Legendarna Smekal

Centralne Muzeum  Pożarnictwa pozyskało w tym kwartale historyczny dokument:  folder reklamowy firmy R.A. Smekal, wydany w języku polskim dla przedstawicielstwa tej firmy w Krakowie.

Rodzina Smekal pochodziła z miejscowości Ustin-Skalov koło Ołomuńca. W 1820 r. przeprowadziła się do miasteczka Cechy pod Kosirem koło Prościejowa, gdzie nestor rodu - Antoni Smekal założył wytwórnię przyrządów do wypieku chleba i produkcji wiader. Miał on trzech synów: Franciszka, Adama i Pawła. Najstarszy Franciszek, z zawodu powroźnik, zdobywał doświadczenie zawodowe na tzw. wędrówce czeladniczej po kraju. Adam i Paweł pomagali ojcu w warsztacie. Franciszka zaciekawiły sikawki ręczne do gaszenia pożarów. Zachęcił on ojca i braci do podjęcia produkcji tego sprzętu. Zaczęli od drewnianych szpryc i jednoramiennych pomp osadzonych w beczce na podwoziu dwukołowym, zbliżonych wyglądem do taczki.

Pożar warsztatu

W sierpniu 1865 r. spłonął rodzinny warsztat. Franciszek Smekal zbudował na zgliszczach nowy budynek i podjął w nim produkcję sikawek powozowych i węży. Dynamiczny rozwój firmy nastąpił w latach 70. XIX w., pod jego kierownictwem. Wzrost produkcji zaowocował otworzeniem filii (sklepu-hurtowni) w praskiej dzielnicy Smichov. Firma zaopatrywała m.in. straż pożarną w Pradze. Franciszek Smekal zmarł w 1883 r. Firmę przejęła jego żona Maria, a następnie syn Raimund August Smekal, który uzyskał gruntowne wykształcenie techniczne. Z jego inicjatywy firma rozszerzyła produkcję o sikawki parowe, oświetlenie gazowe dla miast i gospodarstw domowych, pompy wodne, silniki dla wiatraków i wozy konne do przewozu towarów. Podstawę wytwórczości stanowiły jednak sikawki, węże i osprzęt strażacki. Węże tkano z konopi włoskich na angielskich maszynach sprowadzonych przez R.A. Smekala.  Roczna produkcja węży utrzymywała się na poziomie 150 tys. mb.

Sprzęt motorowy

Podczas I wojny światowej zakład produkował sprzęt sanitarny dla wojska oraz sikawki przystosowane do gaszenia pożarów w koszarach i szpitalach. W praskiej filii prowadzono naprawy sprzętu wojskowego. W latach 20. XX w. firma prowadziła zabudowę pożarniczą na podwoziach Laurin & Klement, potem Škoda. W samochodach montowano autopompy własnej konstrukcji z silnikami oznaczonymi symbolem SM (Smekal Mars). Na podwoziach ciężarowych produkowano beczkowozy o pojemności od 1400 do 2500 l wody, wyposażone w autopompy o wydajności 800-1000 l/min. Firma zajmowała się także produkcją motopomp przenośnych, dwucylindrowych, o wydajności od 400-600 l/min., a także motopomp przewoźnych dwukołowych o wydajności do 1300 l/min.

Smekal w Polsce

W 1927 r. utworzono na bazie fabryki w Cechach pod Kosirem spółkę akcyjną pod nazwą Hasičské závody (Zakłady Strażackie). Głównym udziałowcem i dyrektorem został Raimnund Smekal, resztę udziałów miał Morawski Związek Straży Pożarnych. W 1929 r. firma ta otworzyła sklepy firmowe w Brnie, Mariborze (Jugosławia), Martinie (Słowacja), Krakowie i Sosnowcu. Na rynek polski trafiały motopompy, samochody, autodrabiny, sanitarki, sikawki ręczne, hydrofory, hydranty, węże, zwijadła, drabiny mechaniczne, uzbrojenie strażackie, hełmy, pasy, topory, maski gazowe i pochodnie. Polskie przedstawicielstwa firmy oferowały też samochody do polewania ulic, maszyny do ich zamiatania, wozy kloaczne oraz samochody do wywozu śmieci. Oddział w Krakowie dysponował własnym pomieszczeniem do napraw sikawek i pomp. Z zachowanej dokumentacji wynika, że samochody z zabudową pożarniczą R.A. Smekal zakupiły straże pożarne w: Zawierciu, Radomsku, Lublinie, Jarosławiu, Przemyślu, Drohobyczu, Mraźnicy, Radomiu, Zagożdżonie (obecnie Pionki) i Chrzanowie.

W zbiorach Centralnego Muzeum Pożarnictwa znajduje się zwijadło z sygnaturą HZ (Hasičské závody). Zwijadło o stalowo-drewnianej konstrukcji przekazała do CMP w 1975 r. zakładowa straż pożarna cementowni Szczakowa. Po wykonaniu renowacji zwijadło ustawiono jako element scenki edukacyjnej na parterze hali nr 2.

Muzeum w fabryce

W drugiej połowie lat 30. XX w. firma przeżywała problemy natury finansowej. Poprawa koniunktury nadeszła z chwilą wybuchu II wojny światowej. Fabryka została jednym z największych dostarczycieli węży strażackich. Po 1945 r. utrzymywano tylko produkcję węży i wyrobów tkackich. Firma zakończyła działalność w 1958 r. Zabudowania fabryki w Czechach pod Kosirem zachowały się do czasów współczesnych. W 2000 r. otwarto tam muzeum pożarnictwa. Ekspozycja stała opiera się na sprzęcie firmy R.A. Smekal.

Literatura

• [1] J. Tausch, Smekals Ruhm und Dämmerung einer Familie, (w:) Hand und Tiergezogene Feuerwehrfahrzeuge, Pribyslav 1996.
• [2] M. Suman-Hreblay, Tatra, Nakladni a uzitkova vozidla, autobusy a trolejbusy, Brno 2012.

Dariusz Falecki
jest naczelnikiem Wydziału Naukowo-Oświatowego w Centralnym Muzeum Pożarnictwa 

marzec 2016