Doskonalmy się systemowo

Dokształcanie to konieczny element każdego zawodu. Zapewnia utrwalanie zdobytej wiedzy, jej rozwój i szlifowanie umiejętności. Właśnie przystąpiliśmy do wdrażania systemu doskonalenia zawodowego w PSP. Jakie są jego założenia?

Nieważne, ile masz lat – starcem zostaje ten, kto przestaje się rozwijać – słowa Henry’ego Forda można odnieść do każdej profesji, a do strażaków szczególnie. Jak wykazano w badaniach socjologicznych, znaczenie Państwowej Straży Pożarnej w systemie bezpieczeństwa wewnętrznego państwa ciągle wzrasta. To wymaga właściwego przygotowania strażaków do podejmowania działań ratowniczych i współpracy z innymi podmiotami ratowniczymi. Aby sprostać wymaganiom, PSP musi mieć nowoczesną kadrę instruktorską, bazę szkoleniową i logistyczną oraz stosowne rozwiązania systemowe w procesie kształcenia, szkolenia i doskonalenia zawodowego.

O ile system kształcenia pożarniczego jest już od wielu lat jasno zdefiniowany i sprawdza się w praktyce, o tyle problemem pozostaje utrzymanie wiedzy, umiejętności i sprawności, czyli obszar doskonalenia zawodowego. Wprawdzie jest ono realizowane na poziomie komend wojewódzkich PSP według lokalnych zasad czy wytycznych (co nie zawsze przynosi zadowalające efekty), nie zostały jednak przygotowane rozwiązania systemowe. Przełom lat 2016/2017 zmienił tę sytuację, wprowadzając decyzją komendanta głównego PSP „Zasady organizacji doskonalenia zawodowego w Państwowej Straży Pożarnej”. Zaczęły one obowiązywać od 1 stycznia 2017 r. Zakładają zunifikowany przebieg procesu doskonalenia zawodowego we wszystkich jednostkach organizacyjnych PSP, a także stworzenie banku wiedzy, który stałby się skarbnicą pomocy dydaktycznych. Przed nami długotrwały proces wdrożeniowy, przygotowanie programów doskonalenia zawodowego oraz kadry.

Tak było – na przykładzie woj. kujawsko-pomorskiego

Doskonalenie zawodowe strażaków w tym województwie od zawsze stanowiło ważny element służby. Ostatnimi obowiązującymi tam dokumentami określającymi jego ramy i zasady były „Wytyczne w sprawie prowadzenia doskonalenia zawodowego w jednostkach ratowniczo-gaśniczych oraz stanowiskach kierowania komendanta wojewódzkiego, komendantów miejskich i powiatowych Państwowej Straży Pożarnej województwa kujawsko-pomorskiego”, „Wytyczne w sprawie ilości, rodzaju, częstotliwości organizowania i prowadzenia ćwiczeń na obszarze województwa kujawsko-pomorskiego przez jednostki organizacyjne ochrony przeciwpożarowej z terenu województwa kujawsko-pomorskiego” oraz „Ogólne zasady przygotowania i prowadzenia ćwiczeń” zatwierdzone 15 kwietnia 2014 r. przez kujawsko-pomorskiego komendanta wojewódzkiego PSP.

Doskonalenie zawodowe obejmowało funkcjonariuszy zmian służbowych jednostek ratowniczo-gaśniczych oraz stanowisk kierowania (w tym ich dublerów) komendanta wojewódzkiego, komendantów miejskich i powiatowych PSP. Proces ten realizowano w cyklu rocznym – od 1 stycznia do 31 grudnia, poprzez zajęcia teoretyczne i praktyczne, zajęcia z wychowania fizycznego oraz samokształcenie. W przypadku stanowisk kierowania także poprzez praktyczną obsługę sprzętu teleinformatycznego. Ponadto kładziono nacisk na kształtowanie właściwej postawy wobec kolegów, przełożonych i podwładnych.

Zajęcia prowadzili funkcjonariusze mający specjalistyczne przygotowanie w danej dziedzinie. Plany doskonalenia zawodowego, podobnie jak w obecnie wdrażanych „Zasadach”, opierały się m.in. na potrzebach wynikających ze specyfiki obszaru chronionego, poziomie przygotowania/wyszkolenia strażaków, ocenie i analizie działań własnych jednostek. W zajęciach wykorzystywano konspekty, skrypty danych jednostek, prezentacje, filmy, modele, analizy z nietypowych lub charakterystycznych zdarzeń itp. Przykładano dużą wagę do ćwiczeń oddających realistyczne warunki.

Raz na pół roku, a w przypadku stanowisk kierowania raz na rok, miała miejsce kontrola przyswojenia wiedzy i opanowania umiejętności, której skutkiem była ocena z danych zajęć czy bloku tematycznego. Nadzór nad realizacją zajęć doskonalenia zawodowego sprawowali zastępcy komendantów powiatowych/miejskich PSP.

Dla kogo doskonalenie?

Za priorytetową grupę odbiorców systemu doskonalenia zawodowego przyjęto strażaków pełniących służbę w jednostkach ratowniczo-gaśniczych w systemie zmianowym. Druga grupa to etatowe obsady stanowisk kierowania, czyli dyspozytorzy. Szczególną grupą, wydzieloną w systemie zmianowym, są członkowie grup ratownictwa specjalistycznego oraz ich kadra dowódcza.

W ramach systemu codziennego priorytetowymi adresatami doskonalenia są dowódcy i zastępcy dowódców JRG. Kolejną grupę stanowią funkcjonariusze systemu codziennego m.in. pionów: operacyjnego, szkoleniowego, prewencyjnego, logistycznego. Doskonalenie zawodowe w tej grupie ma skutkować podniesieniem kompetencji zawodowych i społecznych oraz służyć rozwojowi warsztatu służby i pracy. Katalog adresatów uzupełniają pracownicy cywilni, których drogę doskonalenia zawodowego oparto na regulacjach wynikających z innych uwarunkowań lub nakreślono analogicznie do drogi doskonalenia strażaków systemu codziennego, którzy nie wykonują zadań związanych z udziałem w działaniach ratowniczych. W „Zasadach” nie zapomniano również o kadrze kierowniczej PSP każdego szczebla.

Nowe rozwiązania

Wdrażane zasady doskonalenia zawodowego są kontynuacją procesu systematyzowania zakresu zadań PSP, które zostały określone w 2013 r. w zasadach organizacji poszczególnych dziedzin ratowniczych. Zmiana systemu kształcenia w zawodzie strażak, polegająca na wprowadzeniu jednoetapowego szkolenia kwalifikacyjnego, niesie konieczność stworzenia warunków umożliwiających ratownikowi utrzymywanie umiejętności i kompetencji zawodowych oraz ich rozwój.

W „Zasadach” ciężar organizacji i realizacji doskonalenia zawodowego dla strażaków zmianowego rozkładu czasu służby spoczywa na JRG. Główne obszary i zagadnienia szkoleniowe to:

• sprzęt do działań ratowniczo-gaśniczych (SDRG),
• ratownictwo medyczne (KPP),
• ratownictwo techniczne (RT),
• ratownictwo chemiczne i ekologiczne (CHEKO),
• ratownictwo na obszarach wodnych, w tym ratownictwo lodowe (ROW),
• ratownictwo wysokościowe (RWZP),
• działania poszukiwawczo-ratownicze (DPRP),
• taktyka zwalczania pożarów (TZP),
• ćwiczenia na obiektach (ĆO),
• przygotowanie fizyczne do działań ratowniczych (W-F),
• psychoedukacja.Do tej pory w PSP funkcjonowały różne formy systematycznej weryfikacji umiejętności strażaków. Zazwyczaj opierały się na corocznych testach teoretycznych dla strażaków JRG przeprowadzanych przez wydziały operacyjne komend powiatowych/miejskich. Nowo wprowadzone zasady, zdejmując ten obowiązek z komend, kładą nacisk na indywidualne umiejętności strażaka we wszystkich dziedzinach ratownictwa oraz obsługę sprzętu. Ich weryfikacja będzie się odbywała raz na 3 lata na trzydniowym szkoleniu podsumowującym, realizowanym w formie zjazdów przez ośrodki szkolenia, a dla strażaków szkolnych JRG – przez szkoły. Forma weryfikowania wiedzy i umiejętności strażaków zostanie ujednolicona. Blok zajęć podsumowujących składa się z:
• Dokument zakłada zwiększenie roli ośrodków szkolenia. Nałożony został na nie obowiązek przygotowywania (tematycznie i metodycznie) kadry instruktorskiej oraz kadry dowódczej do prawidłowego prowadzenia zajęć w JRG.
• testu w komorze dymowej,
• ćwiczenia w komorze ogniowej na paliwo stałe lub trenażerze ogniowym na paliwo gazowe (do czasu wyposażenia wszystkich szkół i ośrodków szkolenia w komory ogniowe dopuszcza się realizację zajęć w obiektach zastępczych funkcjonujących na poligonach pożarniczych),
• egzaminu potwierdzającego posiadanie tytułu ratownika,
• sprawdzianu praktycznego wiedzy i umiejętności z poszczególnych dziedzin ratownictwa, które realizowano w ramach doskonalenia zawodowego w jednostce ratowniczo-gaśniczej.

Jednym z ważnych elementów szkolenia podsumowującego będzie sprawdzanie indywidualnych umiejętności ratowników, wychwytywanie błędów i ich korygowanie. Pozwoli to dostrzec niedoskonałości w wyszkoleniu ratowników na etapie ćwiczeń, a tym samym utrzymać na wysokim poziomie wiedzę i umiejętności wszystkich strażaków JRG.

Podobne rozwiązanie zostało zastosowane w przypadku etatowej obsady stanowisk kierowania. Podstawą doskonalenia zawodowego są tu zajęcia prowadzone w ramach służby w jednostce macierzystej. Raz na 3 lata każdy dyżurny stanowiska kierowania przechodzi trzydniowe szkolenie doskonalące, w ramach którego potwierdza swoją wiedzę i umiejętności z zakresu KPP oraz pracy na stanowisku kierowania.

Szczególnie ważną grupą objętą doskonaleniem zawodowym są dowódcy JRG. To funkcjonariusze o ugruntowanej i szerokiej wiedzy. Istnieje jednak potrzeba prowadzenia dla nich szkoleń obejmujących zagadnienia metodyki organizowania i prowadzenia zajęć doskonalących w JRG oraz dowodzenia na poziomie interwencyjnym. Ponadto, jako że uczestniczą bezpośrednio w działaniach ratowniczych, będą przechodzili raz na 3 lata test w komorze dymowej, ćwiczenie w komorze ogniowej oraz egzamin z KPP.

Dowódcy grup specjalistycznych oraz wojewódzcy koordynatorzy dziedzin ratowniczych, ze względu na wysoki poziom kompetencji zawodowych, będą uczestniczyli w doskonaleniu zawodowym w wyznaczonych szkołach PSP i wybranych ośrodkach szkolenia, zgodnie z zaproponowanymi specjalizacjami tych placówek:

• ratownictwo wysokościowe – Szkoła Aspirantów PSP w Krakowie we współpracy z ośrodkami szkolenia w Warszawie, Krakowie i Sieradzu,
• ratownictwo wodne – Szkoła Podoficerska PSP w Bydgoszczy we współpracy z ośrodkiem szkolenia w Bornem-Sulinowie,
• ratownictwo chemiczne i ekologiczne – Centralna Szkoła PSP w Częstochowie we współpracy z ośrodkiem szkolenia w Pionkach (ośrodkiem szkolenia w zakresie ratownictwa chemicznego i ekologicznego),
• działania poszukiwawczo-ratownicze – Szkoła Aspirantów PSP w Krakowie we współpracy z ośrodkiem szkolenia w Słupsku (w zakresie szkolenia członków grup poszukiwawczo-ratowniczych),
• ratownictwo techniczne – Szkoła Aspirantów PSP w Poznaniu, we współpracy z ośrodkiem szkolenia w Komendzie Wojewódzkiej Państwowej Straży Pożarnej w Lublinie (w zakresie ratownictwa technicznego),
• ratownictwo medyczne – Szkoła Aspirantów PSP w Krakowie oraz pozostałe szkoły i ośrodki szkolenia w zakresie uzyskiwania tytułu ratownika i przeprowadzania egzaminu potwierdzającego tytuł ratownika z zakresu kwalifikowanej pierwszej pomocy,
• sport i wychowanie fizyczne – Szkoła Główna Służby Pożarniczej we współpracy z ośrodkiem szkolenia w Łubiance Komendy Wojewódzkiej PSP w Toruniu.

Zasady określają również sposób doskonalenia zawodowego kierowników jednostek organizacyjnych PSP. Grupa ta oprócz dotychczas stosowanych form poszerzania wiedzy i kwalifikacji (np. udziału w naradach i odprawach szkoleniowych) będzie miała możliwość uczestniczyć w szkoleniach doskonalących z zakresu kierowania działaniami ratowniczymi na poziomie strategicznym i taktycznym organizowanych przez Szkołę Główną Służby Pożarniczej.

Doskonalenie zawodowe strażaków pełniących służbę w rozkładzie codziennym, którzy nie wykonują zadań związanych z udziałem w działaniach ratowniczych, będzie realizowane poprzez udział w:

• naradach szkoleniowych,
• odprawach wewnętrznych,
• konferencjach, seminariach,
• pracach komisji i zespołów zadaniowych,
• zawodach sportowych,
• prowadzeniu szkoleń dla podmiotów KSRG,
• realizacji zadań na rzecz poprawy bezpieczeństwa, w tym akcji profilaktycznych i edukacyjnych o charakterze społecznym,
• tworzeniu publikacji z zakresu ochrony przeciwpożarowej.

Strażacy pełniący służbę w rozkładzie codziennym, których zakres czynności uwzględnia udział w działaniach ratowniczych, dodatkowo mogą zostać objęci doskonaleniem zawodowym gwarantującym utrzymanie wiedzy i umiejętności ratowniczych. Dla nich ośrodki szkolenia przygotują ofertę umożliwiającą wykonanie raz na 3 lata ćwiczeń praktycznych tak, jak wykonują je strażacy zmianowego rozkładu czasu służby. Blok zajęć wygląda podobnie jak u strażaków systemu zmianowego z tą różnicą, że sprawdzian praktyczny z wiedzy i umiejętności został zastąpiony warsztatami dotyczącymi zakresu podstawowego poszczególnych dziedzin ratowniczych.

O zakwalifikowaniu strażaka do danego rodzaju doskonalenia zawodowego będą decydowali przełożeni uprawnieni do mianowania, uwzględniając zakres zadań i obowiązków służbowych podwładnego. Każdy strażak pełniący służbę w rozkładzie codziennym zobowiązany jest do ewidencjonowania uczestnictwa w formach doskonalenia zawodowego w indywidualnej karcie doskonalenia zawodowego. „Zasady” określają, że w ciągu 3 lat strażak powinien wziąć udział w sześciu zdefiniowanych przedsięwzięciach.

Wdrożenie nie od zaraz

Panuje przekonanie, że – przyzwyczajeni do starych rozwiązań – niechętnie przyjmujemy zmiany w swoim środowisku pracy. Ważne jest więc staranne przygotowanie procesu wdrożenia zmian: określenie priorytetowych działań, poszczególnych kroków oraz ram czasowych kolejnych etapów. Taki scenariusz został przygotowany dla „Zasad”. Zakłada on:

• dwuletni okres przygotowania placówek edukacyjnych do pierwszych szkoleń podsumowujących (w tym budowę stanowisk poligonowych),
• systematyczny, długoterminowy proces przygotowania instruktorów doskonalenia zawodowego do realizacji zajęć w jednostkach ratowniczo-gaśniczych,
• wskazanie okresów przejściowych, umożliwiających spełnienie wymagań dotyczących egzaminów potwierdzających uprawnienia ratownika,
• podjęcie działań zmierzających do zmiany wymagań określających częstotliwość odbywania testów w komorze dymowej: z 2 lat na 3 lata,
• opracowanie programów doskonalenia zawodowego,
• sprawowanie przez komendy wojewódzkie PSP nadzoru nad doskonaleniem zawodowym w komendach powiatowych/miejskich,
• powstanie bazy wiedzy.

Działania te zostały zaplanowane na 3 lata. To czas pozwalający na pełne wdrożenie dokumentu, wskazanie obszarów wymagających jeszcze analiz i doprecyzowania lub wprowadzenia korekt.

Należy podkreślić, że „Zasady” w fazie opracowywania były dwukrotnie opiniowane w jednostkach organizacyjnych PSP wszystkich szczebli oraz we wszystkich centralach związkowych funkcjonujących w PSP. Wpłynęło wiele uwag, opinii i propozycji rozwiązań. Część z nich została uwzględniona, grupę wniosków organizacyjnych wykorzystano w przygotowaniu procesu wdrożeniowego. Z pewnością jeszcze wiele obszarów „Zasad” wymaga przynajmniej wyjaśnienia, doprecyzowania. Trzeba mieć świadomość, że to dokument, który żyje. Czas wdrażania i funkcjonowania pozwoli na wypracowanie jego optymalnej formuły.

***

Szanowni strażacy, dowódcy, naczelnicy, komendanci, odbiorcy „Zasad” – czytajcie, pytajcie, wdrażajcie, planujcie, przygotowujcie dokumentację. Śmiało wprowadzajcie zaproponowane rozwiązania, nie bójcie się dyskutować ze sobą, zgłaszajcie swoje wątpliwości i propozycje, idźcie do przodu, rozwijajcie naszą służbę, podnoście umiejętności swoich podwładnych i swoje. Niech jubileusz 25-lecia PSP zapisze się jako pierwszy rok doskonalenia zawodowego wprowadzonego systemowo dla wszystkich strażaków.

bryg Adam Dominikowski jest naczelnikiem ośrodka szkolenia Komendy Wojewódzkiej PSP w Toruniu z siedzibą w Łubiance, 
mł. bryg. Paweł Fliszkiewicz jest­ naczelnikiem ośrodka szkolenia Komendy Wojewódzkiej PSP w Warszawie z siedzibą w Pionkach;
st. bryg. Tomasz Naczas jest zastępcą dyrektora Biura Szkolenia KG PSP

styczeń 2017