Kpp w KSRG

Istotny wpływ na poprawę końcowych wyników postępowania ratowniczego wobec osoby w stanie nagłego zagrożenia zdrowia i życia mają nie tyle nowe technologie, leki czy metody operacyjne, co sprawnie funkcjonujący system ratowniczy.

Dlatego też w systemie ratownictwa medycznego integracja i koordynacja działań poszczególnych podmiotów decyduje o jego efektywności. Osoba w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego ma największe szanse przeżycia, jeżeli wszystkie podmioty ratownicze działają zgodnie z koncepcją „złotej godziny”. 

Ramy prawne

Ratowanie życia i zdrowia ludzi to najistotniejsze zadanie spośród nałożonych na podmioty krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego. Zgodnie z art. 15 ustawy o Państwowym Ratownictwie Medycznym są one jednostkami współpracującymi z systemem PRM. Zakres ratownictwa medycznego realizowanego przez podmioty KSRG został określony w ustawie z 8 września 2006 r. o Państwowym Ratownictwie Medycznym oraz obowiązującym rozporządzeniu ministra spraw wewnętrznych i administracji w sprawie szczegółowej organizacji krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego i obejmuje wykonywanie przez ratowników czynności z zakresu medycznych działań ratowniczych.

Dokumentem aktualnie określającym sposób organizacji i działania ratownictwa medycznego w KSRG są „Zasady organizacji ratownictwa medycznego w krajowym systemie ratowniczo gaśniczym” z 30 czerwca 2021 r. Dokument ten, będąc kontynuacją wcześniej obowiązujących zapisów, uwzględnia zmiany wynikające z rozwoju medycyny i nowelizacji przepisów prawnych: 

• Założeń ratownictwa medycznego w KSRG (1998),
• Wytycznych w sprawie realizacji zadań z zakresu ratownictwa medycznego przez strażaków-ratowników KSRG (1999),
• Wytycznych do organizacji ratownictwa medycznego w KSRG (2004),
• pisma komendanta głównego Państwowej Straży Pożarnej z 12 czerwca 2008 r. dotyczącego aktualizacji procedur ratowniczych (załącznik 1),
• Zasad organizacji ratownictwa medycznego w KSRG (2013).

Obecnie pod pojęciem ratownictwa medycznego w KSRG należy rozumieć wykonywanie w trybie pilnym medycznych działań ratowniczych (MDR) wobec osób znajdujących się w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego, a także działania organizacyjne, kadrowe, logistyczne i szkoleniowe zapewniające gotowość do wykonywania MDR. Trzeba podkreślić, że takiej pomocy poszkodowanym podmioty KSRG udzielają w szczególnych sytuacjach - jeśli nie mogą tego uczynić skutecznie jednostki systemu PRM:

• gdy na miejscu zdarzenia nie ma zespołu ratownictwa medycznego lub lotniczego zespołu ratownictwa medycznego,
• kiedy dostęp do poszkodowanych znajdujących się w strefie zagrożenia mają tylko ratownicy i podmioty KSRG,
• w przypadku zdarzenia masowego i mnogiego.

Ponadto „Zasady” mówią o izolowanych zdarzeniach ratownictwa medycznego (IZRM) - to sytuacja, kiedy ratownicy jednostek ochrony przeciwpożarowej realizują medyczne działania ratownicze będące we właściwościach PRM do czasu przejęcia odpowiedzialności za poszkodowanego przez przybyły na miejsce ZRM lub LZRM. Zdarza się to najczęściej wtedy, gdy siły i środki KSRG są dysponowane na prośbę dyspozytora medycznego i docierają do osób w stanie nagłego zagrożenia szybciej niż podmioty PRM, w sytuacji podjęcia MDR u osób w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego na wezwanie osób postronnych lub w trakcie przemieszczania się samochodem pożarniczym. Według danych z KG PSP od stycznia do czerwca 2022 r. zdarzeń tych było 2452. 

Kwalifikowana pierwsza pomoc

Obecnie ratownictwo medyczne w KSRG zorganizowane jest na poziomie podstawowym - jako kwalifikowana pierwsza pomoc i zaawansowanym - są to świadczenia zdrowotne inne niż medyczne czynności ratunkowe, realizowane przede wszystkim przez ratowników medycznych. Poziom podstawowy obejmuje wszystkie jednostki organizacyjne Państwowej Straży Pożarnej oraz jednostki ochrony przeciwpożarowej, w szczególności OSP włączone do KSRG. To oznacza, że wszyscy strażacy PSP (ok. 30 tys.) mają uprawnienia ratownika, a 2360 ma zawód ratownika medycznego. W przypadku OSP w KSRG takie uprawnienia powinno mieć co najmniej ośmiu druhów w jednostce, to pozwoli zapewnić co najmniej dwóch ratowników w składzie zastępu podejmującego interwencję (według stanu z SWD z 5 września 2022 r. w KSRG jest 3777 jednostek OSP, w których gotowych do interwencji jest 113 tys. strażaków ochotników). Aby zapewnić gotowość w zakresie kpp uprawnienia powinno mieć ok. 30 tys. druhów (obecnie jest to ok. 60% tej liczby).

Kwalifikowana pierwsza pomoc to czynności podejmowane przez ratownika wobec osoby w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego. Ratownikiem zgodnie z art. 13.1 ustawy o PRM może być osoba mająca pełną zdolność do czynności prawnych, z ważnym zaświadczeniem o ukończeniu kursu kwalifikowanej pierwszej pomocy i uzyskaniu tytułu ratownika, której stan zdrowia pozwala na udzielanie kwalifikowanej pierwszej pomocy. Ratownik o kwalifikacjach ratownika medycznego, lekarza systemu lub pielęgniarki systemu realizujący doskonalenie zawodowe ma uprawnienia do udzielania kwalifikowanej pierwszej pomocy bez obowiązku ukończenia kursu.

Program kursu w zakresie kwalifikowanej pierwszej pomocy dla strażaków PSP został zatwierdzony przez komendanta głównego PSP 7 kwietnia 2010 r. Trwa on 66 godz. i ma przygotować wszystkich ratowników PSP do wykonywania zadań z zakresu ratownictwa medycznego na poziomie kwalifikowanej pierwszej pomocy w razie takiej konieczności podczas działań ratowniczych. Utrzymanie wysokiego poziomu umiejętności praktycznych wymaga od ratowników ciągłego ich ćwiczenia. Realizowane jest to w ramach doskonalenia zawodowego w jednostkach oraz w czasie ćwiczeń. 

Kwalifikowana pierwsza pomoc udzielana przez ratowników stanowi ważny element w łańcuchu przeżycia. Od jej jakości w dużej mierze zależy efektywność całego łańcucha. Należy pamiętać, że efekty działań profesjonalnej kadry SOR, wyposażonej w nowoczesny sprzęt medyczny, są ściśle związane z jakością pomocy udzielonej na etapie przedszpitalnym. Końcowy wynik działań ratunkowych jest uzależniony od jakości pomocy na każdym etapie, zarówno przedszpitalnym, jak i szpitalnym. Zakres czynności wykonywany przez ratownika zgodnie z art. 14 ustawy o PRM obejmuje:

• resuscytację krążeniowo-oddechową, bezprzyrządową i przyrządową, z podaniem tlenu oraz zastosowaniem według wskazań defibrylatora zautomatyzowanego,
• tamowanie krwotoków zewnętrznych i opatrywanie ran,
• unieruchamianie złamań i podejrzeń złamań kości oraz zwichnięć,
• ochronę przed wychłodzeniem lub przegrzaniem,
• prowadzenie wstępnego postępowania przeciwwstrząsowego przez właściwe ułożenie osób w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego, ochronę termiczną osób w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego,
• stosowanie tlenoterapii biernej,
• ewakuację z miejsca zdarzenia osób w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego,
• wsparcie psychiczne osób w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego.

Działania z zakresu ratownictwa medycznego na poziomie podstawowym są realizowane według procedur ratowniczych zawartych w załączniku 1 do „Zasad organizacji ratownictwa medycznego w KSRG” z 30 czerwca 2021 r., z zastosowaniem sprzętu stanowiącego wyposażenie podmiotów KSRG według standardów ujętych w załączniku 3 do „Zasad”. Należy je udokumentować w karcie udzielonej kwalifikowanej pierwszej pomocy. W „Zasadach” zawarty został także standard minimalnego wyposażenia JRG PSP do prowadzenia doskonalenia zawodowego z zakresu ratownictwa medycznego na poziomie podstawowym.

Przy presji czasu i otoczenia skuteczne postępowanie z osobą w stanie nagłego zagrożenia życia oraz podjęcie właściwego postępowania na czas wymaga wcześniejszego ustalenia priorytetów w działaniu ratowniczym. Temu przede wszystkim mają służyć procedury z zakresu ratownictwa medycznego zawarte w kolejnych opracowaniach Komendy Głównej PSP. Są prostym narzędziem podpowiadającym ratownikowi, co po kolei robić podczas udzielania pomocy osobie w stanie nagłego zagrożenia życia. Pierwsze procedury opracowane zostały w 1999 r., a te aktualnie obowiązujące w 2021 r. Podczas kolejnych zmian uwzględniane były głównie zmieniające się zalecenia Europejskiej Rady Resuscytacji i International Trauma Life Support. 

Ratownicy KSRG często jako pierwsi udzielają pomocy osobom w stanie zagrożenia życia i zdrowia. Nakłada to na nich obowiązek ciągłego doskonalenia swoich umiejętności. Rozwój technologii sprawia, że na rynku dostępne są symulatory wysokiej wierności oraz wyposażenie do nowoczesnych centrów symulacji medycznej. Ćwiczenia w tego typu ośrodkach pozwalają na wierne odtwarzanie sytuacji, z którymi ratownicy mogą mieć do czynienia podczas służby. Prowadzenie zajęć doskonalących w centrach symulacji medycznej nie jest potrzebą przyszłości, ale koniecznością teraźniejszości. Należy również pamiętać o kadrze instruktorskiej, która musi mieć możliwość doskonalenia umiejętności podczas szkoleń, konferencji i praktyk, również poza Państwową Strażą Pożarną.