Naliczanie emerytur w PSP

Obecnie mamy do czynienia z różnymi zasadami określania wysokości świadczenia emerytalnego i jego wzrostu, uzależnionymi od daty podjęcia po raz pierwszy służby w PSP bądź w określonych formacjach mundurowych.

Zagadnienia związane z emeryturą funkcjonariuszy służb mundurowych, wśród nich strażaków Państwowej Straży Pożarnej, reguluje ustawa z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Służby Ochrony Państwa, Państwowej Straży Pożarnej, Służby Celno-Skarbowej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (t.j. DzU z 2019 r. poz. 288). Zgodnie z art. 12 cytowanej ustawy emerytura tzw. policyjna przysługuje funkcjonariuszowi zwolnionemu ze służby, który w dniu zwolnienia ma na koncie 15 lat służby w wymienionych wyżej formacjach, z wyjątkiem osoby, która ma ustalone prawo do emerytury określonej w ustawie o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, obliczonej z uwzględnieniem okresów służby i okresów z nią równorzędnych. Jako równorzędne ze służbą w Państwowej Straży Pożarnej traktuje się - w myśl art. 13 tej ustawy - m.in. służbę wojskową uwzględnianą przy ustalaniu prawa do emerytury wojskowej oraz okresy zatrudnienia lub służby w zawodowych jednostkach ochrony przeciwpożarowej i nauki w szkołach pożarniczych, w charakterze członka Korpusu Technicznego Pożarnictwa, a także funkcjonariusza pożarnictwa w terminie do 31 stycznia 1992 r.

Służba przed 2 stycznia 1999 r.

Stosownie do art. 15 ust. 1 ustawy emerytura dla funkcjonariusza, który pozostawał w służbie przed dniem 2 stycznia 1999 r., wynosi 40% podstawy jej wymiaru za 15 lat służby i wzrasta o:

• 2,6% podstawy wymiaru - za każdy dalszy rok tej służby,
• 2,6% podstawy wymiaru - za każdy rok okresów składkowych poprzedzających służbę, nie więcej jednak niż za 3 lata tych okresów,
• 1,3% podstawy wymiaru - za każdy rok okresów składkowych ponad trzyletni okres składkowy, o którym mowa w pkt 2,
• 0,7% podstawy wymiaru - za każdy rok okresów nieskładkowych poprzedzających służbę.

Dodatkowo emeryturę podwyższa się m.in. o 2% podstawy wymiaru za każdy rok służby pełnionej bezpośrednio w charakterze nurka i płetwonurka oraz przy zwalczaniu fizycznym terroryzmu, a także 0,5% podstawy za każdy rok służby pełnionej w warunkach szczególnie zagrażających życiu i zdrowiu. Jeśli natomiast emerytowi przyznano grupę inwalidzką, jego świadczenie zwiększa się o 15% podstawy wymiaru, o ile brak pełnej sprawności pozostaje w związku ze służbą.

Z przedstawionych powyżej przepisów jednoznacznie wynika, że w przypadku funkcjonariusza PSP (a także innych służb wymienionych w ustawie), który uzyskał prawo do emerytury w myśl art. 15 ustawy, uwzględnia się okresy zarówno służby, jak i pracy cywilnej (składkowe) oraz okresy nieskładkowe. Podstawę wymiaru emerytury stanowi natomiast uposażenie należne funkcjonariuszowi na ostatnio zajmowanym stanowisku (art. 5 ustawy).

Przyjęcie do służby po 1 stycznia 1999 r.

Inaczej przedstawia się sytuacja w przypadku funkcjonariusza, który został przyjęty do służby po raz pierwszy po 1 stycznia 1999 r. Wówczas, zgodnie z art. 15a ustawy, emerytura wynosi 40% podstawy jej wymiaru za 15 lat służby i wzrasta na zasadach określonych w art. 15 ust. 1 pkt 1 i ust. 2-5, tj. o 2,6% podstawy wymiaru - za każdy dalszy rok tej służby, jednakże bez możliwości uwzględnienia okresów składkowych i nieskładkowych. Emeryturę podwyższa się natomiast m.in. o 2% podstawy wymiaru za każdy rok służby pełnionej bezpośrednio w charakterze nurka i płetwonurka oraz przy zwalczaniu fizycznym terroryzmu, a także o 0,5% podstawy za każdy rok służby pełnionej w warunkach szczególnie zagrażających życiu i zdrowiu. Świadczenie zwiększane jest również o 15% podstawy wymiaru, o ile nastąpiła utrata pełnej sprawności w związku ze służbą.

Podstawę wymiaru emerytury w przypadku funkcjonariusza, który został przyjęty do służby po raz pierwszy po 1 stycznia 1999 r., stanowi uposażenie należne na ostatnio zajmowanym stanowisku.

Zaznaczyć należy, że przywołany powyżej zapis art. 15a dodany został przez art. 7 pkt 9 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw (DzU nr 166, poz. 1609) z dniem 1 października 2003 r. Nowy sposób obliczania emerytury dla osób, które po raz pierwszy wstąpiły do służby po 1 stycznia 1999 r., a jednocześnie legitymowały się okresami cywilnego zatrudnienia, miał im umożliwić uzyskanie świadczeń z dwóch różnych źródeł. Emeryturę tzw. policyjną (wyłącznie za lata służby) osoby te miały otrzymywać z Zakładu Emerytalno-Rentowego MSWiA, a emeryturę z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych i członkostwa w otwartym funduszu emerytalnym (za lata „cywilnego” zatrudnienia) z Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Wprowadzone w 2003 r. zmiany zmierzały do uzyskania autonomii zarówno systemu zaopatrzeniowego, jak i systemu ubezpieczeniowego.

Dwie emerytury: „policyjna” i z FUS

Jeżeli funkcjonariusz PSP urodzony po 31 grudnia 1948 r. został przyjęty do służby po raz pierwszy po 1 stycznia 1999 r. i poza okresem w niej spędzonym może udokumentować okresy ubezpieczenia społecznego (np. z tytułu pozostawania w stosunku pracy), przysługuje mu prawo ubiegania się o emeryturę na zasadach określonych w art. 24 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. DzU z 2015 r. poz. 748 ze zm.). Wymiar świadczenia zostanie ustalony wyłącznie z tytułu przebytych okresów ubezpieczenia.

Przyznanie funkcjonariuszowi emerytury na podstawie powołanego wyżej przepisu możliwe jest pod warunkiem osiągnięcia przez niego wieku emerytalnego, wynoszącego 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn. Dla ustalenia prawa do tego świadczenia nie jest istotna długość okresu ubezpieczenia społecznego (rok czy 20 lat) ani tytuł ubezpieczenia (zatrudnienie bądź prowadzenie pozarolniczej działalności gospodarczej). Sposób obliczania wysokości tej emerytury określa art. 26 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Zgodnie z tym przepisem podstawę obliczenia świadczenia stanowi suma składek zewidencjonowanych na indywidualnym koncie ubezpieczonego w ZUS, z uwzględnieniem ich waloryzacji oraz zwaloryzowanego kapitału początkowego. Zostanie ona podzielona przez wyrażone w miesiącach średnie dalsze trwanie życia dla osób w wieku równym wiekowi, w jakim ubezpieczony przechodzi na emeryturę.

Jeżeli funkcjonariusz przed przyjęciem do służby przebył przed 1 stycznia 1999 r. cały swój staż ubezpieczeniowy, a po zwolnieniu ze służby nie będzie podlegał ubezpieczeniu emerytalnemu, np. z tytułu pozostawania w stosunku pracy, podstawę obliczenia jego emerytury z FUS stanowił będzie wyłącznie odpowiednio zwaloryzowany kapitał początkowy. Warunkiem ustalenia kapitału początkowego jest legitymowanie się przez zainteresowanego okresem składkowym i nieskładkowym wynoszącym co najmniej 6 miesięcy i 1 dzień.

Podstawę obliczenia emerytury dla funkcjonariusza, który zostanie objęty ubezpieczeniem emerytalnym po raz pierwszy po zwolnieniu ze służby, będzie natomiast stanowiła wyłącznie kwota składek na ubezpieczenie emerytalne zewidencjonowanych na indywidualnym koncie ubezpieczonego, z uwzględnieniem ich waloryzacji.

Jeżeli funkcjonariusz spełni warunki uzyskania emerytury z FUS, tj. osiągnie powszechny wiek emerytalny i udowodni okres ubezpieczenia, wówczas właściwy ze względu na jego miejsce zamieszkania oddział ZUS ustali prawo do tej emerytury i obliczy jej wysokość oraz rozpocznie wypłatę świadczenia.

Funkcjonariusz, który spełni warunki uzyskania emerytury „policyjnej”, będzie zatem uprawniony do pobierania dwóch świadczeń, przy czym każde z nich będzie wypłacał właściwy organ: ZUS emeryturę z FUS, a Zakład Emerytalno-Rentowy MSW emeryturę „policyjną”.

Jeżeli suma świadczenia obliczonego na podstawie art. 15a przysługującego łącznie ze świadczeniem z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych będzie niższa od kwoty najniższej emerytury, emerytura „policyjna” zostanie podwyższona w taki sposób, aby suma świadczeń nie była niższa od kwoty najniższej emerytury (art. 18 ust. 3 ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji...).

Przyjęcie do służby po 31 grudnia 2012 r.

Funkcjonariuszowi przyjętemu po raz pierwszy po 31 grudnia 2012 r. do służby w Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służbie Kontrwywiadu Wojskowego, Służbie Wywiadu Wojskowego, Centralnym Biurze Antykorupcyjnym, Straży Granicznej, Biurze Ochrony Rządu, Służbie Ochrony Państwa, Państwowej Straży Pożarnej, Służbie Celnej, Służbie Celno-Skarbowej lub w Służbie Więziennej emerytura przysługuje na zasadach i w wysokości określonych szczegółowo w rozdziale 1a cytowanej powyżej ustawy emerytalnej.

Zgodnie z art. 18b ustawy świadczenie emerytalne otrzymuje funkcjonariusz zwolniony ze służby, który w dniu zwolnienia ma ukończone 55 lat życia i co najmniej 25 lat służby we wspomnianych formacjach. Jako równorzędny ze służbą traktuje się okres służby wojskowej uwzględniany przy ustalaniu prawa do emerytury wojskowej. Do wysługi emerytalnej zalicza się również okresy, o których mowa w art. 16 ust. 2, tj. pozbawienia wolności i odbywania kary pozbawienia wolności oraz okresy zawieszenia w czynnościach służbowych, jeżeli funkcjonariusz został uniewinniony lub postępowanie karne zostało umorzone czy też gdy nie został ukarany karą dyscyplinarną wydalenia ze służby.

Do okresów służby, od których uzależnione jest nabycie prawa do emerytury lub dalszych okresów służby, za które wzrasta podstawa wymiaru świadczenia, zgodnie z art. 18c, zalicza się okres urlopu wychowawczego udzielonego w trakcie pełnienia służby, w wymiarze łącznym nie większym niż 3 lata.

Emerytura dla funkcjonariusza przyjętego po raz pierwszy do służby po 31 grudnia 2012 r. wynosi 60% podstawy jej wymiaru za 25 lat służby i wzrasta o 3% za każdy dalszy rok tej służby (art. 18e ust. 1 cyt. ustawy).

W myśl art. 18f tejże ustawy podstawę wymiaru świadczenia stanowi średnie uposażenie funkcjonariusza należne przez 10 kolejnych wybranych przez niego lat kalendarzowych. Jeśli funkcjonariusz nie wskaże tych lat, podstawę wymiaru emerytury stanowi średnie uposażenie należne przez 10 kolejnych lat kalendarzowych poprzedzających rok zwolnienia ze służby.

W przypadku funkcjonariuszy przyjętych po raz pierwszy do służby po 31 grudnia 2012 r. w sposób odmienny od dotychczasowego ustala się podstawę wymiaru emerytury, co szczegółowo określa art. 18f ust. 3-5 ustawy.

Tzw. deklaracja i brak służby w PSP

Oddzielną grupę osób uprawnionych do tzw. policyjnego zaopatrzenia emerytalnego stanowią byli funkcjonariusze pożarnictwa, którzy w styczniu 1992 r. złożyli pisemną zgodę na podjęcie służby w PSP, tzw. deklarację, jednakże służby w strukturach PSP faktycznie nie pełnili.

Ich uprawnienia emerytalne określa art. 129 ustawy z dnia 24 sierpnia 1991 r. o Państwowej Straży Pożarnej (t.j. DzU z 2018 r. poz. 1313 ze zm.) oraz zapisy rozporządzenia ministra spraw wewnętrznych i administracji z dnia 23 grudnia 1999 r. w sprawie szczegółowych warunków ustalania uposażenia przyjmowanego za podstawę wymiaru świadczeń emerytalnych strażaków, którzy nie zostali powołani lub mianowani na stanowiska służbowe w Państwowej Straży Pożarnej (DzU nr 109, poz. 1254).

Zgodnie z powyższymi przepisami osobom tym okres zatrudnienia w jednostkach ochrony przeciwpożarowej lub na stanowiskach, na których wykonywali czynności z zakresu ochrony przeciwpożarowej - od 1 lutego 1992 r., nie dłużej niż do 30 czerwca 1999 r. - traktuje się jako służbę w Państwowej Straży Pożarnej wyłącznie w rozumieniu przepisów o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Urzędu Ochrony Państwa, Straży Granicznej, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin.

Jednocześnie strażacy ci, niepowołani lub niemianowani na stanowiska służbowe w Państwowej Straży Pożarnej do dnia 30 czerwca 1999 r., tracą status strażaka Państwowej Straży Pożarnej z upływem tego terminu.

Stosownie do art. 129 ust. 8-10 ustawy o PSP komendant główny Państwowej Straży Pożarnej stwierdza zakończenie okresu zatrudnienia tych strażaków, przy czym decyzję w tej sprawie traktuje się do celów emerytalnych jak decyzję o zwolnieniu ze służby w Państwowej Straży Pożarnej. Jednocześnie strażakom, którzy spełniają warunek posiadania minimum 15 lat służby (okresów równorzędnych ze służbą w PSP), ustala również wysokość uposażenia do celów emerytalnych, przyjmując za podstawę uposażenie strażaka PSP według stawek obowiązujących w dniu kończącym okres zatrudnienia traktowany jako służba w Państwowej Straży Pożarnej, przysługujące na stanowisku porównywalnym do stanowiska zajmowanego w dniu kończącym ten okres.

Uposażenie przyjmowane za podstawę wymiaru świadczeń emerytalnych dla strażaków, którzy nie zostali powołani lub mianowani na stanowiska służbowe w Państwowej Straży Pożarnej, stanowi wówczas:

• uposażenie zasadnicze strażaka Państwowej Straży Pożarnej nieobjętego obowiązkowymi ubezpieczeniami emerytalnymi i rentowymi w stawkach przysługujących na stanowisku porównywalnym do stanowiska zajmowanego przez strażaka w dniu zakończenia okresu zatrudnienia traktowanego jako służba w PSP,
• dodatek za posiadany stopień pożarniczy w stawkach przewidzianych dla porównywalnego stopnia strażaka Państwowej Straży Pożarnej nieobjętego obowiązkowymi ubezpieczeniami emerytalnymi i rentowymi,
• dodatek za lata służby dla strażaków, wobec których zakończenie okresu traktowanego jako służba w Państwowej Straży Pożarnej nastąpiło przed 1 lipca 1997 r., lub wzrost uposażenia zasadniczego z tytułu wysługi lat dla strażaków, wobec których zakończenie tego okresu nastąpiło po 1 lipca 1997 r.,
• dodatek służbowy w wysokości określonej w załączniku nr 1 do rozporządzenia,
• 1/12 nagrody rocznej, obliczonej od składników uposażenia wymienionych w powyższych punktach.

Procentowe wyliczenie emerytury w tym przypadku jest tożsame z kalkulacją przeprowadzoną w przypadku funkcjonariuszy, którzy pozostawali w służbie przed 2 stycznia 1999 r.

st. ogn. Dorota Mastalińska jest starszym technikiem w Biurze Kadr i Organizacji KG PSP