Docenieni po latach

Docenienie wg słownika języka polskiego to uznanie wartości, znaczenia czegoś, pozytywna ocena kogoś. Poczucie uznania jest jedną z istotnych potrzeb ludzkich w piramidzie Maslowa. Uznanie współgra z potrzebą przynależności, gdy środowisko, którego jesteśmy częścią, docenia istotę naszego udziału w jego funkcjonowaniu oraz budowanie jego zasobu.

Uznanie nie musi być czymś dużym i kosztownym – to mogą być nawet drobne gesty, zapewnienie, że to, co robimy, ma sens i jest ważne w kontekście organizacji, w której funkcjonujemy czy lokalnej społeczności.

Wysokie tempo współczesnego życia sprawia, że mamy coraz mniej czasu na refleksję nad dorobkiem naszych poprzedników, którzy robili coś bezinteresownego i zarazem ważnego w swoim przekonaniu, co niekiedy nie zostaje docenione przez młodszych. Przykładem mogą być zadania ochotniczych straży pożarnych wykonywane w ramach działalności na rzecz ochrony przeciwpożarowej, kiedy jeszcze nie miała ona swojej obecnej formy. Lokalne społeczności i środowisko ochrony przeciwpożarowej dotychczas były miejscami, gdzie formy uznania dla ochotników zamykały się przede wszystkim w palecie lokalnych lub związkowych podziękowań w formie wyróżnień, odznaczeń, medali czy dyplomów.

Mimo liczebności szeregów strażaków ochotników i wagi wykonywanych przez nich zadań przez wiele lat brak było kompleksowych regulacji prawnych dotyczących warunków osobowych ochotniczych straży pożarnych. Zmiany nadeszły w 2022 r.Oglądając film pt. „Piękny umysł”, poznajemy niezwykłą historię bohatera poświęcającego lata na opracowanie rewolucyjnych teorii matematycznych. Zwróćmy uwagę na scenę, w której główny bohater jako młody naukowiec nie rozumie sytuacji, kiedy pewnego dnia do profesora na uniwersytecie podchodzą inni naukowcy z wydziału i kładą przed nim swoje pióra na znak podziwu i szacunku dla jego dokonań. Sytuacja ta nosi w filmie nazwę „ceremonii pióra” – stanowi ona gest uznania wobec docenianego naukowca, dla głównego bohatera istotniejszy nawet niż Nagroda Nobla.

„– Widzisz co oni robią? Dają mu pióra. Otrzymują je członkowie wydziału, którzy dokonali czegoś wielkiego"                                                                                              cyt. z filmu pt. „Piękny umysł”

Uhonorowanie druhów OSP

Wraz z podpisaniem ustawy o ochotniczych strażach pożarnych, która weszła w życie 1 stycznia 2022 r., ustawodawca po raz pierwszy postanowił w sposób powszechny uwzględnić i docenić wieloletnią działalność druhów OSP. Ponadto zdecydował również nadać wyższą rangę jednostkom OSP, które od tej pory uzyskały status jednostek ochrony przeciwpożarowej. Całość przygotowywanej ustawy stanowiła przedmiot prac biur Komendy Głównej Państwowej Straży Pożarnej. Główny udział w pracach miało Biuro ds. Ochrony Ludności i Obrony Cywilnej, przekształcające swoje statutowe kierunki w toku zmian systemu bezpieczeństwa, w ramach tworzenia i wdrażania ustawy, co zaowocowało przekształceniem zakresu zadań biura i zmianą nazwy na Biuro Ochrony Ludności.  Ustawa wprowadziła wiele świadczeń i elementów dla strażaków OSP, a jednym z nich jest świadczenie ratownicze. Ów dodatek dla druhów OSP dotyczy udziału w działaniach ratowniczych sprzed lat.

Wprowadzone świadczenie ratownicze jest dodatkiem uhonorowującym udział w działaniach ratowniczych strażaków OSP, którzy bezinteresownie wspierając lokalne bezpieczeństwo, narażali swoje życie, zdrowie oraz poświęcali swój czas.  Osoba niezwiązana emocjonalnie i materialnie z tym tematem, patrząca z zewnątrz, widzi jedynie niewielki dodatek finansowy, który zgodnie z ustawą wynosi waloryzowaną corocznie kwotę 200 zł. Jednakże dla osoby otrzymującej go to uznanie jest wielowymiarowe, stanowi wyraz docenienia przez społeczność lokalną wieloletniego zaangażowania druha w działaniach ratowniczych.

Kryterium otrzymania świadczenia ratowniczego

Zgodnie z ustawą o OSP świadczenie ratownicze skierowane jest do osób, które ukończyły 65 lat (w przypadku mężczyzn) i 60 lat (w przypadku kobiet) i przez co najmniej 25 lat (w przypadku mężczyzn) i 20 lat (w przypadku kobiet) brały przynajmniej raz w roku bezpośredni udział w działaniach ratowniczych jako członkowie ochotniczych straży pożarnych lub strażacy-ratownicy OSP.  W celu uzyskania świadczenia niezbędne jest:

• złożenie kompletnego wniosku,
• osiągnięcie przez wnioskodawcę wieku uprawniającego do uzyskania świadczenia,
• potwierdzenie udziału w działaniach ratowniczych – na podstawie wykazu dokumentacji prowadzonej przez Państwową Straż Pożarną lub pisemnego oświadczenia trzech świadków, z których co najmniej jeden pełnił funkcje publiczne lub był zatrudniony w urzędzie obsługującym organ administracji samorządowej, przy czym osoba ta nie musi pełnić funkcji w urzędzie lub być zatrudniona przez cały okres, którego wniosek dotyczy.

Podmioty zaangażowane

Świadczenie ratownicze nie było przedsięwzięciem łatwym w realizacji. Potwierdza to znaczna liczba podmiotów zaangażowanych w jego wprowadzanie i obecne funkcjonowanie. Począwszy od komendantów powiatowych i miejskich PSP – wydających decyzje o przyznaniu świadczenia przez wójtów, burmistrzów i prezydentów miast – wydających w pierwotnej wersji ustawy oświadczenia, a dziś opinie o wiarygodności oświadczeń świadków, Zakład Emerytalno-Rentowy Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji – wypłacający cyklicznie kwoty dodatku, kończąc na ustawodawcy, który kompleksowo opisał i przygotował cały proces postępowania administracyjnego. Działanie to było jednym z wielu w zakresie poprawy pozycji OSP, w które zaangażowane zostały struktury Państwowej Straży Pożarnej. Ogrom zadań oparty został na wdrażaniu ustawy i wspieraniu ogniw zaangażowanych w realizację procesu wypłacenia świadczenia: przy współpracy Biura Prawnego Komendy Głównej PSP, nieustannie służącego wsparciem doświadczonych prawników, Biura Bezpieczeństwa Informacji KG PSP, współtworzącego aplikację zarządzającą procesem dla podmiotów właściwych w postępowaniu administracyjnym, a także Biura Ochrony Ludności, na którym w dużej mierze spoczywa koordynacja wsparcia ochotniczych straży pożarnych i procesu przyznawania świadczeń ratowniczych dla strażaków OSP na skalę krajową.

Od wejścia w życie ustawy komendy powiatowe i miejskie PSP przeprowadziły blisko 112 tys. postępowań administracyjnych o przyznanie świadczenia ratowniczego – każdy z nich opisany decyzją. W tym miejscu należy wspomnieć o zaangażowaniu komendantów powiatowych i miejskich PSP, a przede wszystkim grona funkcjonariuszy i pracowników cywilnych tych komend, którzy w imieniu poszczególnych komendantów realizują nowe obowiązki służbowe w zakresie prowadzonych postępowań i nieustannie wspierają druhów OSP w uzyskaniu informacji co do wymogów udokumentowania ich dotychczasowych działań ratowniczych.

W sprawy sporne w toku postępowań administracyjnych zaangażowani byli zastępcy komendantów wojewódzkich PSP, którzy wraz z wejściem w życie ustawy powołani zostali do wspierania ochotniczych straży pożarnych w celu realizacji zadań z zakresu ochrony przeciwpożarowej, a także współdziałania ze związkami i stowarzyszeniami zrzeszającymi ochotnicze straże pożarne. Obecnie to blisko 16 tys. jednostek OSP.

Świadczenie ratownicze jeszcze przed wejściem w życie ustawy miało wiele elementów stanowiących wyzwanie dla Komendy Głównej PSP – przede wszystkim natury prawnej i technicznej, co do organizacji i przebiegu całego procesu. Po etapie wdrożenia rozwiązań konieczne było wsparcie przy korzystaniu z nowego aktu prawnego ochotników oraz wszystkich podmiotów kierujących pytania do MSWiA i KG PSP. W toku napływających pytań wypracowane zostały jednolite stanowiska oraz wzory wymaganych dokumentów, które następnie udostępniano jednostkom niższego szczebla oraz druhom OSP. Grupa zainteresowanych była i ciągle jest liczna. Od początku funkcjonowania w obrocie prawnym świadczenia ratowniczego do końca września bieżącego roku wydano prawie 111 tys. pozytywnych decyzji w sprawie świadczenia ratowniczego. Szereg opisanych powyżej działań obrazuje skalę zaangażowania struktur PSP w budowanie uznania dla wieloletniej pracy druhów ochotniczych straży pożarnych.

Wręczanie pierwszych decyzji

Już w lutym 2022 r. Zakład Emerytalno-Rentowy MSWiA rozpoczął wypłaty świadczeń ratowniczych dla strażaków-ratowników OSP. Informowanie druhów o przyznaniu świadczenia ratowniczego wielokrotnie miało miejsce w bardzo uroczystych okolicznościach. Wręczanie  decyzji nierzadko odbywało się z udziałem komendantów wojewódzkich PSP, bądź w obecności samego komendanta głównego PSP, a także jego zastępców. Komendanci podkreślali, iż dodatek ratowniczy jest ukłonem w stronę weteranów pożarnictwa za wieloletnią i bezinteresowną służbę na rzecz ochrony przeciwpożarowej.

            W środowisku ochotników pojawiały się wypowiedzi dające upust żalowi z powodu objęcia świadczeniem jedynie ratowników biorących udział w działaniach ratowniczych i nieuwzględnienia działań członków OSP, którzy poświęcali czas np. na tworzenie kronik czy pracę w zarządzie. Druhowie OSP wyrażający swoje niezadowolenie niejednokrotnie legitymowali się całym wykazem odznaczeń, orderów i dyplomów właśnie za wszelkie działania zmierzające do rozwoju stowarzyszenia na poziomie lokalnym, z wyłączeniem działań ratowniczych.

Elementem charakterystycznym uhonorowania jest jego unikalność i precyzyjność określenia kryteriów uzyskania. Należy podkreślić, że to jest ono skierowane wyłącznie do tych, którzy niejednokrotnie narażali swoje życie i zdrowie w bezpośrednich działaniach ratowniczych. Inne zasługi na rzecz stowarzyszenia honorowane są medalami i odznaczeniami, ale najwyraźniej potrzeba uznania dotychczasowych dokonań niezwiązanych z udziałem w działaniach ratowniczych nie została w pełni zaspokojona. Jako że teoretycznie proste i małe rzeczy mogą podnieść rangę podziękowań, istotne jest zadbanie o ceremoniał wręczania odznaczeń, tak aby wymiar docenienia charakteru zasług, ich unikalności na tle ogółu dawało poczucie spełnienia. Właśnie konwencja ceremonii zachęca do odniesienia się do sceny z filmu „Piękny umysł” i ceremonii pióra. Pióro przekazane z klasą i wdzięcznością adekwatną do dokonań stanowi o randze dużo bardziej niż chaotycznie ciśnięte przed obdarowanego jedynie jako artykuł piśmienniczy.

A żeby nie zostawić historii bez zakończenia, przenieśmy się na chwilę do ostatnich minut wspomnianego filmu. Główny bohater po wielu latach ponownie zostaje zaproszony na wydział, nie znając powodu. Wówczas po raz kolejny staje się uczestnikiem ceremonii pióra. Jednak tym razem nie jest obserwatorem, lecz zajmuje miejsce w pierwszym rzędzie, bo to właśnie on otrzymuje pióra od szanowanych w świecie nauki pracowników wydziału. Ostatnia scena stanowi tak naprawdę odpowiedź na pytanie stawiane przez bohatera na początku filmu i pokazuje istotę ceremonialnego przekazania uznania dla czyichś osiągnięć, okupionych latami poświęceń i wyrzeczeń. Podobnie w świecie pożarniczym – uznanie zasług i wskazanie przynależności oraz pozycji w danym środowisku jest zwieńczeniem wielu lat bezinteresownych działań. Mimo że dla przypadkowego obserwatora wyrazem jest jedynie długopis lub 200 zł – to dla osoby uhonorowanej, której zasługi właśnie wyróżniono, to istotne docenienie dążenia do celu czy – jak w przypadku strażaków OSP – bezinteresownego poświęcenia dla lokalnej społeczności.

* Opracowano na podstawie ustawy z dnia 17 grudnia 2021 r. o ochotniczych straży pożarnych (DzU 2023 poz. 194) oraz danych pochodzących z Systemu Świadczeń Ratowniczych KG PSP.