Naprzeciw bezpieczeństwu

Szeroko pojęta ochrona przeciwpożarowa jest kluczem do zapewnienia bezpieczeństwa miejsc, w których spędzamy czas. Większość ludzi nie zastanawia się nawet nad faktem, że nie wszystkie odwiedzane przez nich przestrzenie komercyjne są objęte nadzorem straży pożarnej.

Na początku roku całym krajem wstrząsnął pożar escape roomu w Koszalinie. Był szeroko komentowany również poza granicami naszego kraju. Zachwiał poczuciem bezpieczeństwa odwiedzających takie miejsca, a w prasie zagranicznej szybko pojawiły się pytania o odnoszące się do nich regulacje prawne. Ukazało się wiele tekstów wyjaśniających, w jaki sposób unika się wystąpienia podobnych sytuacji. Warto przyjrzeć się przepisom budowlanym i przeciwpożarowym z kilku krajów świata i przeanalizować, jak radzą sobie z zagrożeniami pojawiającymi się w obiektach w przestrzeni publicznej.

Szwecja i Norwegia

W przypadku tych dwóch krajów skandynawskich regulacje są niemalże identyczne. Aby jednak przedstawić sytuację prawną dotyczącą ochrony przeciwpożarowej w tych państwach, należy wyjaśnić nieco konstrukcję przepisów. Zarówno Szwecja, jak i Norwegia podzielone są na obszary administracyjne, które można porównać do polskich województw (odpowiednio län i fylke). Przepisy dotyczące ochrony przeciwpożarowej składają się z wyższych wytycznych, wydanych przez odpowiednie resorty budownictwa oraz lokalnych, nadanych indywidualnie przez każdy län/fylke. Proces budowlany w krajach skandynawskich składa się ze złożenia - wraz z dokumentacją budowlaną, projektu/planu ryzyka dotyczącego budowanego obiektu (risk plan). Określa on wszelkie zagrożenia mogące pojawić się w obiekcie, oceniając również sam budynek w kontekście odpowiednich przepisów. Projekt musi być sporządzony przez asystenta ochrony przeciwpożarowej, czyli osobę mającą odpowiednie kompetencje, najczęściej legitymującą się tytułem inżyniera ochrony przeciwpożarowej. Plan wydaje firma, w której zatrudniony jest dany asystent. Musi ona zdobyć odpowiednie certyfikaty, gwarantujące profesjonalizm w danej dziedzinie (w naszym przypadku w zakresie inżynierii ochrony przeciwpożarowej).

Warto dodać, że certyfikacja może być nadana lokalnie lub centralnie. Zależnie od jej typu przedsiębiorstwo może działać na terenie jednego obszaru administracyjnego kraju lub kilku. Projekt wydany przez jedną firmę musi być zawsze sprawdzony przez drugiego asystenta pracującego w innej, niezależnej firmie, również certyfikowanej przez lokalny samorząd lub Dyrektoriat Jakości Budynków. Wymóg ten czyni proces budowlano-inwestycyjny w krajach skandynawskich niezwykle kosztownym, jednak pozwala zachować niemal stuprocentową gwarancję bezpieczeństwa budynków.

Funkcję asystenta można więc śmiało porównać do polskiego rzeczoznawcy ds. ochrony przeciwpożarowej - jego decyzja i akceptacja projektu jest niezbędna do skompletowania całej dokumentacji budowlanej. Warto zaznaczyć, że po trafieniu do biura budowlanego lokalnego samorządu dokumenty zostają sprawdzone po raz kolejny, tym razem przez specjalistę zatrudnionego przez samorząd.

W analizie problematyki escape roomów pomocny będzie dokument Byggteknisk forskrift (TEK17) (tłum. Regulacje dot. inżynierii budynków (TEK17)), wydany przez Direktoratet for byggkvalitet (tłum. Dyrektoriat Jakości Budynków). Nietrudno się jednak domyślić, że regulacje nie określają dokładnie wymagań, jakie powinien spełnić konkretny obiekt typu escape room.

Skandynawskie prawo budowlane opiera się na klasach ryzyka (Risikoklasse) [1], które determinują klasę pożarową budynku (Brannklasser) [2]. Asystent ds. ochrony ppoż. oceniając, do jakiej klasy ryzyka zalicza się dany obiekt czy lokal, posiłkuje się dokumentacją techniczną oraz wywiadem z inwestorem (dotyczącym przeznaczenia obiektu, funkcji, jakie ma spełniać itp.). Przy ocenie klasy ryzyka asystent uwzględnia następujące czynniki [1]:

• Czy pomieszczenie lub lokal są przeznaczone do sporadycznego, czy ciągłego przebywania ludzi?
• Czy użytkownicy znają rozkład obiektu oraz dróg i wyjść ewakuacyjnych, czy są w stanie sami się ewakuować?
• Czy w budynku mają zamieszkać ludzie?
• Czy po przeanalizowaniu czynników ryzyka można stwierdzić, że w budynku występuje choćby niewielkie zagrożenie wystąpienia pożaru?

Na podstawie tych czterech czynników jesteśmy w stanie przyporządkować dany lokal czy pomieszczenie do kilku z sześciu klas ryzyka, zależnie od ich przezneczania. Zakwalifikowanie do wyższej klasy oznacza surowsze wymagania techniczno-budowlane, np. konieczność zastosowania odpowiedniej nośności, szczelności i izolacyjności ogniowej elementów lub wyznaczenie innych dróg ewakuacyjnych.

Lokale usługowe typu escape room zostałyby zakwalifikowane do dość wysokiej, 5. klasy ryzyka. Głównym czynnikiem determinującym ten wybór jest regularne przebywanie ludzi oraz ich nieznajomość obiektu [1]. Nadanie 5. klasy ryzyka determinuje wiele ważnych wymagań, jakie musi spełnić escape room. Każde pomieszczenie powinno stanowić oddzielną komórkę pożarową (Brannceller)[3], zatem w przypadku pojawienia się ognia na drodze ewakuacyjnej płomienie nie powinny przedostać się do pomieszczeń przyległych. Drzwi na drodze ewakuacyjnej w obiektach o 5. klasie ryzyka muszą być otwierane jednym uchwytem bez użycia klucza [4], a więc pozwalać na natychmiastowe opuszczenie lokalu. Każda droga ewakuacji powinna umożliwiać ucieczkę w dwóch niezależnych kierunkach, aby w razie niemożności poruszania się w pierwszym pozostał jeszcze drugi [4].

Jako ciekawostkę można dodać, że przepisy ochrony przeciwpożarowej dotyczą w Skandynawii nawet prywatnych domów. Jeżeli budynek jest wyższy niż 5 m, to z pomieszczeń mieszkalnych znajdujących się na piętrach powinny być zapewnione dwie drogi ewakuacji: jedna przez korytarz (naturalna, wynikająca z konstrukcji), druga np. w postaci daszku przylegającego do okna, pozwalającego na bezurazową ewakuację. W przypadku braku daszku lub na drugim piętrze stosuje się drabinki, schody ewakuacyjne lub wymaga się betonowego podjazdu umożliwiającego dotarcie podnośnika strażackiego do budynku z każdej strony. Okna umożliwiające ewakuację powinny zachować odpowiednie rozmiary. Dlatego właśnie w Skandynawii przy domach i niedużych blokach mieszkalnych widzimy zewnętrzne drabiny i schody.

Powyższy opis został skonsultowany z asystentem ochrony ppoż. pracującym w Szwecji i Norwegii.
Wiemy jednak, że w Koszalinie pożar odgrodził odwiedzającym jedyną drogę ewakuacji i nawet gdyby drzwi zostały natychmiast otwarte, nie pomogłoby to prawdopodobnie w ewakuacji. Skandynawskie regulacje rozwiązują również ten problem. W sytuacji takiej, jaka wystąpiła w koszalińskim obiekcie - pomieszczenie można było opuścić tylko jedną drogą ewakuacyjną - asystent ds. ochrony ppoż. będzie wymagał zainstalowania na niej instalacji tryskaczowej [5, 6]. Warto dodać, że oddzielny paragraf opisuje rodzaj materiałów użytych na drogach ewakuacji i w poszczególnych klasach ryzyka [7]. Muszą one charakteryzować się odpowiednimi klasami palności.

Wielka Brytania

W przypadku Wielkiej Brytanii istotne z naszego punktu widzenia będą przepisy opisane w reformie regulującej bezpieczeństwo pożarowe dla pomieszczeń komercyjnych z 2005 r. oraz zatwierdzony dokument B (ADB) znajdujący się w przepisach budowlanych z 2010 r. W pierwszej regulacji w art. 14 określone zostały odpowiednie warunki ewakuacji. Są to bardzo ogólne wytyczne, mówiące między innymi o tym, że drzwi awaryjne nie mogą być przesuwne ani obrotowe, a kierunek ich otwarcia musi być zgodny z kierunkiem ucieczki, z kolei drogi ewakuacyjne muszą być oznaczone oraz odpowiednio oświetlone. Zamknięcie lub zablokowanie drzwi w sposób, który uniemożliwia natychmiastowe i bezproblemowe ich otwarcie przez każdą osobę znajdującą się w budynku jest wykluczone [8]. Przepisy te przypominają w dużej mierze nasze krajowe regulacje.

W drugim z dokumentów w części B1, odnoszącej się do środków ostrzegania i ewakuacji, szczególnie istotny jest dział 3, który reguluje kwestie dotyczące dróg ewakuacyjnych poziomych występujących w budynkach innych niż mieszkalne. Zawiera normy projektowe, szczegółowo określające warunki konieczne do zapewnienia bezpieczeństwa. Istnieją również inne standardy projektowania, lecz wspomniany ADB jest dokumentem przewodnim dla przepisów budowlanych. Wyznacza on m.in. wartości określające długość drogi ewakuacyjnej. Nie są one jednakowe dla wszystkich budynków -różnią się w zależności od przeznaczenia pomieszczeń, możliwości wystąpienia niebezpieczeństwa czy chociażby liczby występujących dróg ewakuacyjnych. Liczba niezbędnych wyjść oraz szerokość dróg ewakuacyjnych zależna jest natomiast od liczby osób znajdujących się w danej strefie.

Standardy projektowania uwzględniają również parametry dotyczące między innymi odległości do klatek schodowych, ognioodpornych zabezpieczeń zewnętrznych dróg ewakuacyjnych oraz wydzielania stref przeciwpożarowych. Zgodnie z przepisami w budynkach wielopiętrowych powinno znajdować się więcej klatek schodowych, a szerokość głównego wyjścia musi być większa, aby osoby opuszczające budynek w sytuacji zagrożenia mogły tego dokonać bezpiecznie. Znacznie bardziej restrykcyjne przepisy dotyczą obiektów mających tylko jedno wyjście ewakuacyjne. Należy pamiętać, że niezależnie od zastosowanego standardu projektowania konieczne jest przestrzeganie wymagań art. 14 opisanego powyżej.

Jeżeli chodzi o zastosowanie przepisów w praktyce, to właściciel ma za zadanie wyznaczyć osoby odpowiedzialne za bezpieczeństwo w danym lokalu. Podczas projektowania należy sporządzić plan ryzyka dla obiektu. Nie jest jednak określone, czy ma on zostać przygotowany przez osobę mającą konkretne uprawnienia. Może być to sam właściciel, jednak obowiązuje go odpowiedzialność za treść dokumentu. W większości przypadków sporządzeniem planu zajmują się firmy lub eksperci ds. ochrony przeciwpożarowej. Nie jest wymagany odbiór obiektu przez lokalną straż pożarną, prowadzi ona jednak wyrywkowe kontrole i weryfikuje sporządzony plan ryzyka [9].

Stany Zjednoczone Ameryki Północnej

Amerykanie mają wiele powodów do dumy, a jednym z nich powinny być również ich przepisy dotyczące ochrony przeciwpożarowej. Fire Code wprowadzony przez NFPA (National Fire Protection Association) jest wszechstronnym dokumentem regulującym bezpieczeństwo obiektów budowlanych. W przeciwieństwie do innych tego typu dyrektyw określa zasady dotyczące wielu typów obiektów, z uwzględnieniem ich przeznaczenia. Dzięki temu wprowadzone są odmienne przepisy dla wielopiętrowych biurowców, domów opieki, przestrzeni pod trybuną sportową, a także… specjalnych budynków rozrywkowych. Tak, dla tego typu lokali stworzono oddzielną kategorię. Zalicza się do nich m.in. domy strachu oraz oczywiście escape roomy. Jednak względem tych drugich istnieje sporo spornych kwestii i dlatego mogą być klasyfikowane inaczej. Ostateczną decyzję co do przyporządkowania danego obiektu podejmuje lokalna straż pożarna odpowiadająca za dany obiekt budynek.

Należy zaznaczyć, że niezależnie od przypadku normy bezpieczeństwa w tym kraju są bardzo wymagające. Amerykańskie prawo nie pozostawia raczej możliwości nadinterpretacji, przepisy są sformułowane dość jasno i szczegółowo. Z wyjątkiem małych pomieszczeń (o wysokości maksymalnie 3 m i powierzchni około 15 m2) we wszystkich lokalach wymagany jest automatyczny system tryskaczowy. Jeżeli w obiekcie występuje zmniejszone natężenie oświetlenia, wymagane jest zabezpieczenie go przez zatwierdzony system wykrywania dymu. Uruchomienie któregokolwiek z tych systemów wymaga jednocześnie zapewnienia odpowiedniego oświetlenia oraz usunięcia wszelkich efektów wizualnych i dźwiękowych utrudniających ewakuację. Określono również rodzaje materiałów wykończeniowych ścian wewnętrznych oraz sufitów.

Jedyną możliwością zablokowania drzwi jest wyposażenie ich w elektromagnetyczny zamek, który umożliwia ich łatwe i szybkie otwarcie, lecz najczęściej w myśl przepisów drzwi do pokoi zagadek pozostają całkowicie otwarte. Należy również pamiętać, że każdy ze stanów ma swoje odrębne uregulowania, są one jednak w głównej mierze oparte na krajowych przepisach [10, 11].

 Holandia

W Holandii nie określono szczególnych wymogów dla escape roomów. Aby prowadzić tego typu działalność, należy złożyć wniosek o pozwolenia do gminy i przestrzegać przepisów Prawa budowlanego (ustawa budowlana Bouwbesluit z 2012). Ze względu na to, że w większości lokali nie przebywa jednocześnie więcej niż 50 osób, kontrola straży pożarnej też nie jest obowiązkowa. W Holandii często zdarza się, że sami inwestorzy zapraszają funkcjonariuszy, by ocenili bezpieczeństwo pożarowe jeszcze przed otwarciem pokoju zagadek. Wielu instaluje awaryjne wyłączniki drzwi działające na elektromagnes. W mniej zaawansowanych technologicznie lokalach gracze dostają dodatkowy klucz lub drzwi po prostu nie są one zamykane. Jednak wszystkie te rozwiązania nie są wymagane prawnie. Pokoje zagadek, tak jak puby i restauracje, muszą spełniać jedynie warunki zawarte w Prawie budowlanym w zakresie dotyczącym bezpieczeństwa pożarowego, zdrowia oraz wpływu na środowisko.

Regulacje Prawa budowlanego zostały zawarte w dziewięciu rozdziałach. Dzielą się one na podrozdziały odnoszące się do nowo powstających budynków lub obiektów już istniejących. Rozdział 2. dotyczy wszystkich regulacji związanych z szeroko pojętym bezpieczeństwem, również pożarowym. Podobnie jak w Polsce, istnieje podział budynków na strefy pożarowe (brandcompartiment). Przepisy określają ich maksymalny rozmiar, odporność ogniową i występowanie w zależności od rodzaju budynku. Co ciekawe każdy budynek mieszkalny musi stanowić przynajmniej jedną, osobną strefę pożarową.

Strefy pożarowe dzieli się na podstrefy (subbrandcompartiment) - powinny one umożliwić ograniczenie rozprzestrzeniania się dymu i sprawne opuszczenie budynku w razie potrzeby. W podstrefach pożarowych wyróżnić można jeszcze chronione podstrefy pożarowe, które stosowane są w sytuacjach wyjątkowo ograniczonej ewakuacji.

W blokach mieszkalnych wymagane są co najmniej dwie strefy pożarowe, tak aby w razie konieczności można było ewakuować się niekoniecznie na zewnątrz, a tylko do drugiej strefy. Drogi ewakuacyjne nie mogą prowadzić przez pomieszczenia sypialne, łazienki, toalety i pomieszczenia techniczne, a ponadto muszą być zaprojektowane tak, aby osoba znajdująca się w miejscu, gdzie wybuchł pożar, nie poruszała się po drodze ewakuacyjnej dalej niż 30 m do strefy niezadymianej. Szerokość drogi ewakuacyjnej dla nowo powstającego budynku to 0,85 m, a wysokość to 2,1 - 2,3 m w zależności od przeznaczenia. Budynki o powierzchni mieszkalnej powyżej 600 m2 powinny mieć drogi ewakuacyjne o szerokości 1,2 m.

Holenderskie przepisy są dość dokładne i określają nawet kąt otwarcia drzwi w zależności od ilości osób przypadających na 1 m2 powierzchni czy liczba osób przypadających na stopień w zależności od szerokości klatki schodowej.

Jeśli chodzi o instalacje sygnalizacji pożarowej, to muszą być umieszczone obowiązkowo na ślepych drogach ewakuacyjnych, tj. kończących się strefą mieszkalną. System alarmowy z nadzorem wnętrza budynku jest obowiązkowy w prawie wszystkich pomieszczeniach, które nie pełnią funkcji mieszkalnych, jeżeli opuszczając pomieszczenie, można kierować się tylko w jedną stronę, a droga ewakuacyjna od wyjścia z niego do miejsca, z którego można uciec w więcej niż jednym kierunku, wynosi więcej niż 10 m lub gdy łączna powierzchnia pomieszczeń, przez które przebiega droga ewakuacyjna, wynosi więcej niż 200 m2.

Prawo holenderskie wymaga instalacji detektorów dymu w pomieszczeniach spełniających funkcje mieszkalne, miejscach spotkań i opieki nad dziećmi poniżej 4. roku życia i w pokojach gościnnych czy domkach letniskowych. W domach mieszkalnych detektory powinny być zainstalowane we wszystkich pomieszczeniach, przez które przebiega droga ewakuacyjna. Co ciekawe, jeśli budynek oddalony jest od drogi publicznej więcej niż 10 m, właściciel musi zapewnić dojazd do posesji, której układ pozwala na dotarcie w razie potrzeby samochodów straży pożarnej [12].

Należy wspomnieć nieco o praktyce stosowania regulacji. Otwierając w Holandii escape room, musimy zgłosić to do lokalnego biura budowlanego samorządu. Jest ono odpowiedzialne za wydanie zgody na otworzenie lokalu. Aby ocenić, czy obiekt spełnia wymagania, biuro kieruje do straży pożarnej prośbę o ocenę stanu rzeczy. Właściciel może również wynająć eksperta ds. ochrony przeciwpożarowej i zlecić mu analizę, którą dołączy do dokumentów wymaganych przez biuro budowlane. Instytucja ta odpowiada również za kontrole lokali użytkowych, czasem delegując do tego straż pożarną. Warto podkreślić, że są to raczej kontrole sporadyczne. W praktyce możliwe jest otwarcie escape roomu bez kontroli przez straż pożarną. Warto zaznaczyć, że po tragedii w Koszalinie biura budowlane samorządów zleciły lokalnym strażom pożarnym kontrolę tamtejszych pokojów zagadek.

 Niemcy

W Niemczech regulacje opierają się na ogólnym prawie krajowym, obowiązującym w każdym landzie. W całym kraju wymagane jest nadawanie obiektom kodu budynku - określającego jego rodzaj oraz przeznaczenie.

Jeden z najważniejszych paragrafów prawa przeciwpożarowego zaznacza, że każde mieszkanie w budynku musi mieć dwa osobne wyjścia ewakuacyjne. Oprócz korytarzy mogą to być schody zewnętrzne albo okno ewakuacyjne z drabiną. Jeśli obiekt jest wyższy, może zajść potrzeba zbudowania dodatkowej klatki schodowej, zależy to już od lokalnego prawa.

Jeśli powierzchnia jednej części budynku jest większa niż 200 m2, to droga ewakuacyjna musi mieć odporność ogniową 30 min, a stosowanie materiałów łatwopalnych (oprócz wykładzin) jest zakazane.

Wymogi dotyczące ewakuacji dotyczą m.in. obowiązkowego odblokowania wszystkich drzwi znajdujących się na drogach ewakuacyjnych czy wolnej przestrzeni, w której łączą się drogi ewakuacyjne. Hydranty ścienne często umieszczane są obok wyjść ewakuacyjnych [13].

Jeśli chcemy otworzyć escape room w Niemczech, musimy zaplanować w nim odpowiednią liczbę wyjść ewakuacyjnych o właściwych parametrach. Należy także wziąć pod uwagę możliwą liczbę osób korzystających w jednym czasie z tego pomieszczenia. Na etapie projektowym konieczne będą konsultacje z inżynierem ochrony przeciwpożarowej i lokalną strażą pożarną. W porozumieniu z nimi powstaje plan ratowniczy, obejmujący ocenę ryzyka w razie powstania pożaru. Zaproponowane rozwiązania są następnie sprawdzane w praktyce. W przypadku uzyskania pozytywnej opinii lokal zostaje udostępniony straży pożarnej.

Podsumowanie

W artykule przyjrzeliśmy się przepisom z różnych krajów świata. Zależnie od przyjętego podejścia straży pożarnej pozostawia się różny zakres obowiązków. W Skandynawii przepisy skonstruowane są w taki sposób, aby umożliwić kilkustopniową weryfikację projektu. Określają ponadto dość jasno rolę asystenta ds. ochrony przeciwpożarowej, od którego decyzji zależy przyjęta droga realizacji inwestycji. Obowiązują go oczywiście konkretne przepisy, nie działa wedle własnego uznania. Można więc śmiało uznać, że jest to kompromis pomiędzy zdrowym rozsądkiem asystenta oraz regulacjami prawnymi (teorią). Obiekty rozrywkowe są dość szczegółowo opisane w ramach kodów NFPA.

Amerykanie nie pozostawiają dużego pola do interpretacji. Wiele zależy jednak od lokalnej straży pożarnej, która przeprowadza odbiór budynku. Można to również powiedzieć o Niemczech i Holandii. Teoretycznie możliwe jest otworzenie tam escape roomu bez wiedzy straży pożarnej (jeśli zawiedzie wymiana informacji na linii straż - urzędy budowlane). W praktyce jednak miejsca takie są objęte nadzorem.

Analizując wszystkie przepisy zaprezentowane w artykule, dojdziemy do dość prostego wniosku: bezpieczeństwo nie jest kwestią zerojedynkową, nie można zamknąć go w sztywnych normach prawnych. Drogą do zapewnienia bezpieczeństwa jest stworzenie mądrych regulacji, które nie szufladkują konkretnych typów obiektów. 

pchor. Aleksander Łukawski,
mł. ogn. pchor. Filip Betker,
pchor. Jakub Lipka
pchor. Łukasz Sokołowski
są członkami Koła Naukowego Działań Gaśniczych Szkoły Głównej Służby Pożarniczej

Przypisy

1. Byggteknisk forskrift (TEK17), Kapittel 11 Sikkerhet ved brann, § 11-2. Risikoklasser.
2. Byggteknisk forskrift (TEK17), Kapittel 11 Sikkerhet ved brann, § 11-3. Brannklasser.
3. Byggteknisk forskrift (TEK17), Kapittel 11 Sikkerhet ved brann, § 11-8. Brannceller.
4. Byggteknisk forskrift (TEK17), Kapittel 11 Sikkerhet ved brann, § 11-14. Rømningsvei.
5. Byggteknisk forskrift (TEK17), Kapittel 11 Sikkerhet ved brann, § 11-7. Brannseksjoner.
6. Byggteknisk forskrift (TEK17), Kapittel 11 Sikkerhet ved brann, § 11-10. Tekniske installasjoner.
7. Byggteknisk forskrift (TEK17), Kapittel 11 Sikkerhet ved brann, § 11-9. Materialer og produkters egenskaper ved brann.
8. The Regulatory Reform (Fire Safety) Order 2005.
9. The buildings regulations Fire Safety - Approved Document B, 2010.
10. NFPA 1 Fire Code, 2018.
11. NFPA 101 Life Safety Code, 2018.
12. Bouwbesluit 2012.
13. Musterbauordnung.