Opinia biegłego sądowego z zakresu pożarnictwa

Pożary należą do tych zdarzeń, w których postępowanie dowodowe jest bardzo trudne. Do ustalenia miejsca, przyczyny powstania i rozprzestrzeniania się pożaru itp. potrzeba specjalisty - biegłego z zakresu pożarnictwa (ochrony przeciwpożarowej).

Prawnie unormowany obowiązek korzystania z usług biegłego istnieje od wieków. Już w szesnastowiecznym kodeksie karnym - Constitutio Criminalis Carolina z 1532 r. cesarz Niemiec Karol V przewidywał zasięganie ekspertyzy sądowo-medycznej m.in. w razie podejrzenia morderstwa, otrucia, powieszenia, zranienia.

W polskim porządku prawnym pozycja prawna biegłego została uregulowana w art. 193-203 kodeksu postępowania karnego (k.p.k.) oraz art. 278-291 kodeksu postępowania cywilnego (k.p.c.). Stąd biegli powoływani są zarówno przy rozstrzyganiu spraw cywilnych, jak i karnych.

Biegły sądowy

Biegłym sądowym może być każda osoba mająca specjalistyczną wiedzę lub też instytucja naukowa bądź specjalistyczna. Zgodnie z rozporządzeniem ministra sprawiedliwości z 24 stycznia 2005 r. w sprawie biegłych sądowych (DzU nr 15, poz. 133), biegli sądowi są powoływani na 5 lat, ale mogą zostać powołani ponownie. Ustanowienie biegłym sądowym następuje w drodze decyzji administracyjnej, którą wydaje prezes właściwego sądu okręgowego. Ten sam biegły może być wpisany na więcej niż jedną listę biegłych sądowych przy sądzie okręgowym, pod warunkiem jednak, że jest to uzasadnione dobrem wymiaru sprawiedliwości.

Kandydat na biegłego musi spełnić określone wymagania. Winien korzystać z pełni praw cywilnych i obywatelskich, musi ukończyć 25. rok życia, mieć zarówno teoretyczne, jak i praktyczne wiadomości specjalne w danej gałęzi nauki, techniki, sztuki, rzemiosła, a także inne umiejętności (np. zdolności obserwacyjne). Powinien również dawać rękojmię należytego wykonywania obowiązków biegłego oraz wyrazić zgodę na ustanowienie go biegłym. Spełnienie tych kryteriów pozwoli uczynić z biegłego osobę zaufania publicznego. Jeszcze przed objęciem funkcji biegłego składa on przysięgę przed prezesem właściwego sądu okręgowego.

W Polsce, według danych z2014 r., przy 45 sądach okręgowych ustanowionych było 226 biegłych sądowych z zakresu pożarnictwa lub ochrony przeciwpożarowej. W sprawach o pożary to właśnie na nich ciąży szczególna odpowiedzialność. Odpowiedzialność ta ma aspekt etyczny, moralny, ale też realny. Ustawodawca wprowadził szereg mechanizmów prowadzących do karania biegłych za błędy w sztuce opiniowania czy powolność działania. Na straży etyki biegłych sądowych stoją przepisy procedur karnej i cywilnej dotyczące wyłączenia biegłego.

Opinia biegłego

Opinia biegłego (ustna lub pisemna) jest informacją przekazaną organowi procesowemu o dokonanych przez osobę mającą wiadomości specjalne czynnościach, badaniach oraz wynikających z tego spostrzeżeniach i wnioskach.

Zgodnie z art. 285 § 1 k.p.c. koniecznym składnikiem opinii biegłego jest uzasadnienie, które pozwala dokonać analizy logiczności i poprawności wniosków oraz przekonywać jako logiczna całość bez wkraczania w sferę wiedzy specjalistycznej. Biegły powinien zatem w uzasadnieniu wskazać i wyjaśnić przesłanki, które doprowadziły go do przedstawionych konkluzji. Brak bowiem fachowego uzasadnienia wniosków końcowych uniemożliwia ocenę jej mocy dowodowej.

Kodeks postępowania karnego w art. 200 § 2 zalicza do obowiązkowych elementów opinii na piśmie:
1) imię, nazwisko, stopień i tytuł naukowy, specjalność i stanowisko zawodowe biegłego,
2) imiona i nazwiska oraz pozostałe dane innych osób, które uczestniczyły w przeprowadzeniu ekspertyzy, ze wskazaniem czynności dokonanych przez każdą z nich,
3) jeśli to opinia instytucji - także pełną nazwę i siedzibę instytucji,
4) czas przeprowadzonych badań oraz datę wydania opinii,
5) sprawozdanie z przeprowadzonych czynności i spostrzeżeń oraz oparte na nich wnioski,
6) podpisy wszystkich biegłych, którzy uczestniczyli w wydaniu opinii.

Biegły z zakresu ppoż.

Najistotniejszą częścią sprawozdania biegłego są spostrzeżenia [1]. Należy je uznać za fakty dowodowe, czyli pewne okoliczności udowodnione za pomocą określonych źródeł i środków dowodowych. Fakty te nie musiały być znane organowi procesowemu. Ustalił je biegły, na podstawie oględzin miejsca pożaru, przeprowadzenia badań laboratoryjnych czy też eksperymentu rzeczoznawczego, i dzięki wiadomościom specjalnym połączył je z innymi dowodami ustalonymi przez organ procesowy.

Nie wystarcza jednak przedstawienie ostatecznej konkluzji, aby miała ona moc przekonującą. W treści opinii biegły powinien wskazać drogę, która doprowadziła go do odpowiedzi na pytania zawarte w postanowieniu o powołaniu biegłego. W szczególności opinia powinna zawierać opis metod i sposobu przeprowadzenia badań, określenia porządku, w jakim je przeprowadzono oraz przytaczać wszystkie argumenty „za” i „przeciw”, wynikające z zasady obiektywizmu określonej w art. 4 k.p.k. Moc przekonującej opinii biegłych uzależniona jest od argumentów, które pozwalają organom procesowym przyjąć opinię jako zasadną. Dlatego też konkluzja opinii (końcowe wnioski) powinna być oparta na wynikach badań i wiedzy specjalnej. Każdy biegły powołany przez organ prowadzący postępowanie przygotowawcze lub sąd działa zawsze w procesie na rzecz wykrycia prawdy materialnej (obiektywnej), czyli wiedzy zgodnej ze stanem faktycznym. Biegły nie jest stroną w procesie ani nie działa na rzecz którejkolwiek ze stron. Należy również pamiętać, że biegły nie jest powołany ani uprawniony do wypowiadania opinii o tym, jak należy rozstrzygnąć konkretną sprawę.

Opinia biegłego powinna być uzasadniona w sposób umożliwiający jej sądową ocenę oraz zawierać uzasadnienie sformułowane w sposób przystępny i zrozumiały także dla osób nieposiadających wiadomości specjalnych. Uzasadnienie przez biegłego opinii musi być zgodne z rzeczywistym stanem rzeczy. Za wydaną opinię biegły ponosi osobistą odpowiedzialność.

Wartość dowodową opinii biegłego wyznaczają cztery wskaźniki: trafność i niezawodność zastosowanych metod przez biegłego, relewancja (związek logiczny) wniosków opinii oraz perswazyjność biegłego [2].

Negatywne przykłady opinii

Z doktryny procesowej [3] i praktyki wiadomo, że w opiniach biegłych nie powinny się znajdować sformułowania dotyczące winy oskarżonego lub oceny prawnej jego czynu, ponieważ uprawnienia w tym zakresie są wyłączną domeną sądu - podobnie jak ustalenie, czy miało miejsce usiłowanie sprowadzenia pożaru w rozumieniu art. 163 kodeksu karnego (k.k.). Niestety, takie przypadki mają miejsce. Przykładem takiej opinii wydanej przez biegłego z zakresu pożarnictwa było postępowanie w sprawie o czyn z art. 163 § 1 pkt 1 k.k. [4], w której to biegły wypowiedział się na temat osoby sprawcy. W opinii biegły stwierdził, że podpalenie było umyślne (to, że zostało dokonane nieprzypadkowo przez człowieka, nie przesądza o umyślności w rozumieniu prawa karnego). Ponadto biegły w konkluzji opinii napisał: „Stwierdzam, że przyczyną powstania pożaru w mieszkaniu (…) było podpalenie rozlanej uprzednio benzyny przez nietrzeźwego lokatora (…) - B.K.”. W innej sprawie biegły z zakresu pożarnictwa w opinii napisał: „Oskarżony Z. podpalił stertę ze zbożem, czym spowodował możliwość rozprzestrzenienia się pożaru na drewnianą stodołę, która oddalona była około 15 m od płonącej sterty”. Biegli ci, wypowiadając się w zakresie winy podejrzanego, przekroczyli swoje uprawnienia i kompetencje.

W cytowanej wcześniej sprawie o celowe podpalenie z art. 163 § 1 pkt 1 k.k. biegły w opinii napisał: „Umiejscowienie mieszkania w bloku na terenie miasta powoduje, że zastępy straży pożarnej, przybyłe na miejsce w krótkim czasie, z pewnością nie dopuściłyby do rozprzestrzenienia się pożaru na mienie w wielkich rozmiarach. W praktyce pożary w blokach mieszkalnych na terenie miasta ograniczają się na ogół do jednego mieszkania i w omawianym przypadku byłoby podobnie”. W analizowanym zdarzeniu pożar został ugaszony przed przybyciem straży pożarnej i bez jej udziału. Błędem jest wyciąganie wniosków na temat skuteczności gaśniczych działań straży pożarnej, szczególnie w przypadku, gdy straż w ogóle ich nie prowadziła. Wypowiedź taka nie wynika z faktów. Biegły wyraża w opinii swoje domysły i przypuszczenia. Jego wnioski nie są oparte na poczynionych w toku badania ustaleniach, lecz jedynie na domysłach i przypuszczeniach, nie mają więc żadnej wartości dowodowej.

W sprawach o pożary głównym zadaniem biegłego jest ustalenie przyczyny powstania pożaru. Od jego ustaleń nierzadko zależy ocena zdarzenia i kwalifikacja czynu przestępczego. Zdarzają się jednak przypadki, w których organ procesowy zadaje biegłemu dodatkowe pytania, wykraczające poza jego kompetencje, a mimo to biegły udziela odpowiedzi. Pytania te dotyczą zazwyczaj oceny, czy występowało zagrożenie dla życia i zdrowia wielu osób oraz dla mienia w wielkich rozmiarach, o których mowa w art. 163 § 1 k.k. We wspomnianej już wcześniej sprawie o celowe podpalenie biegły w konkluzji opinii napisał: „W zaistniałych okolicznościach pożar stworzył realne zagrożenie dla zdrowia wielu osób (chodziło o sześć osób - przyp. aut.) i potencjalne zagrożenie dla ich życia, nie stworzył natomiast zagrożenia dla mienia w wielkich rozmiarach”. W literaturze prawniczej podkreśla się, że biegły nie powinien wypowiadać się na temat tego, czy czyn wypełnia znamiona przestępstwa, czy nie. Biegły ma natomiast stwierdzić istnienie określonych faktów, które w konkretnie istniejących warunkach i okolicznościach powodowały, że pożar nie miał możliwości rozprzestrzenienia się poza mieszkanie, w którym powstał i wymienić te fakty. Do organu prowadzącego postępowanie należy przyporządkowanie normy prawnej, a zatem uznanie, czy jedno mieszkanie to mienie w wielkich rozmiarach, czy nie. Podobnie w przypadku liczby zagrożonych osób. To prowadzący postępowanie powinien stwierdzić, czy wskazana przez biegłego liczba zagrożonych osób może zostać uznana za „wiele osób”, o których mowa w przepisie. [5]

Analiza prawa

Należy także dodać, że wiadomości specjalne dotyczą z reguły faktów, a nie prawa. Przepisy nie mogą być przedmiotem opinii biegłego, to nie on jest odpowiedzialny za wskazywanie, kto i jaki przepis naruszył. Na przykład biegły z zakresu pożarnictwa nie powinien w opinii wypowiadać się w następujący sposób: „W wyniku palenia i porzucenia żarzącego się niedopałka papierosa przez W.G., na masę składowanych papierów doszło do wzniecenia ognia w magazynie makulatury, co stanowi czynność zabronioną określoną w § 4 ust. 1 pkt 1 lit. b rozporządzenia ministra spraw wewnętrznych i administracji z 7 czerwca 2010 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów oraz stanowi wykroczenie z art. 82 § 1 pkt 1 ustawy z 20 maja 1971 r. kodeks wykroczeń”.

Biegły nie może wypowiadać się także co do obowiązującego prawa, zasad jego wykładni lub stosowania. Potwierdzają to wyroki Naczelnego Sądu Administracyjnego i Sądu Najwyższego. „Interpretacja przepisów prawa polskiego jest wyłączona z zakresu zagadnień ustalanych przy pomocy biegłych. Sąd czy organ administracji obowiązany jest znać przepisy prawa polskiego i samodzielnie dokonywać ich wykładni” (wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 19 stycznia 2005 r., sygn. FSK 1527/2004). „Nie jest rzeczą biegłego wyjaśnianie sądowi treści obowiązujących w danej dziedzinie przepisów prawnych, gdyż w tym zakresie sąd, jako organ stosujący prawo, ma obowiązek samodzielnie czynić ustalenia w drodze bezpośredniego zapoznania się z treścią przepisów” (wyrok Sądu Najwyższego z 12 listopada 1973 r., sygn. II KR 285/72).

Niedopuszczalne jest także uzyskanie informacji lub danych niezgodnie z prawem. Przykładem będzie chociażby uzyskanie przez biegłego informacji od osoby podającej się za świadka zdarzenia, choć nie została powołana w postępowaniu w tych charakterze.

Obowiązkiem organu procesowego jest czuwanie, by biegły nie przekraczał swoich kompetencji, jednak nie ma uprawnień do wywierania jakiegokolwiek wpływu czy presji na biegłego. Potwierdza to Sąd Najwyższy: „Przepisy procedury karnej nie określają i nie mogą określać zakresu badań specjalistycznych wykonywanych przez biegłych, gdyż potrzeba przeprowadzenia stosownych badań i ich zakresu - choć pozostaje pod kontrolą organu procesowego kierującego badaniem biegłych - należą również do „wiadomości specjalnych” (wyrok z 10 maja 1982 r., sygn. II KR 82/82).

Kategoryczność opinii

Wnioski pisemnego opracowania opinii nie muszą być kategoryczne, mogą być prawdopodobne, możliwe (od „wykluczenia” aż po „graniczące z pewnością”). Jeśli biegły wydaje opinię kategoryczną, we wniosku powinien użyć zwrotów: „stwierdzam jednoznacznie” lub „stwierdzam kategorycznie”.

Zarówno sąd, jak i strony postępowania oczekują, aby formułowane przez biegłego w swej opinii wnioski były co do zasady jednoznaczne i stanowcze. Jeżeli jednak ze względu na brak wszystkich okoliczności faktycznych albo ze względu na aktualny stan wiedzy udzielenie opinii kategorycznej nie jest możliwe, biegły może wskazać stopień prawdopodobieństwa, czyli określoną możliwość. Mówiąc o prawdopodobieństwie, biegły musi odnieść się do naukowych, uzasadnionych prawidłowości - mechanizmów występowania określonych następstw i ich powtarzalności [6]. Stopnie uprawdopodobniające można szacunkowo wyrazić za pomocą odpowiednich sformułowań: „prawdopodobnie”, „wysoce prawdopodobne”, „z prawdopodobieństwem graniczącym z pewnością”. Zarówno opinia kategoryczna, jak i prawdopodobna ma wartość dowodową, przy czym wartość opinii prawdopodobnej jest tym większa, im większe jest prawdopodobieństwo.

Biegłego zawsze powinna cechować merytoryczna jakość i dociekliwość, a nie tendencja do wydawania opinii kategorycznych, opacznie rozumiana jako gotowość do sporządzenia opinii odpowiadającej oczekiwaniom organu, który o nią występuje. Jak wskazuje się w doktrynie, tendencja do wydawania kategorycznych opinii „za wszelką cenę” jest wyraźnie widoczna szczególnie u mniej doświadczonych biegłych [7]. Warto w tym miejscu przytoczyć T. Tomaszewskiego, który w tej sprawie wypowiedział się w jednym ze swoich artykułów [8]: „fakt wydawania opinii prawdopodobnych, wtedy kiedy niemożliwe jest stwierdzenie kategoryczne, należy traktować jako zaletę, jako czynnik podnoszący wartość opinii, tym bardziej jeśli są one oparte na naukowych zasadach teorii prawdopodobieństwa”.

Konstruując wnioski z przeprowadzonych czynności i spostrzeżeń, biegły powinien w opinii zawrzeć następujące zwroty: „w świetle przedłożonego materiału i poczynionych ustaleń” albo „w świetle aktualnego stanu badań przyczyn pożarów i mojego doświadczenia (...) uważam, że...” lub: „w moim przekonaniu …”, „w mojej opinii...”.

Ocena opinii biegłego

Prawidłowość oceny opinii biegłego związana jest z koniecznością przeanalizowania opinii przez organ procesowy zarówno pod względem formalnym, jak i - w pewnym zakresie - merytorycznym. Merytoryczna kontrola opinii jest możliwa tylko wtedy, gdy biegły szczegółowo zrelacjonuje przebieg badań, przedstawi wszystkie ustalenia i wyłoży swą argumentację - najlepiej wykorzystując materiał poglądowy do zilustrowania tego.

W literaturze prawniczej [9] prezentowane jest stanowisko mówiące o konieczności dwutorowego oceniania opinii biegłego. W płaszczyźnie analitycznej organ procesowy powinien zbadać, czy dostarczony ekspertowi materiał badawczy był wystarczający i przydatny. Ponadto musi zweryfikować, czy ekspert wykorzystał dostarczony mu materiał porównawczy. Powinien także odnieść się do sposobu pracy eksperta, w szczególności do poziomu jego dokładności, a także tego, czy pracował samodzielnie. Kontrola obejmuje również metodę badawczą przyjętą przez biegłego. Należy sprawdzić jej adekwatność, a także to, czy za jej pomocą biegły może dojść do przedstawionych przez siebie wniosków. Zweryfikować należy także pełność, jasność, przejrzystość oraz wewnętrzną spójność (niesprzeczność) ustaleń dokonanych przez biegłego. Ocena syntetyczności opinii odnosi się do jej ogólnego zweryfikowania związku logicznego, a więc zweryfikowania wniosków opinii pod względem przesłanek, z których są wyprowadzane. Na tym etapie organ procesowy ocenia opinię biegłego w odniesieniu do całości zgromadzonego materiału dowodowego. Najłatwiej będzie to pokazać na przykładach - doskonale nadaje się do tego wyrok Sądu Okręgowego w Toruniu z 23 kwietnia 2014 r. (sygn. VIII Ca 372/13), w którym sąd okręgowy, jako sąd II instancji dokonał w tej samej sprawie oceny kilku rozbieżnych opinii biegłych sądowych z zakresu pożarnictwa oraz biegłych instytucjonalnych. Dotyczyły one przyczyny powstania pożaru w kombajnie zbożowym. Kwestią sporną rozstrzyganą przez sąd odwoławczy było ustalenie przyczyny zapalenia się należącego do powoda kombajnu, co w bezpośredni sposób wpływało na odpowiedzialność odszkodowawczą ubezpieczyciela, będącego w tej sprawie pozwanym.

Sąd przyjął opinię, która „została sporządzona w kompleksowy i szczegółowy sposób przy wykorzystaniu zgromadzonej dokumentacji fotograficznej oraz szczegółowych planów konstrukcyjnych kombajnu. Ponadto w treści samej opinii zawarto i poddano analizie wnioski wynikające z pozostałych 6 opinii sporządzonych na potrzeby niniejszego postępowania. (...) Sąd Rejonowy w lakoniczny sposób odniósł się do opinii stanowiących podstawę poczynionych ustaleń faktycznych wskazując, iż za najbardziej wiarygodne należy uznać opinie sporządzone przez tych biegłych - tj. G. B. i J. L., którzy zetknęli się ze spalonym kombajnem wkrótce po pożarze, natomiast opinia sporządzona przez H. O., czy też P. P. mają charakter hipotetyczny, gdyż zostały sporządzone w bardzo długim odstępie czasu od zdarzenia. Należy zaznaczyć - co też podnosi skarżący, iż opinia J. L. została sporządzona w dniu 12.04.2010 r., czyli ponda rok po opinii wydanej przez H. O. - 17.03.2009 r."

Odpowiedzialność biegłego

Naruszenie prawa przez biegłego sądowego może skutkować jego odpowiedzialnością dyscyplinarną bądź karną. O odpowiedzialności dyscyplinarnej możemy mówić jedynie w odniesieniu do stałych biegłych sądowych wpisanych na listę biegłych sądowych. Nie jest to jednak klasyczna odpowiedzialność dyscyplinarna, gdyż o przewinieniu biegłego nie rozstrzyga komisja dyscyplinarna, lecz tylko i wyłącznie prezes sądu okręgowego, który może zwolnić z funkcji biegłego z ważnych powodów, a w szczególności jeżeli nienależycie wykonuje on swoje czynności. O zwolnieniu z funkcji biegłego sądowego prezes zawiadamia zakład pracy, w którym zatrudniony jest biegły. Surowsza odpowiedzialność spotyka biegłego za popełnienie przestępstwa.

Biegłemu wpisanemu na listę biegłych sądowych grozi odpowiedzialność karna za:

• wydanie fałszywej opinii,
• sfałszowanie dokumentów lub dowodu rzeczowego,
• przekupstwo,
• zacieranie śladów przestępstwa.

Przykładem wydania fałszywej opinii przez biegłego była sprawa nr II K521/92 Sądu Rejonowego w Koszalinie i w II instancji - II Kr 4/93 Sądu Wojewódzkiego w Koszalinie. Dotyczyła biegłego-eksperta z Wydziału Kryminalistyki Komendy Wojewódzkiej Policji w Koszalinie. Sąd Rejonowy w Koszalinie uznał oskarżonego za winnego popełnienia zarzucanych mu czynów i skazał go na 3 lata pozbawienia wolności, wyrok został utrzymany w II instancji. W uzasadnieniu wyroku Sąd Rejonowy napisał: „Oskarżony (…) poświadczył nieprawdę w 64 sporządzonych przez siebie na potrzeby procesu karnego ekspertyzach, (…) w ten sposób, że wykazywał przeprowadzenie badań przy zastosowaniu chromatografu gazowego, mikroskopu krystalograficznego i pirolizera, gdy w rzeczywistości badań przy zastosowaniu tych urządzeń nie prowadził, czym wyczerpał znamiona przestępstwa z art. 266 § 7 k.k. (…). Oskarżony był osobą zaufania publicznego, specjalistą, którego wiedza miała pomagać w ustaleniu prawdy. W rzeczywistości zaś okazał się człowiekiem, który sprzeniewierzył się przyrzeczeniu, które składał i (…) przez niemalże 5 lat produkował bezwartościowe (…) z procesowego punktu widzenia dokumenty, w których opisywał niestosowane metody badawcze i przedstawił nieznane urządzenia bądź aparaty, których nie posiadał (…) m.in. na podstawie opinii oskarżonego (…) w sprawie (…) Prokuratury Rejonowej w Koszalinie M.S. skazano na 25 lat pozbawienia wolności (…)”. [10]

Wnioski

W polskim systemie procesowym fakty można wykazywać za pomocą wszystkich dowodów, opinia biegłego ma jednak szczególny walor dowodowy. Trudno wyobrazić sobie dzisiaj, jak miałyby funkcjonować prawidłowo organy ścigania i wymiaru sprawiedliwości, gdyby nie mogły z niej korzystać.

***
Można powiedzieć, że opinia biegłego jest sporządzona prawidłowo, a zawarte w niej wiadomości są czytelne i jednoznaczne dla sądu oraz stron postępowania sądowego wówczas, gdy nie zachodzi potrzeba korzystania przez organ procesowy i strony postępowania z dowodów z opinii uzupełniającej, dodatkowej lub powoływanie nowych biegłych w tej samej sprawie. Można pokusić się też o stwierdzanie, że biegły z zakresu pożarnictwa, który w związku z wydanymi przez siebie opiniami nie jest wzywany na rozprawy przed sąd lub przez inne organy procesowe, może być uważany za osobę kompetentną i spełniającą oczekiwania zarówno wymiaru sprawiedliwości, jak i organów ścigania.

Tomasz Sawicki jest biegłym sądowym z zakresu pożarnictwa przy Sądzie Okręgowym w Legnicy

Literatura
[1] S. Machowicz, Biegły-opinia i przesłuchanie, Przegląd Pożarniczy, 2000, nr 2, s. 22.
[2] T. Widła, Ekspertyza irrelewantne, Prokuratura i Prawo, 2007, nr 10, s. 5.
[3] Zob. wyroki Sądu Najwyższego z 27 września 1958 r., sygn. III KRN 1261/57 oraz z 3 lipca 1987 r., sygn. akt III KR 235/87, a także Sądu Apelacyjnego w Krakowie z 8 grudnia 1993 r., sygn. akt II Akz 355/93.
[4] M. Budyn-Kulik, Strona podmiotowa przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu powszechnemu - umyślne i nieumyślne sprowadzenie bezpośredniego niebezpieczeństwa, Instytut Wymiaru Sprawiedliwości, Warszawa 2010, s. 40.
[5] op. cit., s. 40-41.
[6] P. Kowalski, Kategoryczność opinii biegłego sądowego medyka w sprawach cywilnych, Palestra 2009, nr 9-10, s. 17.
[7] S. Pawelec, Wadliwość opinii biegłego w procesie karnym jako pochodna błędów zawartych w postanowieniu o jej dopuszczeniu, Prokuratura i Prawo, 2014, nr 4, s. 154-155 i 164.
[8] T. Tomaszewski, Wartość niekategorycznych opinii biegłych, Nowe Prawo, 1981, nr 9, s. 74.
[9] Por. A. Kegel, Z. Kegel, Przepisy o biegłych sądowych tłumaczach i specjalistach komentarz, Kraków 2004, s. 137 i n.
[10] H. Kołecki, O ograniczonej możliwości sądowej merytorycznej oceny dowodu z techniczno-kryminalistycznej opinii biegłego, (w:) A. Gerecka-Żołyńska, P. Górecki, H. Paluszkiewicz i P. Wiliński (red.). Skargowy model procesu karnego. Księga ofiarowana Profesorowi Stanisławowi Stachowiakowi, Wydawnictwo Wolters Kluwer, Warszawa 2008, s. 196-197.

Data publikacji: sierpień 2015