Fundusze Europejskie

Zakupy odpowiedniego wyposażenia i specjalistycznego sprzętu dla Państwowej Straży Pożarnej nie byłyby możliwe, gdyby nie istniały odpowiednie źródła finansowania. Jednym z głównych źródeł jest budżet państwa, a niezwykle istotnym - Fundusze Europejskie.

Koszty związane z funkcjonowaniem PSP, w tym finansowanie zakupu sprzętu i wyposażenia na potrzeby jednostek ratowniczo-gaśniczych, są pokrywane z państwowego funduszu celowego - Funduszu Wsparcia Państwowej Straży Pożarnej.

W pokrywaniu części kosztów funkcjonowania PSP, w tym zakupu sprzętu i wyposażenia, może uczestniczyć gmina, powiat, samorząd województwa lub np. organizator imprez masowych.

Inne źródła finansowania jednostek organizacyjnych PSP, dzięki którym możliwy jest zakup sprzętu i nowoczesnego wyposażenia, stanowią Fundusze Europejskie, wspierające realizację projektów służących osiągnięciu unijnych celów, m.in. z zakresu ochrony środowiska oraz transportu kolejowego i drogowego.

Środki z UE dla PSP

Komenda Główna Państwowej Straży Pożarnej jako państwowa jednostka budżetowa jest beneficjentem czterech projektów współfinansowanych przez Unię Europejską ze środków Funduszu Spójności w ramach Programu Infrastruktura i Środowisko 2014-2020:

• DAR - „Zwiększenie skuteczności prowadzenia długotrwałych akcji ratowniczych” - w jego ramach zakupiono sprzęt do działań ratowniczych oraz zabezpieczenia logistycznego jednostek prowadzących długotrwałe akcje ratownicze. Sprzęt dostarczany był do jednostek organizacyjnych PSP w latach 2017-2021;
• KOLEJ - „Usprawnienie systemu ratownictwa w transporcie kolejowym - etap I” - jego podstawowym celem była poprawa stanu bezpieczeństwa w transporcie kolejowym dzięki usprawnieniu likwidacji skutków powstałych zagrożeń dla życia i zdrowia oraz środowiska naturalnego. Sprzęt dostarczany był do jednostek organizacyjnych PSP w latach 2017-2022;
• DROGI IV - „Usprawnienie systemu ratownictwa na drogach - etap IV” - miał za zadanie poprawić stan bezpieczeństwa w ruchu drogowym m.in. dzięki usprawnieniu ewakuacji osób poszkodowanych w wypadkach na drogach, a także likwidacji skutków powstałych zagrożeń dla życia i zdrowia oraz środowiska naturalnego. Sprzęt dostarczany był do jednostek organizacyjnych PSP w latach 2019-2023;
• DROGI V - „Usprawnienie systemu ratownictwa na drogach - etap V”; kontynuacja projektu Drogi IV. Umowę o dofinansowanie podpisano w czerwcu 2022 r., natomiast pierwsze odbiory sprzętu odbyły się już w październiku tego samego roku. Pozostały sprzęt, zgodnie z podpisanymi umowami z wykonawcami, zostanie odebrany do końca listopada 2023 r.

            Głównym celem opisanych projektów są jak najszerzej zakrojone zakupy nowoczesnego, skompletowanego sprzętu, który usprawni i zwiększy skuteczność działań ratowniczych. Projekty mają zasięg ogólnokrajowy, co oznacza, że sprzęt ten trafia do każdego województwa, na podstawie zgłoszonych wcześniej potrzeb komend wojewódzkich PSP i szkół PSP.

Procedura projektów

  Aby realizacja projektów była możliwa, Komenda Główna PSP zawarła ze wszystkimi komendami wojewódzkimi PSP porozumienia, na mocy których mogły one przeprowadzić postępowania o udzielenie zamówienia publicznego oraz zawrzeć umowy z wykonawcami. Zakupów dokonano, opierając się na zatwierdzonych przez komendanta głównego PSP oddzielnie dla każdego projektu rozdzielnikach pozycji sprzętowych. Poziom dofinansowania ze środków Unii Europejskiej wyniósł 85%, 15% stanowiły środki pochodzące z budżetu państwa.

Przyjęta procedura realizacji projektów, zgodnie z którą dana komenda wojewódzka realizuje konkretne zadanie (np. zakup dużej liczby samochodów typu GBA dla wszystkich województw), daje wiele korzyści - w tym niewątpliwie uzyskanie oszczędności ze względu na dużą konkurencję wśród wykonawców oraz fakt, że zawierając kilkuletni kontrakt, mogą oni zaoferować niższą cenę. Przy nabyciu dużej liczby samochodów z takim samym wyposażeniem potrzebne jest uzyskanie tylko jednego świadectwa dopuszczenia CNBOP-PIB, co również pozwala na oszczędności. Nie byłoby ich, gdyby każda komenda wojewódzka realizowała politykę zakupową na własne potrzeby. Rozwiązanie to ma jednak tę wadę, że jeśli w jednym sprzęcie podczas eksploatacji zostanie stwierdzona ukryta wada techniczna, w następstwie z podziału bojowego mogą zostać wycofane pozostałe egzemplarze.

Majątek wytworzony w ramach projektów, tzn. każdy jednostkowy przedmiot umowy, do którego należy zaliczyć również wyposażenie, stanowi własność Skarbu Państwa. Sprzęt ten zgodnie z umowami użyczenia lub na podstawie dokumentów potwierdzających przejęcie lub zdanie środka trwałego (OT, PT) trafia na stan majątkowy danej jednostki organizacyjnej PSP. Przyjęcie środków trwałych odbywa się zgodnie z wymogami ustawy o rachunkowości oraz wszystkimi obowiązującymi rozporządzeniami wykonawczymi, do których stosowania zobowiązani są uczestnicy projektów (odbiorcy i użytkownicy końcowi). Komendy wojewódzkie PSP przekazują część zakupionego sprzętu za pomocą umowy użyczenia do komend powiatowych lub miejskich PSP na terenie swojego województwa oraz do ośrodków szkolenia, natomiast sprzęt odebrany przez Komendę Główną PSP przekazywany jest do szkół PSP. Koszty związane z eksploatacją i utrzymaniem sprzętu przechodzą na użytkowników końcowych i pokrywane są z budżetu państwa, analogicznie do pozostałych kosztów funkcjonowania PSP w ramach wydatków danej jednostki.

Sprzęt najwyższej klasy

W ramach realizowanych od 2016 r. przez Państwową Straż Pożarną projektów z Funduszu Spójności, nadzorowanych przez KG PSP, do 30 czerwca 2023 r. zakupiono i odebrano łącznie 1085 szt. jednostek sprzętowych. Do końca 2023 r. według zatwierdzonych rozdzielników pozycji sprzętowych odebranych łącznie zostanie 1205 szt. jednostek sprzętowych.  Za jednostkę sprzętową uznaje się zarówno samochód pożarniczy wraz z wyposażeniem, jak i zakupiony oddzielnie zestaw sprzętu specjalistycznego, np. hydraulicznych narzędzi ratowniczych, urządzeń do oświetlenia terenu akcji czy trenażer składający się z kilku elementów i wyposażenia niezbędnego do prowadzenia ćwiczeń.

Średnie i ciężkie samochody ratowniczo-gaśnicze zakupione w ramach projektów UE w latach 2016-2022 stanowiły 43,85% wszystkich nabytych w tym okresie przez jednostki PSP pojazdów tego typu, natomiast w przypadku pozostałych samochodów specjalnych zakupy unijne stanowiły 52,25% ogólnej liczby zakupionych samochodów specjalnych (bez samochodów operacyjnych). Rok 2023 nie był uwzględniony przy obliczeniu średniej z uwagi na brak danych w odniesieniu do liczby samochodów, które zostaną zakupione przez jednostki organizacyjne PSP z innych źródeł finansowania. Dla zobrazowania wielkości projektów można podać, że łączna liczba samochodów pożarniczych nabytych w latach 2016-2023 (włącznie z planowanymi do odbioru w drugiej połowie tego roku) w ramach projektów pozwoliła na wymianę ok. 17% samochodów (bez operacyjnych) użytkowanych przez wszystkie jednostki organizacyjne PSP. Oznacza to, że wyłączając samochody operacyjne, co szósty samochód eksploatowany w PSP został zakupiony w ramach projektów KOLEJ, DAR, DROGI IV lub DROGI V.

Zakupy sprzętu realizowały wszystkie komendy wojewódzkie PSP, Szkoła Aspirantów PSP w Poznaniu oraz Komenda Główna PSP, wytypowane do przeprowadzenia postępowań przetargowych dla danej grupy asortymentu. Przeprowadzono łącznie ponad 100 postępowań przetargowych.

Rodzaj i ilość sprzętu planowanego do zakupu w poszczególnych projektach określono na podstawie rzeczywistych potrzeb, wynikających z:

• konieczności wymiany wyeksploatowanego i przestarzałego technicznie sprzętu,
• uzupełnienia braków w stosunku do przyjętych normatywów,
• nowych zadań wynikających z zagrożeń związanych z rozwojem cywilizacyjnym i technologicznym,
• nasilenia zdarzeń losowych, takich jak np. burze, powodzie, huragany, trąby powietrzne.

Sprzęt zakupiony w ramach projektów jest kompletny, co oznacza, że do jednostek PSP trafia gotowy do użycia, nie wymaga doposażenia. W przypadku sprzętu transportowego, w szczególności samochodów ratowniczo-gaśniczych, samochodów ratownictwa technicznego oraz kontenerów wymiennych, w większości przypadków wyposażenie odpowiada przyjętym standardom minimalnego wyposażenia, zgodnie z „Wytycznymi standaryzacji wyposażenia pojazdów pożarniczych i innych środków transportu Państwowej Straży Pożarnej”. Samochody ratowniczo-gaśnicze ze zwiększonym potencjałem ratownictwa drogowego lub kolejowego są wyposażone w dodatkowy sprzęt, wynikający ze specyfiki działań ratowniczych podczas wypadków na drogach lub kolei.

 Z uwagi na stale zwiększający się zakres zadań PSP, m.in. związanych z zagrożeniami czynnikiem biologicznym, zakupiony sprzęt w znacznej części stanowi wyposażenie specjalistycznych grup ratownictwa chemiczno-ekologicznego. Przykładem są samochody do dekontaminacji (ratowników, osób poszkodowanych i sprzętu) podczas zagrożeń CBRNE, pojazdy laboratorium wyposażone w sprzęt do przeprowadzenia wstępnego rozpoznania i pełnej identyfikacji zagrożeń chemicznych, biologicznych i radiacyjnych.

Realizacja projektów w latach 2016-2022 umożliwiła również uzupełnienie i unowocześnienie sprzętu w systemie kontenerowym funkcjonującym w PSP. Zakupiono 13 nośników kontenerowych, 22 przyczepy do transportu kontenerów wymiennych oraz 16 kontenerów. Stosowanie systemu kontenerowego przynosi wiele korzyści, zapewniając m.in. szybkie dostarczenie sprzętu i środków gaśniczych na miejsce akcji, bardzo dobry dostęp do urządzeń i sprzętu stanowiącego wyposażenie kontenerów, logistyczne zabezpieczenie długotrwałych akcji lub ćwiczeń, ekonomiczne wykorzystanie pojazdu (nośnika). Kontenery są szczególnie użyteczne podczas operacji mających na celu likwidację skutków dużych katastrof naturalnych, takich jak np. powodzie, wymagających prowadzenia długotrwałych akcji w terenie, oraz przy likwidacji skutków zdarzeń zagrażających środowisku.

Wymiana sprzętu transportowego w PSP na nowy ma bezpośredni wpływ na wartość przyjętego miernika „średni wiek samochodów”, wpływającego na zwiększenie sprawności interwencji ratowniczych jednostek ochrony przeciwpożarowych.

Znaczącą część dostaw w ramach projektów stanowiło wyposażenie szkół i ośrodków szkolenia w sprzęt ratowniczo-gaśniczy do szkolenia w zakresie ratowania życia, zdrowia, mienia oraz usuwania skutków katastrof naturalnych, a także wywołanych działalnością człowieka. Do szkół PSP dostarczono m.in. trenażery prowadzenia akcji ratowniczej podczas katastrofy kolejowej, składające się z pociągów elektrycznych, cysterny kolejowej, samochodu osobowego i samochodu ciężarowego. Pozwalają one na prowadzenie ćwiczeń z wykorzystaniem realistycznej infrastruktury kolejowej, np. podczas działań związanych z wykolejeniem pociągu, uwolnieniem materiału niebezpiecznego, pożarem czy zderzeniem pociągu z pojazdami drogowymi na przejeździe.  

W czasie realizacji czterech opisanych w artykule projektów finansowanych ze środków Unii Europejskiej na zakup sprzętu przeznaczono łącznie 1 208 772,23 tys. zł (wkład Funduszu Spójności - 85%, wkład budżetu państwa - 15%). Kwoty w rozbiciu na poszczególne lata przedstawia poniższy wykres.

Projekty mają istotne znaczenie dla rozwoju PSP, osiągnięcia wysokiego poziomu wyposażenia jednostek w nowoczesny sprzęt specjalistyczny i odnowienia sprzętu transportowego. Pozyskane środki finansowe umożliwiły wprowadzenie do użytkowania sprzętu ratowniczego nowej generacji, zwiększającego bezpieczeństwo ratowników oraz przystosowanego do realizacji nowych zadań. Konstrukcje pojazdów i wyposażenia ratowniczego powstałe z wykorzystaniem nowych technologii i materiałów pozwalają na spełnianie coraz wyższych oczekiwań użytkowników.

bryg. Adam Gontarz i st. kpt. Mateusz Łyś pełnią służbę
w Wydziale Techniki i Planowania w Biurze Logistyki KG PSP