NFPA 770, czyli mgła dwufazowa a hybrydowa

Jestem najprawdopodobniej jedną z nielicznych osób, które z takim zniecierpliwieniem oczekiwały na pojawienie się nowej normy NFPA dotyczącej wytycznych związanych z instalacjami i stosowaniem mgły hybrydowej. Ale zacznijmy od tego, czym jest i skąd się wzięła mgła hybrydowa.

Zainteresowanie wdrożeniem na skalę przemysłową systemów stanowiących połączenie mgły wodnej i gazowych środków gaśniczych pojawiło się w 1996 r. Stwierdzono, że połączenie działania gaśniczego mgły wodnej z użyciem gazu obojętnego jako środka napędowego może zwiększyć skuteczność gaśniczą. Wykazały to badania Zhigang Liu i Andrew K. Kim, a także Marynarki Wojennej Stanów Zjednoczonych.

Rozważano włączenie technologii hybrydowej do istniejących norm NFPA 2001 lub NFPA 750, jednak ostatecznie decyzją Komitetu Technicznego NFPA rozpoczęto prace nad dokumentem hybrydowym, przeznaczonym tylko dla tego rodzaju systemów, występującym w klasyfikacji NFPA pod numerem 770.

Rozwiązania praktyczne sprzed wprowadzenia normy

Popularność rozwiązania technologii hybrydowej wzrosła znacząco w ostatnich latach ze względu na jego szerokie spektrum zastosowania i funkcjonalność. Na rynku pojawiły się systemy dwóch firm: Victaulic i ANSUL, które wdrożyły systemy gaśnicze oparte na mieszaninie mgły wodnej i azotu.

Firma FM Global określiła zaś warunki dopuszczenia do użytkowania w obiektach objętych jej ubezpieczeniem. Dokument FM 5580 „Approval Standard for Hybrid (Water and Inert Gas) Fire Extinguishing Systems” zawiera m.in. wymagania dla ośmiu różnych zastosowań opisywanej technologii: ochrony urządzeń w obudowach o objętości do 80 m3 oraz do 260 m3; turbin spalinowych w obudowach o objętości do 80 m3, do 260 m3 i ponad 260 m3; urządzeń w pomieszczeniach o objętości ponad 260 m3; pomieszczeń komputerowych (serwerowni) z podniesioną podłogą oraz innych pomieszczeń.

Powodem ograniczonej liczby zastosowań jest aktualny stan wiedzy technicznej na temat systemów hybrydowych. Według FM Global systemy hybrydowe są „unikalne w projektowaniu i eksploatacji, co uniemożliwia stworzenie ogólnej normy homologacyjnej dla wszystkich zastosowań” (FM Approval 5580).

W zależności od typu pomieszczeń lub urządzeń wymienionych wcześniej prowadzone są różne testy pożarowe. Efektywność gaśnicza systemów hybrydowych sprawdzana jest w następujących scenariuszach:

• nieograniczony pożar rozpylonego oleju napędowego o mocy 1 MW,
• ograniczony pożar rozpylonego oleju napędowego o mocy 1 MW,
• ograniczony pożar oleju napędowego w kuwecie o powierzchni 1 m2,
• ograniczony pożar rozpylonego oleju napędowego o mocy 2 MW przy naturalnej wentylacji,
• nieograniczony pożar rozpylonego heptanu o mocy 1 MW,
• ograniczony pożar rozpylonego heptanu o mocy 1 MW,
• ograniczony pożar heptanu w kuwecie o powierzchni 1 m2.

Przedstawione powyżej scenariusze są efektem badań laboratoryjnych i skuteczność urządzeń gaśniczych ma być porównywalna do parametrów przyjętych dla klasycznych tryskaczy. Aprobata FM 5580 określa również wymagania dotyczące specjalnych systemów gaśniczych, w których wymienione są trzy różne scenariusze pożarowe, o przedziałach czasowych 0-5 min, 5-8 min i dłużej niż 8 min. W dwóch pierwszych przypadkach wymagany jest minimalny czas rozładowania 10 min, a przy przekroczeniu progu 8 min urządzenie nie spełnia wymogów aprobaty.

Dodatkowym elementem zabezpieczającym w przypadku urządzeń wymagających czasów gaszenia w drugim przedziale czasowym jest współczynnik bezpieczeństwa określony na dodatkowe 20% środka gaśniczego.

Specyfikacja testów i kryteria oceny systemu dla każdego przypadku (rodzaj materiału palnego, sposób podawania paliwa, rozmieszczenie dysz, miejsce pożaru, czas inkubacji) jest ściśle określona w FM Approval 5580.

Dział badawczy FM Global przeprowadził serię testów, aby formalnie dokonać rozróżnienia między systemami hybrydowymi i klasycznymi opartymi na mgle wodnej oraz obojętnych gazach gaśniczych. W wyniku tych badań trzy klasyfikacje systemu zostały opracowane dla mgły wodnej napędzanej powietrzem, gazów obojętnych oraz hybryd. Pomiar stężenia tlenu (metodą suchą) podczas gaszenia uznano za najlepszy i najbardziej miarodajny czynnik klasyfikacyjny w ocenie skuteczności systemów. Metoda ta polega na odparowaniu zawartości wilgoci w strumieniu masy spalin przed pomiarem stężenia tlenu za pomocą przenośnych analizatorów.

Systemy gaśnicze oparte na gazach obojętnych zostały zakwalifikowane jako te, których metoda gaśnicza polega na zasadzie inercji. Skuteczność jej działania jest uzależniona od szczelności pomieszczenia, a efekt gaśniczy uzyskuje się poprzez wypieranie tlenu, a tym samym obniżenie jego stężenia.

Systemy mgły wodnej napędzanej powietrzem zostały ostatecznie zdefiniowane jako rozwiązanie wykorzystujące rozpyloną wodę do chłodzenia (w ponad 90% przechodzi w stan pary) i zobojętniania gazów pożarowych. W procesie gaszenia gaz napędowy nie odgrywa roli, a służy jedynie jako środek do rozpraszania wody.

Systemy hybrydowe wykorzystują walory gaśnicze obu mediów (gaz napędowy jest również gazem inercyjnym wypierającym tlen), dzięki temu zwiększa się ich efektywność gaśnicza, w porównaniu z systemem gazowym i mgłowym.

W wyniku badań laboratoryjnych (testów zadziałania systemów) prowadzonych w ramach certyfikacji FM Global w celu ustalenia parametrów gaśniczych w przestrzeniach zamkniętych uzyskano różne stężenia tlenu obserwowane podczas wyładowania gazu, mgły wodnej lub ich połączenia (w systemach hybrydowych). Podczas badania tradycyjnego systemu mgły wodnej wykazano poziom stężenia tlenu o wartości 14,9-16,2% (metoda „na sucho”) oraz 12,4-12,6% (metoda „na mokro”). W przypadku systemu hybrydowego parametry te osiągnęły odpowiednio poziom 13,5-14,6% i 12,2-12,3%. W przypadku systemów gazowych otrzymano odpowiednio zakresy: 12,3-12,6% i 12,0-12,1% O2.

Stężenia tlenu zaobserwowane w przypadku wyładowania badanych systemów zostały uznane za idealny czynnik porównania pomiędzy trzema typami technologii. Poziom stężenia tlenu dla instalacji mgły wodnej jest największy. Wynika to z mechanizmu gaszenia pożaru z zastosowaniem wody. Jej cechą gaśniczą jest przede wszystkim chłodzenie otoczenia i absorbcja ciepła. Dla systemów gazów obojętnych poziomy tlenu są najniższe. Determinuje to istota procesu gaszenia, czyli wypieranie tlenu. Zmierzone poziomy stężenia tlenu są odpowiednio niskie, aby zapobiec podtrzymywaniu procesu spalania w chronionym pomieszczeniu lub urządzeniu.

System hybrydowy, zgodnie z przewidywaniami, osiągnął poziomy stężenia tlenu mieszczące się w zakresie pomiędzy systemami gazowymi i mgły wodnej (jest bardziej efektywny niż klasyczna mgła wodna). Dowodzi to synergii działania gaśniczego gazu obojętnego i wody. Oba środki wykorzystują swoje specyficzne funkcje w gaszeniu pożarów testowych. W pożarach cieczy rozpylonych (olej napędowy, heptan) o mocy 1 i 2 MW poziom stężenia tlenu wynosił odpowiednio: dla instalacji na gazy obojętne - poniżej 12,5%, dla klasycznej mgły wodnej - ponad 16%, a w przypadku systemu hybrydowego nastąpiło zmniejszenie stężenia O2 do zakresu 12,5-16%.

Gdy system jest określany jako hybrydowy, musi spełniać wymagania zawarte w aprobacie FM Global 5580 przeznaczonej dla tego rozwiązania i w takim przypadku nie obowiązują wymogi stawiane klasycznej mgle wodnej i instalacjom na gaz obojętny. Minimalny czas rozładowania systemu hybrydowego został ustalony na minimum 10 min. Jeśli chodzi o urządzenia gaśnicze, w przypadku których czas gaszenia był dłuższy niż 5 min przy dowolnym pożarze testowym, należy uwzględnić 20% współczynnik bezpieczeństwa. Jeżeli czas gaszenia wynosi powyżej 8 min, system nie otrzyma aprobaty (aprobata FM Global 5580). Współczynniki bezpieczeństwa środka gaśniczego i czas rozładowania związane z systemami gazowymi są podobne do wymagań stawianych systemowi hybrydowemu, jednak różnią się one znacznie od wymagań systemu mgły wodnej. Podczas testów takich systemów nie stosuje się tego współczynnika z uwagi na jego charakter.

Każda z analizowanych technologii ma określony specyficzny współczynnik bezpieczeństwa, czas działania oraz maksymalne dopuszczalne czasy gaszenia. Dla systemów gazowych wymagany czas rozładowania wynosi do 60 s. Współczynnik bezpieczeństwa to 20% dla CO2 i od 20-30% dla gazów obojętnych, a minimalny czas wyładowania - 10 min. Dla systemów mgły wodnej nie określono czasu gaszenia ani współczynnika bezpieczeństwa. W warunkach certyfikacji zapisano, że wymagany czas rozładowania mgły wodnej jest dwa razy dłuższy niż sam czas gaszenia lub wynosi 10 min.

W pierwotnej wersji (drafcie) normy NFPA 770 z niewiadomych przyczyn rozwiązanie to miało być stosowane do gaszenia cieczy palnych, analogicznie do zapisów standardu FM Global. Opublikowana wersja normy dopuszcza zabezpieczenie pomieszczeń urządzeniami na mgłę hybrydową do gaszenia wszystkich grup pożarów. Użyteczność rozwiązania przy gaszeniu pożarów grupy A została potwierdzona przez niżej podpisanego podczas własnych eksperymentów prowadzonych 2 lata temu.

Zalety systemów hybrydowych

Systemy hybrydowe mają unikalną cechę skalowalności. W zależności od zastosowania technologia ta teoretycznie może być wykorzystywana zarówno do zabezpieczenia miejscowego, jak i do całkowitej ochrony obiektu. Możliwość dostosowania systemów hybrydowych do wymagań i oczekiwań w zakresie ochrony przeciwpożarowej jest zaletą, ale też wymaga bardzo rozważnego podejścia podczas projektowania, ponieważ ich parametry zostały przebadane tylko teoretycznie i laboratoryjnie. Obecnie dostępne dane wskazują potencjalną możliwość zastosowania hybrydowego tej technologii do kompleksowego zabezpieczenia obiektów jako alternatywnego rozwiązania wobec klasycznych instalacji tryskaczowych.

System hybrydowy wykorzystany do kompleksowej ochrony budynku ma działać zgodnie z definicją zawartą w aprobacie FM Global dotyczącej testów pożarowych w pomieszczeniach zamkniętych. Gaz obojętny oraz mgła wodna mają gasić synergicznie. W tym rozwiązaniu żaden z użytych środków gaśniczych nie jest w stanie ugasić pożaru samodzielnie w zadanym czasie.

Częściej stosowana jest metoda, w której system hybrydowy działa bardziej jako system mgły wodnej. W zależności od przyjętego rozwiązania proporcja mgły wodnej i gazu zmienia się, co oznacza, że elementy systemu hybrydowego nie muszą już oddziaływać na środowisko pożaru w sposób równomierny, aby ugasić ogień. System zaprojektowany dla konkretnej lokalizacji i najbardziej efektywnego rozwiązania może zatem zależeć od jednego składnika bardziej niż w innym obiekcie. Jeżeli taki system jest bardziej zależny od mgły wodnej lub gazu obojętnego jako wiodącego środka gaśniczego do gaszenia ognia, może wykazywać cechy systemów mgłowych lub na gaz obojętny odbiegające od podstawowych właściwości systemu hybrydowego.

Istnieje możliwość skonfigurowania systemu hybrydowego, aby zmiana proporcji czynników gaśniczych dokonywana była automatycznie przez pomiar stężenia tlenu w środowisku pożaru. Należy jednak pamiętać, że do tej pory jest to możliwość czysto teoretyczna, bo taki system nie został jeszcze wdrożony.

Obecne systemy hybrydowe wymienione w aprobacie FM Global 5580 są kombinacją systemów gazowych i mgłowych. Elementy systemów hybrydowych różnią się od składowych systemów wykorzystujących pojedynczy czynnik gaśniczy. Na przykład jedna z konfiguracji (system Victaulic firmy Vortex) w deklaracji producenta zużywa do efektywnego gaszenia tylko około 1,5 dm3 wody, ze względu na zastosowane proporcje obu środków gaśniczych. Istnieje w nim możliwość dowolnej regulacji procentowej zawartości w układzie woda-gaz.

W przypadku instalacji o małym zasięgu oddziaływania jako środek wiodący stosowany jest azot. Wypiera on tlen ze środowiska pożaru, podczas gdy mgła wodna ma działanie chłodzące. W przypadku większych obszarów chronionych mgła wodna działa jako podstawowy czynnik gaśniczy przez pochłanianie ciepła i wypieranie tlenu w procesie gwałtownej przemiany w parę wodną.

Dzięki zastosowaniu gazów obojętnych niektóre z systemów hybrydowych wytwarzają krople rzędu 10 µm. Wpływa to na lepszą absorpcję ciepła, wynikającą ze znacznie większej powierzchni parowania, co zwiększa efektywność gaśniczą. Średnice kropli klasycznej mgły wodnej są średnio 10-krotnie większe.

Na podstawie prac badawczych prowadzonych przez dwie komórki FM Global zajmujące się badaniami, opiniowaniem i wydawaniem aprobat dopuszczających systemy gaśnicze do użytkowania w obiektach ubezpieczanych przez tę firmę systemy hybrydowe zostały zaliczone do osobnej kategorii. Pomimo podobieństw do tradycyjnych systemów wykorzystujących gazy obojętne (opisanych w NFPA 2001) i mgłę wodną (NFPA 750) istnieją wyraźnie różnice, które muszą być uwzględnione w procesie projektowania instalacji, serwisowania i przeglądów hybrydowych systemów gaśniczych.

System Aquasonic - pożary typu B

Szersze informacje dostępne są tylko na temat dwóch rozwiązań spośród dostępnych obecnie na rynku systemów hybrydowych. Jednym z nich jest Aquasonic Water-Atomizing Fire Suppression system firmy ANSUL, wchodzącej obecnie w skład grupy Tyco.

System Aquasonic służy do ochrony przeciwpożarowej z przeznaczeniem do pożarów grupy B. Jest to specjalnie zaprojektowana, efektywna technologia stosowana do zabezpieczeń pomieszczeń technicznych i przestrzeni wewnątrz obudów maszyn, takich jak turbiny spalinowe, przedziały maszynowe, obudowy generatorów i magazyny cieczy łatwopalnych.

Rys. 1. Widok dyszy systemu Aquasonic w stanie wyładowania
fot. materiały producentów

System wykorzystuje nietoksyczne i łatwo dostępne środki gaśnicze, do których należą woda i azot. W skład zestawu wchodzą dwie naddźwiękowe dysze, które wytwarzają około 1,5 bln kropli wody na sekundę, o łącznej powierzchni 121 m2 na sekundę. Powierzchnia ta jest ściśle związana z odprowadzaniem ciepła ze środowiska pożaru przez zamianę fazy ciekłej wody w parę wodną. Dzięki dużej prędkości nadanej kroplom przez dysze mgła wodna jest w stanie dotrzeć do całej strefy spalania. Zgodnie z zapewnieniem producenta dysze hybrydowe systemu Aquasonic są wykonane ze stali nierdzewnej i nie zawierają wewnętrznych części ruchomych, co gwarantuje ich wysoką wytrzymałość i niezawodność. Na rys. 2 przedstawiony został przekrój dyszy wraz ze sposobem działania.

Do podstawowych cech systemu Aquasonic należą:

• aprobata FM Global,
• potwierdzona skuteczność gaśnicza dla pożarów grupy B (ciecze łatwopalne, oleje, smary, smoły, farby olejne, lakiery i pary cieczy),
• brak szkodliwego oddziaływania na środowisko,
• minimalne zużycie wody,
• rozmiary i liczba elementów instalacji dostosowane do objętości chronionej,
• duża dowolność projektowa w odniesieniu do sposobu montażu rur i umiejscowienia dysz,
• zastosowanie do gaszenia maszyn i urządzeń o objętości do 260 m3,
• skuteczne stosowanie przy gaszeniu przestrzeni zamkniętych o objętości do 1040 m3,
• brak dopuszczenia do zabezpieczenia regałów wysokiego składowania łatwopalnych lub palnych cieczy.

Rys. 2. Schemat poglądowy przekroju dyszy
fot. materiały producentów

System Aquasonic wykorzystuje jako czynnik gaśniczy krople wody. Wynika to z konieczności dostosowania się do wymogów normy NFPA 750, która nie uwzględnia innych czynników gaśniczych niż mgła wodna. W momencie opracowania normy NFPA 770 najprawdopodobniej nastąpi recertyfikacja systemu.

System Aquasonic służy do gaszenia pożarów grupy B przez jedną lub więcej wymienionych reakcji:

• odbieranie ciepła z pożaru w wyniku parowania oraz chłodzenie paliwa,
• rozcieńczenie (obniżenie stężenia) łatwopalnych par cieczy przez wymieszanie ich z parą wodną,
• chłodzenie ciekłych paliw węglowodorowych poniżej ich temperatury parowania

Uruchomienie instalacji gaśniczej następuje po wykryciu pożaru w chronionym obszarze przez układ wykrywczo-sterujący systemu Aquasonic. Zestaw gaśniczy składa się z butli z azotem oraz zbiornika na wodę wykonanego ze stali nierdzewnej. Ciśnienie pochodzące z wyładowania azotu napędza strumień wody płynący do dyszy mgłowych.

System rozpoczyna działanie, otwierając zawory na butlach z azotem, a gaz pod pełnym ciśnieniem przepływa przez reduktory utrzymujące stałe ciśnienie na poziomie 8,6 bar. Wymusza ono przepływ wody przez otwarty zawór i dysze. Wyładowanie azotu dostarcza także niezbędnej energii do wytworzenia kropel mgły wodnej.

Producenci systemów wodnych zaznaczają, że nie stosuje się ich do bezpośredniego gaszenia materiałów, które reagują w kontakcie z wodą z powodu możliwości powstania gwałtownych reakcji lub znacznych ilości niebezpiecznych gazów. Do takich materiałów należą m.in. reaktywne metale (np. lit, sód, potas, magnez, tytan), alkoholany metali (np. metanolan sodu), halogenki (np. chlorek glinu), silany (np. trichlorometylosilan), cyjaniany (np. izocyjanian metylu).

Podstawowy zestaw w postaci trzech butli z azotem i zbiornika wody o pojemności 189 dm3 z jedną głowicą mgłową przeznaczony jest do zabezpieczenia kubatury 130 m3.

System Vortex

Konkurencyjnym produktem zaklasyfikowanym jako system hybrydowy jest Vortex firmy Victaulic.

Pierwszą różnicą w parametrach technicznych są odmienne ciśnienia robocze w dyszach. W systemie Vortex azot podawany jest pod ciśnieniem 1,7 bar, a woda - 2 bar. W systemie Aquasonic stosuje się wyższe ciśnienie azotu, wynoszące 4-7 bar, a wody w przedziale 2-4 bar (rys. 3).

Rys. 3. Budowa głowicy hybrydowej systemu Vortex
fot. materiały producentów

W 2004 r. system Vortex przeszedł pozytywnie testy wynikające z wymogów aprobaty FM Global 5560 dla pomieszczeń zamkniętych o objętości 130 i 260 m3, a w 2005 r. dla pomieszczeń o objętości 550 m3. Certyfikacja objęła również zabezpieczenie wnętrza maszyn i urządzeń oraz ochronę w sytuacji wykorzystywania substancji łatwopalnych i skrajnie łatwopalnych - przy użyciu dwóch i czerech głowic, w zależności od powierzchni chronionej. W 2006 i 2007 r. producent uzyskał aprobatę FM Global 5560 dla systemów przeznaczonych do ochrony pomieszczeń o kubaturze od 880 do 3600 m3.

W 2009 r. wprowadzono na rynek dwa typy zestawów gaśniczych - Victaulic 1500 i Victaulic 1000. Pierwszy z nich wymaga indywidualnego projektu, dostosowanego do specyfiki chronionego obszaru. Metodą działania w środowisku pożaru jest obniżenie stężenia tlenu do poziomu 14-12,5% O2. Projektowy czas wyładowania wynosi 3-5 min. Drugi zestaw przeznaczony jest do ochrony wnętrza turbin parowych lub spalinowych, a także innych maszyn i urządzeń. Projektowy czas wyładowania wynosi 10 min.

Na rys. 4 przedstawiono wprowadzoną na rynek w 2012 r. wersję rozwojową zestawu Vortex 500.

Rys. 4. Zestaw gaśniczy Vortex 500 firmy Victaulic
fot. materiały producentów

Założenia w normach NFPA 750 I 770

Zarówno w normach i standardach (np. NFPA 750, FM 5560), jak i w opinii producentów to, czy gazem napędowym mgły wodnej jest azot, czy powietrze, nie ma znaczenia. Ale gdyby doprowadzić sprawę do granic absurdu, to system mgłowy mógłby jako czynnika gaśniczego używać 99,994% powietrza i 0,006% wody. Przedstawione proporcje są zaczerpnięte z NFPA 770 i zastosowane przez inwersję. Standard ten, który można traktować jako rozwinięcie lub uzupełnienie NFPA 750, określa skład mieszaniny na przynajmniej 99,9% gazu obojętnego i poniżej 0,005% wody, czyli zaproponowany stosunek powinien spełnić wymagania normy NFPA 750 (rys. 5). Określono optymalny czas gaszenia na 120 s, bo na tyle powinno wystarczyć środków gaśniczych.

Rys. 5. Hybryda made in NFPA, czyli muł to osioł z końską grzywą
fot. opracowanie własne

Graficzny komentarz odnosi się do stosunku autora do określenia mgła hybrydowa. Hybryda zgodnie z jedną z definicji słownika PWN to roślina lub zwierzę powstałe ze skrzyżowania dwóch odmian, ras lub gatunków lub inaczej połączenie dwóch elementów, które mimo różnic strukturalnych mają ze sobą współpracować, choć z pozoru nie mają ze sobą nic wspólnego. W wersji przyjętej przez NFPA hybrydą „typu muł” będzie osioł z końską grzywą.

Wnioski

Połączenie SUG mgłowych napędzanych gazami (w tym powietrzem) oraz gazowych, wykorzystujących gazy obojętnych obojętne (w tym CO2) przez zastosowanie wyłącznie gazów inertnych (w przypadku mgły) oraz wymianę SUG na CO2 przez systemy hybrydowe zwiększa efektywność gaśniczą oraz zmniejsza obciążenie dla środowiska naturalnego. Z przebiegu eksperymentów zarówno dla systemów dwufazowych, jak i hybrydowych wynika jednoznacznie, że zastosowanie azotu jako gazu napędowego ma pozytywny wpływ na efektywność gaśniczą, a tym samym obala założenia przyjęte w normie NFPA 750. Natomiast zastosowanie dodatku wody o natężeniu przepływu zgodnie z założeniami projektu normy NFPA 770 faktycznie redukuje koszt instalacji gaśniczej w stosunku do instalacji gazowych (w opublikowanej normie nie ma wzmianki o konieczności stosowania powierzchni odciążających) oraz znacząco obniża zużycie środka gaśniczego.

Przy zabezpieczeniu przeciwpożarowym komory, w której prowadzono badania, zastosowano normę PN-EN 15004-8:2018-04 - stężenie projektowe wyniosło minimum 47,6% dla zagrożeń pożarem grupy A. Według tego standardu potrzebne jest co najmniej 56,5 kg gazu. Butla z azotem (80 dm3 pod ciśnieniem 300 bar) zawiera 25 kg gazu, czyli wiązka ze środkiem gaśniczym musi składać się z trzech butli. W badaniach do osiągnięcia analogicznych rezultatów przy dodatku wody 0,5 i 1,0 dm3/min ilość zużytego gazu spadła o około 30%.

dr inż. Paweł Wolny jest adiunktem badawczo-dydaktycznym na Wydziale Inżynierii Procesowej i Ochrony Środowiska Politechniki Łódzkiej