Herby ze św. Florianem

Herb miasta, gminy, powiatu lub województwa to jeden z najistotniejszych elementów identyfikujących jednostkę samorządu terytorialnego. Często umieszcza się w nich wizerunki świętych, także św. Floriana.

Zwyczaj stosowania herbu ukształtował się w średniowieczu. Rodowodem sięga taktycznego zespołu rycerskiego - chorągwi, czyli oddziału wojskowego stanowiącego podstawową jednostkę podczas prowadzenia bitew. Od XII w. ustalany był według ścisłych reguł heraldycznych. Wyróżniał osobę stanu rycerskiego, później szlacheckiego, a także ród, organizację kościelną, mieszczańską, cech rzemieślniczy, jednostkę podziału terytorialnego, miasto bądź państwo.

Herb w Polsce

Do Polski herby przeniknęły w XIII w. z Zachodu, przez Czechy i Śląsk.Herby miejskie powstawały z inicjatywy rady miejskiej lub wójta, a następnie z tzw. przywilejów herbowych nadawanych miastom przez władców. W XV w. zaczęto się posługiwać spolszczonym czeskim słowem erb (pochodzącym z niemieckiego Erbe, czyli dziedzictwo). Po upadku Rzeczypospolitej zaborcy usuwali herby, zastępując je godłem państwowym. W okresie międzywojennym herbami miejskimi zajęło się Ministerstwo Spraw Wewnętrznych wraz z Ministerstwem Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. Do 1939 r. zatwierdzono 104 herby miast. Po II wojnie światowej herbami nikt się prawnie nie zajmował. Dopiero w 1978 r. uchwalono ustawę o odznakach i mundurach, która zezwalała na ustanawianie herbów miejskich i wojewódzkich. Ustawa z 8 marca 1990 r. o samorządzie terytorialnym (DzU nr 16, poz. 95) przyznała prawo do posiadania herbu wszystkim gminom, upoważniając radę gminy do jego ustalenia. Zabrakło w niej jednak jakichkolwiek przepisów wykonawczych, dlatego w polskiej heraldyce terytorialnej przez pewien czas panowała całkowita dowolność. Obecnie nad prawidłowym kształtem herbu oraz innych symboli i insygniów gminnych czuwa komisja heraldyczna przy ministrze spraw wewnętrznych i administracji.  W ostatnich latach obserwuje się w Polsce wzrost zainteresowania tematyką herbów i flag. Poszczególne rady miast i gmin wskrzeszają używane dawniej herby lub - zwykle z pomocą fachowców - tworzą nowe, zgodne z historyczną tradycją i heraldycznymi zasadami.

Herb jest znakiem spełniającym głównie funkcje reprezentacyjne samorządu: wojewódzkiego, powiatowego, miejskiego bądź gminnego. Składa się z dwóch zasadniczych elementów: tarczy i godła. Godło przedstawia najczęściej treści symboliczne, do których należą m.in. motywy architektoniczne, przyrodnicze lub religijne. Wśród symboli religijnych najliczniej reprezentowani są święci, a wśród nich św. Florian. Obecnie miasta Kolno i Narol oraz gminy: Polska Cerekiew, Lubrza, Puławy, Narol, a także powiat kolneński mają w swoich herbach wizerunek św. Floriana. Dawniej święty ten widniał również w herbie Kleparza, stanowiącego dziś dzielnicę Krakowa.

Kult św. Floriana przetrwał ponad 1700 lat i jest nadal żywy w całej Europie. W Polsce trwa niemal nieprzerwanie od 1184 r., kiedy to na prośbę Kazimierza Sprawiedliwego oraz biskupa krakowskiego Geodena z Rzymu do Polski trafiła część relikwii św. Floriana. Umieszczono je w środkowej części ołtarza katedry wawelskiej. Początkowo było to główne miejsce jego czci, z czasem przeniesione zostały uroczyście z katedry wawelskiej na Kleparz (dawniej przedmieście Krakowa), gdzie powstała kolegiata pod jego wezwaniem. Na przełomie XII i XIII w. kult świętego rozprzestrzenił się na całą diecezję krakowską, poznańską, a następnie na całe Królestwo Polskie.

Zaczęły go umacniać formacje strażackie, które w XVIII w. powstawały w całej Europie. Z czasem św. Floriana zaczęli czcić nie tylko strażacy, ale także wszyscy ci, którzy w swej codziennej pracy mają do czynienia z ogniem.      

Gminy chronione przez świętego

Polska Cerekiew to gmina położona w południowo-wschodniej części powiatu kędzierzyńsko-kozielskiego w woj. opolskim. Jej herb wzorowany jest na pieczęciach z 1884 i 1924 r. Innym wzorcem była rzeźba przedstawiająca św. Floriana z II poł. XVIII w., znajdująca się pierwotnie przy zamku, a obecnie przy drodze do parafialnego kościoła w Polskiej Cerekwi. Herbem gminy jest owalna pionowa tarcza herbowa w kolorze złotym, umieszczona w dekoracyjnym ciemnozielonym kartuszu w stylu późnego manieryzmu śląskiego, ze złotym napisami: u góry pod gzymsem kartusza - Nova Ecclesia, a na dole pod tarczą - Polska Cerekiew. Na tarczy znajduje się postać św. Floriana w zbroi oficera rzymskiego, owiniętego w ciemnobłękitny płaszcz. W lewej ręce trzyma szkarłatny sztandar na długim drzewcu zakończonym grotem, a w prawej - drewniany skopek, z którego strumieniem wody gasi pożar sylwety miejscowego zamku. 

Kolorami gminy są: czerwień, złoto i błękit ułożone w trzech poziomych równoległych pasach na reprezentującej ją fladze (patrz zdjęcie). Pośrodku, na pasie koloru złotego, umieszczone jest logo odwołujące się do postaci świętego.

Gmina Lubrza leży w powiecie prudnickim w południowej części woj. opolskiego. Usytuowana jest na pograniczu Niziny Śląskiej i Gór Opawskich, w pobliżu granicy z Czechami. Jej herb przedstawia średniowieczną wieżę obserwacyjno-kościelną z Lubrzy. W dole wieży, nad schodami, sklepiony jest półkoliście portal wejściowy bez drzwi. Zamknięte jest kratą składaną z zespołu sześciokątów imitujących podział pszczelich komór w ulu. Na kracie widnieje złota pszczoła widziana z góry. Herb gminy został umieszczony w tarczy o starofrancuskim kroju. U góry po prawej stronie znajduje się orzeł Piastów opolskich w gotyckiej tarczy, obramowanej częściowo wieńcem pszenicznym na błękitnym podkładzie, zaś po stronie lewej znajduje się postać św. Floriana, trzymającego w lewej ręce drzewiec z błękitną chorągwią, a w prawej skopek z wylewającą się na płomień wodą. Zbroja św. Floriana jest srebrna, a płaszcz czerwony.

Herb gminy Puławy, usytuowanej w powiecie puławskim, w zachodniej części woj. lubelskiego - odwołuje się do dwóch postaci - św. Wojciecha i św. Floriana. Patronują oni kościołom parafialnym w Górze Puławskiej i Gołębiu, będących po Puławach największymi ośrodkami osadniczymi gminy. Postać św. Wojciecha prawdopodobnie już od 977 r. związana jest z Jaroszynem i Górą Puławską, czyli lewobrzeżną częścią obecnej gminy. W 1020 r. wystawiono pierwszą kaplicę na Wisłą pod jego wezwaniem, a wszystkie kolejne świątynie również noszą imię św. Wojciecha. W herbie jego postać symbolizują wiosło oraz infuła biskupia, umieszczone w lewej pobocznicy.

Położona na prawym brzegu Wisły część gminy związana jest z miejscowością Gołąb. Patronami pierwszych kościołów wzniesionych w Gołębiu w XII w. przez Kazimierza Sprawiedliwego byli św. Katarzyna i św. Florian, którego relikwie sprowadzono w tym okresie do Krakowa. Dwa kościoły z dwiema niezależnymi parafiami istniały do 1419 r. Na początku XV w. obie parafie połączono w jedną, zaś nowy kościół od XVII stulecia nosi imię obojga patronów. Postać św. Floriana w herbie symbolizują hełm rzymskiego legionisty i chorągiew z czerwonym krzyżem na białym płacie, umieszczone w prawej pobocznicy. Błękitny słup falowany, umieszczony pośrodku czerwonej tarczy herbowej, symbolizuje Wisłę - królową polskich rzek, która geograficznie dzieli gminę Puławy na dwie części.

Flaga gminy ma klasyczne proporcje 5:8. Na białym płacie, u góry i u dołu, umieszczono dwa czerwone pasy, zaś pośrodku tarczę herbową.

Na awersie sztandaru, na zielonym polu, widnieje wizerunek herbu gminy, a nad nim czerwony napis: GMINA PUŁAWY. W prawym dolnym rogu płata umieszczono detal w postaci owocu truskawki wraz z błękitną wstęgą symbolizującą Wisłę. Znak ten zaczerpnięto z logotypu Święta Truskawki, nawiązuje on do bogatej i długiej tradycji uprawy owoców miękkich na terenie gminy.

Kolno to miasto powiatowe w powiecie kolneńskim, usytuowane w zachodniej części woj. podlaskiego. Prawa miejskie uzyskało w XV w., jednak zostały one potwierdzone dopiero przez króla Augusta III w 1754 r. Po otrzymaniu tego przywileju król Stanisław August Poniatowski 13 października 1765 r. nadał miastu herb z wyobrażeniem św. Floriana. Jego wizerunek widnieje także na dwóch osiemnastowiecznych pieczęciach: pierwsza jest niezbyt czytelna, jednakże można się na niej dopatrzeć postaci św. Floriana w stroju rzymskim z aureolą wokół głowy i chorągwią w ręce. Otoczona jest napisem: Sigillvm Kolnoensis Civitatis. Druga natomiast zawiera bogatsze wyobrażenie świętego, przybranego w płaszcz na ramieniu i pióropusz na hełmie. Taki sam wizerunek św. Floriana znajdował się w „Albumie heroldii Królestwa Polskiego” i taki też widnieje we współczesnym herbie miasta. A wyobraża on w złotym polu postać św. Floriana odzianą w srebrną zbroję i hełm z czerwonym pióropuszem. Na ramionach świętego widzimy czerwony płaszcz, a w lewej ręce srebrną chorągiew z czerwonym krzyżem. W prawej ręce patron strażaków trzyma naczynie z wodą, którą gasi biały dom z czerwonym dachem. W 2009 r. mocą uchwały Rady Miasta Kolno zmieniono herb i wizerunek św. Floriana na fladze miasta.

Powiat kolneński, usytuowany w woj. podlaskim, utworzony został w 1999 r. - w ramach reformy administracyjnej. Jego siedzibą jest miasto Kolno. Ma on herb i flagę ustanowione odrębną uchwałą. Herbem powiatu kolneńskiego jest tarcza herbowa dwupolowa podzielona w pas. W polu górnym (złotym) widnieje postać św. Floriana w srebrnej zbroi i czerwonym płaszczu. W lewej ręce  trzyma on czerwony proporzec z białym krzyżem, w prawej ręce cebrzyk z wodą, którą gasi płonący budynek.

Flagą powiatu kolneńskiego jest prostokątny płat materiału, składający się z dwóch równoległych zielono-złotych pasów o jednakowej szerokości (w układzie poziomym). W centralnej części flagi umieszczone jest logo herbu powiatu.

Narol usytuowany jest w woj. podkarpackim, w powiecie lubaczowskim. Początkowo była to osada zwana Florianowem. Nazwa ta pochodziła od założyciela - Floriana Łaszcza Nieledowskiego i jego małżonki Katarzyny z Trzcieńskich. Florianów został założony w 1596 r., a w 1648 r. zniszczyli go Kozacy. Ludność przeniosła się nieco na zachód, zakładając osiedle pod nazwą Narol Miasto. Swoją nazwę zawdzięcza nowej lokalizacji „na roli”, stąd też późniejsza nazwa Narol. Trzy argumenty przemawiają więc za uzasadnieniem obecności św. Floriana w herbie tego miasta. Był on patronem założyciela miasta - Floriana Łaszcza. Pierwotna nazwa miasta brzmiała: Florianowo. Pierwszy wybudowany w mieście kościół był zaś pw. św. Floriana.

Herbem miasta jest błękitna tarcza herbowa z wizerunkiem świętego, ubranego w srebrną zbroję. W lewej ręce trzyma czarne drzewce z żółtą szpicą.. Na drzewcach umieszczona jest biała flaga z czerwonym krzyżem. W prawej ręce trzyma drewniany skopek z wodą, którą gasi płonące kamienice. Nad głową świętego znajduje się złota aureola. W lewym i prawym górnym rogu tarczy herbowej się umieszczone są srebrne litery „S” i „F” (Sanctus Florianus). Herbem gminy jest herb miasta Narol.

Historia herbu Głubczyc

Głubczyce przed 1270 r. były osadą wiejską, stanowiącą posiadłość biskupstwa ołomunieckiego, przy której powstał czeski drewniany gród graniczny. Był on ulokowany na południe od rzeki Psiny w okolicach zbiegu dzisiejszych ulic Garbarskiej i Moniuszki, natomiast miasto rozwinęło się wokół ćwierćkolistego rynku, po północnej stronie Psiny. W drugiej połowie XIII w. osadzie nadano prawa miejskie. Głubczyce jako osada wiejska, a później gród i miasto, przez cztery wieki należały do państwa czeskiego (czeskie Hlubčice), przez ponad dwa wieki podlegały monarchii habsburskiej, a potem (także przez dwa wieki) państwu pruskiemu - od 1871 r. w ramach zjednoczonej Rzeszy Niemieckiej (niemieckie Leobschütz).

Pierwszy znany głubczycki herb pokazywał czeskiego lwa wyobrażonego na połamanej pieczęci miejskiej z 1272 r. Lew wspięty na dwóch tylnych łapach, z koroną na trójkątnej tarczy zwrócony w lewą heraldyczną stronę. Na dokumentach z II połowy XIII w. oraz XIV w. można było spotkać także pieczęć wójtowską wyobrażającą w trójkątnej tarczy trzy haki. Po raz pierwszy znajdujemy ją przy dokumencie z 1272 r. Należała do wójta Teodoryka. Haki ułożone były w formie widlastego krzyża, a pierwotnie mogły symbolizować kotwice, wskazujące na pochodzenie wójta z terenów żeglugi śródlądowej dolnoniemieckiej - jak sugeruje F. Troska i E. Bednara. Kiedy w 1416 r. miasto wykupiło na własność dziedziczne wójtostwo, pieczęć z trzema hakami zniknęła na ponad wiek. W 1551 r. przy dokumencie cechu kuśnierzy zawieszono miejską pieczęć wielką: Sigillum. Maius. Civitatis. Leobschicz, przedstawiającą osobliwe połączenie dwóch herbów o średniowiecznym rodowodzie. Pieczęć wyobrażała Archanioła Michała trzymającego dwie zwrócone do siebie trójkątne tarcze, z lwem i trzema hakami. Archanioł Michał miał na czole gwiazdę i krzyż, a na piersi wstęgi ułożone w formie krzyża św. Andrzeja. Kolejna pieczęć (Sigillum. Maius. Civitatis. Leobscicz) przy dokumencie z 1564 r. pokazywała anioła z rozpostartymi skrzydłami, opierającego ręce na dwóch stojących przed nim tarczach. Na prawej widniał ukoronowany lew z podwójnym ogonem, nad którym umieszczono gwiazdę, na lewej - trzy bosaki ułożone w formie krzyża widlastego.

Na rycinie F.B. Wernera z 1720 r. przedstawiającej Głubczyce w ozdobnym barokowym kartuszu herbowym, po lewej stronie owalnego pola przedzielonego pionową linią na dwie połowy widać lwa bez korony, a po prawej - trzy bosaki. Na stronie tytułowej „Kroniki Głubczyc” J.M. Meylandskiego z 1720 r. pojawił się anioł stojący na bramie miejskiej z podniesioną kratą, flankowanej przez dwie wieże, a pod tym obrazkiem widniał dystych: Tecta tuere leo, vigil arce tu angele flammas, civibus ut triplex harpago non sit opus (Chroń domy, lwie, a ty aniele strzeż od płomieni, aby ludność nie musiała używać bosaków). Taki sam napis znajduje się jeszcze na fasadzie Szkoły Podstawowej nr 2 przy ul. Kochanowskiego 2 w Głubczycach. Herb i jego opis z kroniki J. M. Meylandskiego tłumaczy przyjętą w XVI w. nazwę Leobschutz oraz wskazuje wyraźnie, że trzy wójtowskie kotwice-haki uznano za bosaki. Być może wielkie pożary - z 1476 i 1481 r., które strawiły prawie wszystkie budynki w mieście, na długo utkwiły w pamięci mieszkańców i kazały im przyjąć za patrona ochronnego św. Floriana (do dziś patrona Głubczyc), symbolizowanego w herbie miejskim przez bosaki. Możliwe jest również, że XVI-wieczni ojcowie miasta nie rozpoznali w starym herbie trzech kotwic.

Władze miejskie traktowały herb dość swobodnie. Na jednych pieczęciach herb Głubczyc był przedstawiany tylko z lwem, a na innych tylko z bosakami. Na ruinach samego ratusza miejskiego mamy dwa kamienne anioły podtrzymujące tarcze z lwem i trzema bosakami, od strony północnej i zachodniej, a poza tym dwie umieszczone obok siebie kamienne tarcze herbowe z lwem i bosakami (bez anioła) nad wnęką od strony północnej. Po II wojnie światowej polskie władze przyjęły jako herb miejski jedynie lwa na czerwonym polu, zwróconego w heraldyczną prawą stronę, eliminując symbole religijne. Herb ten obowiązywał do grudnia 1991 r., kiedy to rada miejska mogła przywrócić herb sprzed 1945 r. - z aniołem i dwiema tarczami herbowymi. Uchwałą Rady Miejskiej z 23 listopada 1995 r. przyjęto zaś współczesny wizerunek herbu miasta.

kpt. Krzysztof Sobkowicz
pełni służbę w Wydziale Operacyjnym w KW PSP w Opolu

Literatura dostępna u autora. 

czerwiec 2016