zapłaty powstaje z chwilą dokonania zgłoszenia lub złożenia wniosku o dokonanie czynności urzędowej albo wniosku o wydanie zaświadczenia. Obowiązek taki powstaje również w momencie złożenia w organie dokumentu stwierdzającego udzielenie pełnomocnictwa lub prokury oraz jego odpisu bądź z chwilą użycia zaświadczenia w sprawie innej niż sprawa niepodlegająca opłacie skarbowej.

Co należy udowodnić w kontekście zapłaty opłaty skarbowej?

Z punktu widzenia organu PSP istotny jest również sposób potwierdzania wniesienia opłaty skarbowej, zwolnienia od niej lub wyłączenia obowiązku jej zapłaty oraz sposób dokonywania jej zwrotu. Kwestie te reguluje rozporządzenie Ministra Finansów z 28 września 2007 r. w sprawie zapłaty opłaty skarbowej (DzU nr 187, poz. 1330), precyzując: sposób dokumentowania zapłaty opłaty skarbowej, sporządzania adnotacji potwierdzających zapłatę opłaty skarbowej, zwolnienie od niej lub wyłączenie obowiązku jej zapłaty. Przepisy te określają również sposób dokonywania zwrotu opłaty skarbowej oraz tryb przekazywania organom podatkowym dokumentów niezbędnych do dokonania jej zwrotu.

Zgodnie z § 3 ww. rozporządzenia osoba składająca wniosek lub pełnomocnictwo albo dokonująca zgłoszenia zobowiązana jest dołączyć dowód zapłaty należnej opłaty skarbowej albo uwierzytelnioną kopię dowodu zapłaty nie później niż w ciągu trzech dni od chwili powstania obowiązku jej zapłaty. Dowód ten może mieć formę wydruku potwierdzającego dokonanie operacji bankowej. Organ pozostawia w aktach sprawy dowód zapłaty albo jego uwierzytelnioną kopię, chyba że podmiot, który uiścił opłatę skarbową, zażądał zwrotu dowodu zapłaty. Wówczas dowód ten może zostać zwrócony, ale pod warunkiem uprzedniego zamieszczenia na nim adnotacji określającej datę dokonania zgłoszenia albo złożenia wniosku lub pełnomocnictwa, potwierdzonej podpisem osoby zamieszczającej adnotację, z podaniem imienia, nazwiska i stanowiska służbowego. Dodatkowa adnotacja powinna być zamieszczona także na wniosku, zgłoszeniu lub pełnomocnictwie, z zastrzeżeniem, że zamiast daty dokonania zgłoszenia albo złożenia wniosku lub pełnomocnictwa należy wpisać kwotę uiszczonej opłaty, datę wpłaty i numer pokwitowania lub numer rachunku bankowego, na który dokonano wpłaty. Adnotacji nie zamieszcza się na wniosku, zgłoszeniu lub pełnomocnictwie, jeżeli w aktach sprawy pozostaje uwierzytelniona kopia albo kopia dowodu zapłaty.

Zgodnie z § 4 rozporządzenia ministra finansów z  28 września 2007 r., organ PSP wydając wnioskodawcy lub dokonującemu zgłoszenia dokument potwierdzający dokonanie czynności urzędowej lub zaświadczenie, również zamieszcza na nim adnotację dotyczącą opłaty skarbowej. Adnotacja taka powinna być potwierdzona podpisem osoby dokonującej adnotacji, z podaniem imienia, nazwiska i stanowiska służbowego. Ponadto powinna ona określać:

1. wysokość uiszczonej opłaty – gdy dokonano zapłaty opłaty skarbowej,
2. podstawę prawną jej niepobrania – gdy przepisy odrębne dopuszczają możliwość rozpatrzenia wniosku, mimo nieuiszczenia należnej opłaty,
3. podstawę prawną wyłączenia lub zwolnienia –  gdy:
4. czynność urzędowa lub zaświadczenie nie podlegają opłacie skarbowej lub są od niej zwolnione albo
5. podmiot składający zgłoszenie lub wniosek o dokonanie czynności urzędowej albo wniosek o wydanie zaświadczenia jest zwolniony od opłaty skarbowej.

Gdy natomiast dokument potwierdzający dokonanie czynności urzędowej nie jest wydawany, zgodnie § 5 ww. rozporządzenia adnotację zamieszcza się na wniosku albo na zgłoszeniu bądź na pełnomocnictwie, gdy nie podlega ono opłacie skarbowej lub jest od niej zwolnione. W tym ostatnim przypadku adnotacja powinna określać podstawę prawną wyłączenia lub zwolnienia.

Obowiązki organów PSP w zakresie przekazywania organom podatkowym dokumentów niezbędnych do dokonania zwrotu opłaty skarbowej

Zgodnie z art. 9 ust. 1, 2 i 3 ustawy o opłacie skarbowej wójt (burmistrz, prezydent miasta) może dokonać zwrotu uiszczonej opłaty skarbowej jedynie na wniosek strony, przed dokonaniem zgłaszanej lub wnioskowanej czynności urzędowej lub wydaniem wnioskowanego zaświadczenia i nie później niż 5 lat od końca roku, w którym opłaty dokonano. Wówczas na wniosek organu podatkowego organ PSP, który opłaconej czynności urzędowej nie dokonał lub opłaconego zaświadczenia nie wydał , przekazuje organowi podatkowemu :

• niezrealizowany wniosek lub zgłoszenie strony,
• dokument potwierdzający niedokonanie czynności urzędowej lub niewydanie zaświadczenia,
• pozostającą w aktach – uwierzytelnioną kopię dowodu zapłaty albo dowód  zapłaty opłaty skarbowej.

Jednocześnie, jeżeli wniosek o zwrot uiszczonej opłaty skarbowej wpłynął bezpośrednio do organu PSP, powinien zostać przekazany do organu podatkowego wraz z wyżej wymienionymi dokumentami.

Podsumowanie

Przy uwzględnieniu wspomnianych wyżej przypadków zwolnienia z opłaty skarbowej należy przyjąć, że w działalności administracyjnej Państwowej Straży Pożarnej obowiązujące przepisy dają podstawy do pobierania opłaty skarbowej, w szczególności za:

• zatwierdzenie raportu o bezpieczeństwie – 1069 zł,
• zatwierdzenie zmian w raporcie o bezpieczeństwie – 214 zł
• wydanie poświadczenia zgodności duplikatu, odpisu, wyciągu, wypisu lub kopii – od każdej pełnej lub zaczętej strony – 5 zł,
• złożenie dokumentu stwierdzającego udzielenie pełnomocnictwa lub prokury albo jego odpisu, wypisu lub kopii – 17 zł,
• wydanie informacji o stanie sprawy, niezbędnej do ustalania okoliczności wypadków i zdarzeń losowych oraz wysokości odszkodowania i świadczenia – gdy informacja taka zostanie użyta w innej sprawie niż ustalenie wspomnianej odpowiedzialności bądź zostaje wydana na wniosek innej osoby niż zakład ubezpieczeń – 17 zł.

Organy PSP w swoich działaniach administracyjno-egzekucyjnych powinny egzekwować także inne opłaty, związane z:

1. wystawieniem upomnienia wzywającego do wykonania obowiązku z zagrożeniem skierowania sprawy na drogę postępowania egzekucyjnego – art. 15 § 1 i 2 ustawy z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (DzU z 2014 r. poz. 1619, ze zm.) oraz § 1 rozporządzenia ministra finansów z dnia 27 listopada 2001 r., w sprawie wysokości kosztów upomnienia skierowanego przez wierzyciela do zobowiązanego przed wszczęciem egzekucji administracyjnej (DzU nr 137, poz. 1543), gdyż strona dokonuje opłaty kosztów upomnienia,
2. wydaniem postanowienia o nałożeniu grzywny w celu przymuszenia – art. 64a § 1 pkt 1 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, gdy strona dokonuje opłaty kosztów postępowania egzekucyjnego,
3. wydaniem postanowienia o zastosowaniu wykonania zastępczego, wezwaniu do wydania rzeczy ruchomej albo dokumentu, wezwaniu do wykonania obowiązku wydania nieruchomości albo opróżnienia lokalu, wezwaniu do wykonania obowiązku zawartego w tytule wykonawczym, z zagrożeniem zastosowania przymusu bezpośredniego – art. 64a § 1 pkt 1 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji.

W związku ze swoją działalnością organy PSP mogą także pobierać opłaty za udzielanie informacji w trybie dostępu do informacji publicznej, gdy ponoszą dodatkowe koszty związane ze wskazanym we wniosku sposobem udostępnienia lub koniecznością przekształcenia informacji w formę wskazaną we wniosku.  Wówczas na podstawie  art. 7 ust. 2 i art. 15 ust. 2 ustawy z dnia 6 września 2001 r. o dostępie do informacji publicznej (DzU z 2014, poz. 782, ze zm.) organ może pobrać od wnioskodawcy opłatę w wysokości odpowiadającej tym kosztom.

Mł. bryg. Piotr Świtaj jest starszym specjalistą w Wydziale Nadzoru Prewencyjnego w Biurze Rozpoznawania Zagrożeń KG PSP