Gospodarka transportowa w logistyce

Charakter wykonywanych przez Państwową Straż Pożarną zadań oraz jej usytuowanie w systemie bezpieczeństwa państwa ma bardzo duży wpływ na prowadzenie gospodarki transportowej w PSP, a zarazem na rozwiązania prawne stanowiące instrumenty w jej ramach stosowane. Dlaczego transport jest tak ważny w logistyce?

Obecnie zauważalna jest tendencja do wzrostu intensywności wykonywanych działań, ale też zwiększa się ich różnorodność. Niemniej jednak rdzeń zadań i związany z tym sposób działania i wykorzystania sprzętu transportowego pozostają co do zasady niezmienne. Stąd i niezmienna pozostaje pewna część regulacji.

Transport a prawo

Podstawowym aktem prawnym regulującym szeroko rozumiane kwestie transportu w PSP jest każdorazowo akt w randze zarządzenia, oparty na podstawie prawnej z art. 8 ust. 5 ustawy o Państwowej Straży Pożarnej (DzU z 2022 r. poz. 1969 ze zm.). Obecnie jest to zarządzenie nr 1 komendanta głównego Państwowej Straży Pożarnej z dnia 24 stycznia 2021 r. w sprawie gospodarki transportowej w jednostkach organizacyjnych Państwowej Straży Pożarnej (DzUrz KG PSP poz. 3 ze zm.), przywoływane dalej jako „zarządzenie transportowe”. Gospodarka transportowa została na jego gruncie zdefiniowana jako działania związane z planowaniem, nabywaniem, eksploatacją, obsługą, naprawą i zbywaniem sprzętu transportowego oraz zaopatrzeniem i rozliczaniem zużycia paliw i materiałów eksploatacyjnych (§ 2 pkt 1 zarządzenia transportowego). Obok niego funkcjonuje szereg przepisów skupionych wokół ustawy z dnia 20 czerwca 1997 r.

Prawo o ruchu drogowym (DzU z 2023 r. poz. 1047). Dotyczy to w szczególności warunków technicznych. Nie bez znaczenia są też przepisy ustawy z dnia 6 września 2001 r. o transporcie drogowym (DzU 2022 r. poz. 2201 ze zm.) - w szczególności w zakresie, w jakim odnosi się ona do kwestii związanych z tzw. niezarobkowym przewozem drogowym oraz nowe rozwiązania prawne zawarte w ustawie z dnia 14 kwietnia 2013 r. o systemach homologacji pojazdów oraz ich wyposażenia (DzU poz. 919).

Obecnie obowiązujące zarządzenie transportowe bazuje w dużej mierze na rozwiązaniach konstrukcyjnych aktów je poprzedzających, korzystając z doświadczeń zdobytych podczas ich stosowania. Zarządzenie zdało egzamin we wszystkich aspektach w realiach generowanych przez pośrednie skutki toczącej się za naszą wschodnią granicą wojny. Jak dotychczas zmieniane było za sprawą trzech aktów w randze zarządzenia.

Zadania transportowe stanowią istotny czynnik powodzenia każdej operacji. Zawsze wymagane jest przetransportowanie sił albo środków w rejon objęty działaniami. Dlatego właśnie gospodarka transportowa jest tak ważna w funkcjonowaniu formacji.

W praktyce

Stosowanie przepisów zarządzenia transportowego odbywa się na płaszczyznach mikro- i makroadministracyjnej. Kierownicy jednostek organizacyjnych są organami administracji i w tym charakterze stanowią podmioty stosujące prawo. Płaszczyzna mikroadministracyjna obejmuje zależność przełożony - podwładny, a głównym instrumentem oddziaływania wewnątrz tego układu jest polecenie służbowe. Płaszczyzna makroadministracyjna obejmuje relacje pomiędzy organami różnego szczebla. Wiążące rozstrzygnięcia nie mają formy decyzji administracyjnych i nie podlegają kontroli sądowo-administracyjnej. W dużej mierze rozstrzygnięcia dokonywane są w ramach tzw. władzy dyskrecjonalnej, tzn. organ je podejmujący ma alternatywę w postaci wyrażenia zgody albo odmowy i czyni to, kierując się zasadami racjonalności, celowości, gospodarności i zasadności.

Zarządzenie to zawiera kilka rodzajów przepisów, w tym merytoryczne (materialne) - kto w jaki sposób, w jakich okolicznościach powinien się zachować, proceduralne - rodzaje podejmowanych rozstrzygnięć i sposobów postępowania, ustrojowe (najtrwalsze) - zadania i kompetencje (właściwości) organów.

Najczęstszym zmianom legislacyjnym podlegają przepisy merytoryczne. Dobrą ilustracją tego zjawiska są przepisy regulujące kwestię obowiązku zgłaszania wyjazdów. Da się tu zauważyć ich liberalizacja, np. w zakresie wyjazdów w obrębie granic administracyjnych miast stanowiących siedziby jednostek PSP, jeżeli są to wyjazdy inne niż do zdarzeń. Zarządzenie nie reguluje formy zgłaszania wyjazdów, można więc tego dokonać w dowolny sposób, np. przy użyciu radiotelefonów.

Przykładem przepisów proceduralnych są te dotyczące uznawania pojazdu za zbędny, w których mowa o powołaniu specjalnej komisji i określeniu trybu jej działania. Oczywiście istnieją tu także przepisy stricte merytoryczne.

Ostatnia nowelizacja z listopada 2022 r. - zarządzenie nr 22 komendanta głównego Państwowej Straży Pożarnej z dnia 25 listopada 2022 r. (DzUrz KG PSP poz. 30) wprowadziła możliwość udzielenia (w miarę posiadanych sił i środków oraz za zgodą komendanta głównego PSP) wsparcia inicjatyw transportowych naczelnych organów władzy państwowej (prezydent, premier itp.) związanych z ochroną przeciwpożarową, o której mowa w § 15 ust. 1 pkt 4 lit. aa zarządzenia transportowego. Przepisy zarządzenia (§ 15) dają możliwość wspierania różnych inicjatyw transportowych w zakresie nieodpłatnego użycia pojazdu oraz określają organy właściwe do udzielenia tych zgód.

Do niedawna można było skutecznie i zgodnie z prawem użyczać jedynie pojazdy. Nowelizacja rozszerzyła stronę przedmiotową o wszystkie grupy sprzętowe objęte definicją sprzętu transportowego, zmieniając jednocześnie sam wzór umowy. Rozszerzyła także pojęcie sprzętu transportowego o kontenery oraz uszczegółowiła pojęcie jednostki pływającej. Nieznacznym modyfikacjom ulegają przepisy dotyczące wykorzystania pojazdów do przejazdów niektórych osób na trasie miejsce zamieszkania - miejsce pełnienia służby.

Stabilnym elementem konstrukcyjnym systemu przepisów transportowych są przepisy określające strukturę, zależności, zadania i właściwość organów w ramach gospodarki transportowej (przepisy ustrojowe). Wzmocnieniu ulega rola komendanta głównego PSP jako koordynatora działań kierowników jednostek na różnych poziomach organizacyjnych. Instytucję koordynacji wprowadzono do przepisów transportowych już dawno, lecz jej definicja legalna pojawiła się dopiero za sprawą zarządzenia nr 3 komendanta głównego PSP z dnia 9 marca 2021 r. zmieniającego zarządzenie w sprawie gospodarki transportowej w jednostkach organizacyjnych Państwowej Straży Pożarnej (DzUrz KG PSP poz. 4). Skupiono się na ujednoliceniu metod i sposobów działania podmiotów koordynowanych. Występują tu zatem podmiot koordynujący i podmioty koordynowane. Przykładowo komendant główny PSP koordynuje działania komendantów wojewódzkich, natomiast ci koordynują działania komendantów powiatowych (miejskich) PSP w sferze gospodarki transportowej.

Stabilnością odznaczają się też przepisy z zakresu gospodarowania zbędnym sprzętem transportowym. Zmianie ulegają jedynie takie kwestie, jak np. okres eksploatacji, po którym sprzęt można uznać za zbędny, pośrednio także (za sprawa innych przepisów) zawartość standardów wyposażenia (tabel wyposażenia). Na uwagę zasługuje ugruntowana już w 2012 r. zasada, zgodnie z którą w pierwszej kolejności dążymy do zagospodarowania zbędnych jednostek sprzętowych na potrzeby innych jednostek organizacyjnych PSP. Dopiero potem sprzęt podlega przepisom art. 31 ust. 1 ustawy z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej (DzU z 2022 r. poz. 2057). Przesłanki uznania za zbędny są zawsze zdefiniowane, a formuła działania organu określona. Po uznaniu sprzętu za zbędny trafia on do zasobu sprzętowego, który pozostaje w dyspozycji organu PSP. Z jednej strony swoboda organu jest ograniczona nałożonym w zarządzeniu transportowym obowiązkiem uwzględnienia przy wskazaniu miejsca dalszej eksploatacji sprzętu w pierwszej kolejności potrzeb jednostek organizacyjnych PSP. Z drugiej wskazuje się braki w normatywach wyposażenia jako punkt odniesienia do wypracowania decyzji wskazującej miejsce dalszej eksploatacji sprzętu.

Zbędny i co dalej

Oddziaływanie gospodarki transportowej nie jest ograniczone do samej PSP. Za sprawą aktów prawnych regulujących funkcjonowanie KSRG, przepisów dotyczących długotrwałych akcji ratowniczo-gaśniczych czy też przepisów epizodycznych, dotyczących przekazywania sprzętu na terytorium objętej wojną Ukrainy gospodarka transportowa jest zjawiskiem wykraczającym poza klasyczne pojęcie usług transportowych.

Nieodpłatne przekazanie to nie darowizna. Przekazanie stanowi czynność cywilnoprawną, służącą wykonywaniu zadań administracji publicznej. Istotą przekazania, podobnie jak darowizny, jest nieodpłatność tej czynności. Nieodpłatne przekazanie następuje jednak, w odróżnieniu od darowizny, na czas oznaczony lub nieoznaczony.

Sprawny sprzęt transportowy zbędny w jednostkach organizacyjnych PSP powinien zostać w myśl art. 31 ust. 1 ustawy z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej (DzU z 2022 r. poz. 2057) przekazany na rzecz OSP, funkcjonujących w oparciu o ustawę z dnia 17 grudnia 2021 r. o ochotniczych strażach pożarnych (DzU z 2023 r. poz. 194). Należy jednakże pamiętać, żeby przekazywane pojazdy dysponowały wszystkimi dokumentami umożliwiającymi ich użytkowanie w ochronie przeciwpożarowej, w tym tzw. świadectwem dopuszczenia lub dokumentem równoważnym. Jednocześnie, na podstawie art. 66 ust. 1 ustawy z dnia 12 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa (DzU z 2023 r. poz. 103), obowiązującej od dnia 24 lutego 2022 r., kierownicy jednostek organizacyjnych PSP mogą, za zgodą komendanta głównego PSP, przekazywać nieodpłatnie sprawny technicznie sprzęt, pojazdy i urządzenia na rzecz Państwowej Służby Ukrainy do spraw Sytuacji Nadzwyczajnych. Ponadto na podstawie ust. 3 przywołanego wyżej przepisu PSP jest upoważniona do organizowania oraz przekazywania sprzętu. Przedmiotem tych czynności jest w założeniu ustawodawcy wyposażenie techniczne stanowiące mienie należące m.in. do jednostek organizacyjnych samej PSP, OSP, jednostek organizacyjnych Wojskowej Ochrony Przeciwpożarowej, zakładowych straży pożarnych, zakładowych służb ratowniczych, gminnych zawodowych straży pożarnych, powiatowych (miejskich) zawodowych straży pożarnych, terenowych służb ratownictwa, innych jednostek ratowniczych, a także innych darczyńców z terenu kraju. Jednostki ochrony przeciwpożarowej i darczyńcy udzielają kierownikowi jednostki organizacyjnej PSP pisemnego upoważnienia do przekazania sprzętu, pojazdów i urządzeń do Ukrainy.

Kierownik przekazujący sprzęt objęty zarządzeniem transportowym postępuje zgodnie z przepisami rozdziału nr 6 tego przepisu, tzn. w pierwszej kolejności sprzęt ten uznawany jest za zbędny. Przesłankę uznania sprzętu transportowego za zbędny stanowi jego stan techniczny oraz przydatność do dalszego użytkowania (§ 27). Przekazywany sprzęt musi być sprawny technicznie. Zatem właściwą przesłanką są przyczyny organizacyjne (liczba jednostek sprzętowych przekracza ilość ustaloną normatywem wyposażenia) lub eksploatacyjne (sprzęt wypełnił normę eksploatacji, która przykładowo dla GBA wynosi 8 lat, a dla GCBA 10 lat).

Komendant główny PSP wydał jednostkom organizacyjnym PSP 34 zgody na nieodpłatne przekazanie sprzętu, pojazdów i urządzeń Ukrainie. Logistyka przedsięwzięcia polegała na zebraniu sprzętu z terenu całego województwa z poszczególnych jednostek PSP, OSP oraz od innych darczyńców i zlokalizowaniu ich w jednym miejscu. Następnie sprzęt, pozbawiony numerów operacyjnych, był transportowany do dwóch wytypowanych jednostek PSP na terenie woj. lubelskiego i podkarpackiego, skąd dalej był już przekazywany stronie ukraińskiej.

W 2022 r. komendant główny PSP wydał zgody na przekazanie Ukrainie sprzętu w łącznej liczbie 9 331 sztuk. Najwięcej przekazano sprzętu wysokościowego (trójnogi ratownicze, szelki bezpieczeństwa, liny, karabinki, przyrządy zjazdowe, uprzęże, kaski itp.) - 2 413. W dużych ilościach przekazano także: rękawice nitrylowe (1 600) i specjalne (399), pożarnicze węże tłoczne WP-52, WP-75 (1 042). Ponadto: ubrania specjalne (778) i chemoodporne (460), hełmy strażackie (517), radiotelefony (390), kominiarki (232), sprzęt ochrony dróg oddechowych (213), motopompy (28) i pompy szlamowe (18), agregaty prądotwórcze (17), kamery termowizyjne (13) i wiele innych. Przekazano także pojazdy - ciężkie samochody ratownictwa drogowego SCRd (2), samochody z podnośnikiem hydraulicznym, typu SCH-68 (2) i lekki samochód ratowniczo-gaśniczy typu GLM.

Jeszcze w tym roku wydano zgody na przekazanie Ukrainie sprzętu w liczbie 12 720, w tym 10 autocystern, 10 pomp dużej wydajności do wody zanieczyszczonej na przyczepie, samochód z drabiną mechaniczną typu SD oraz aż 12 297 zestawów środków medycznych (hydrożele, bandaże, szyny Kramera, nosze typu deska itp.).

Jednocześnie do 13 marca 2022 r. (w różnym trybie) przekazano za sprawą skoordynowanych operacji stronie ukraińskiej: 179 pojazdów pożarniczych, w tym samochody ratowniczo-gaśnicze, cysterny oraz inne pojazdy specjalne, 71 kamer termowizyjnych, 765 agregatów prądotwórczych, 29 782 węże pożarniczych, 131 agregatów pompowych z osprzętem, 10 049 armatur pożarniczych, 410 motopompy pożarnicze z osprzętem, 284 inne pompy pożarnicze, 23 662 komplety ubrania specjalnego, 17 864 pary rękawic specjalnych, 15 092 par butów strażackich, 4 577 kominiarek, 34 030 hełmów strażackich, 794 torby medyczne, 4 755 innych sprzętów pożarniczych.

Widzimy tu wyraźnie nie tylko skalę udzielonej pomocy materialnej, ale także skalę przeprowadzonych operacji transportowych. Powyższe zdaje się potwierdzać tezę o kluczowej roli gospodarki transportowej w procesie zabezpieczenia logistycznego każdej de facto operacji.

 st. kpt. Dominik Kabat i st. kpt. Mateusz Łyś pełnią służbę w Biurze Logistyki Komendy Głównej PSP