Dobrowolna ocena wyrobów

Nie wszystkie produkty podlegają obowiązkowej certyfikacji. Niekiedy w interesie producentów i użytkowników końcowych jest przeprowadzenie badań, które mogą potwierdzić właściwości określonych wyrobów. Można wówczas poddać się procedurze dobrowolnej oceny wyrobu i uzyskać dokument potwierdzający spełnienie wymagań - certyfikat dobrowolny lub opinię techniczną.

Na rynku wyrobów budowlanych, a wśród nich wyrobów służących do ochrony przeciwpożarowej, istnieją obowiązkowe systemy oceny wynikające z przepisów. Mowa tutaj o regulacjach zawartych w:

• rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 305/2011 z 9 marca 2011 r. ustanawiającym zharmonizowane warunki wprowadzania do obrotu wyrobów budowlanych i uchylającym dyrektywę Rady 89/106/EWG (DzUrz L 88 z 4 kwietnia 2011 r.),
• ustawie z 16 kwietnia 2004 r. o wyrobach budowlanych (DzU nr 92, poz. 881, ze zm.),
• ustawie z 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej (DzU z 2009 r. nr 178, poz. 1380, ze zm.).

Te akty prawne określają zasady, na jakich wyroby mają być wprowadzane do obrotu oraz zasady ich stosowania - w tym deklarowanie właściwości użytkowych lub zgodności wyrobu, wykorzystywanie oznakowania CE, znaku budowlanego czy znaku jednostki dopuszczającej. Można w nich również znaleźć wymagania dla wyrobów - wskazane są specyfikacje techniczne, które należy stosować do ich oceny. Przywołane przepisy umożliwiają swobodny przepływ w granicach UE wyrobów spełniających wymagania, a jednocześnie ograniczają przepływ wyrobów niewiadomego pochodzenia. W ramach obowiązkowych systemów oceny producenci otrzymują dokumenty potwierdzające spełnienie przez ich wyroby wymagań określonych w normach zharmonizowanych wyrobu oraz aprobatach technicznych wydawanych np. przez CNBOP - są to m.in. certyfikaty stałości właściwości użytkowych, certyfikaty zgodności, świadectwa dopuszczenia.
Zakres wyrobów objętych systemami oceny zależy przede wszystkim od wskazanych na początku artykułu aktów prawnych. Nie bez znaczenia jest jednak to, czy dla danego wyrobu (grupy wyrobów) została opublikowana norma europejska lub krajowa. Pomimo intensywnych prac komitetów technicznych (CEN/PKN) normy nie powstają jednak w oczekiwanym tempie. Rodzi to wiele problemów dla producentów - nie mają oni możliwości na przykład wykorzystywania oznakowania CE i swobodnego wprowadzenia takiego wyrobu na rynek Unii Europejskiej.
Należy zwrócić uwagę, że rynek wyrobów budowlanych, także stosowanych do ochrony przeciwpożarowej, jest bardzo dynamiczny. Każdego roku powstają nowe produkty, które nie są objęte normami zharmonizowanymi. Mało tego - nawet nie jest przewidziane opracowanie dla nich takich norm. Tym samym nie mogą one być oceniane w obowiązkowym systemie oceny. Można również pokusić się o stwierdzenie, że system oceny wyrobów budowlanych unifikujący zasady ich wprowadzania do obrotu nie nadąża za tempem innowacji.
I tutaj pojawia się spory problem dla odbiorców: nie mogą oni otrzymać wraz z wyrobem dokumentów, które potwierdzą, że jest on bezpieczny, funkcjonalny i odporny np. na określone warunki środowiskowe. Kłopot mają również producenci, którzy są zainteresowani sprzedażą i chcieliby otrzymać dokumenty potwierdzające parametry ich wyrobów.

Dobrowolna ocena

Producent, chcąc potwierdzić jakość swoich wyrobów może skorzystać z procedury dobrowolnej oceny wyrobu, aby niezależna jednostka posiadająca laboratoria, wiedzę i kompetencje w zakresie oceny wyrobów potwierdziła, że jego produkt spełnia właściwe wymagania. Przeprowadzenie takiej oceny oferuje m.in. CNBOP-PIB. W ramach dobrowolnej oceny wyrobów opracowuje opinie techniczne lub wydaje dobrowolne certyfikaty zgodności wyrobu. Dokumenty te potwierdzają spełnienie przez wyrób określonych dla niego przez jednostkę wydającą dokument wymagań, a przez producenta - wymagań dotyczących warunków produkcji. Wymagania dla wyrobu są określane na podstawie wiedzy technicznej, doświadczenia badawczego i certyfikacyjnego, dostępnych norm badawczych i norm wyrobów oraz wytycznych uznanych laboratoriów badawczych i jednostek certyfikujących.
Opinia techniczna CNBOP-PIB jest dokumentem zawierającym informacje o właściwościach technicznych i użytkowych wyrobu niepodlegającego obowiązkowej ocenie lub o właściwościach przewyższających poziom wymagań zasadniczych określonych w normach zharmonizowanych z rozporządzeniami i dyrektywami UE. Jest ona wydawana na wniosek producenta wyrobu lub dostawcy na okres trzech lat, z możliwością przedłużenia o kolejne dwa lata. Opinia techniczna CNBOP-PIB jest ważnym uzupełnieniem wydawanych Aprobat Technicznych, certyfikatów zgodności oraz świadectw dopuszczenia dla wyrobów budowlanych stosowanych do ochrony przeciwpożarowej oraz innych wyrobów wykorzystywanych w ochronie przeciwpożarowej. Eliminuje ona wszelkie wątpliwości dotyczące wyrobu i utwierdza odbiorcę w przekonaniu, że wyrób spełnia wymagania oraz że producent dochował należytej staranności przy jego produkcji. Potwierdza deklarowane przez niego właściwości techniczno-użytkowe wyrobu i właściwy zakres jego stosowania (czyli sposób wykorzystywania przez końcowego użytkownika).

Rys. 1.

Opinie techniczne CNBOP-PIB są wydawane dla (kompletnych oraz elementów składowych) systemów sygnalizacji pożarowej, dźwiękowych systemów ostrzegawczych, systemów kontroli rozprzestrzeniania dymu i ciepła, przewodów i kabli do instalacji przeciwpożarowych, zespołów kablowych, stałych urządzeń gaśniczych - w odniesieniu do deklarowanych dodatkowych właściwości i funkcjonalności (poza zakresem norm, Aprobat Technicznych, ocen technicznych lub przewyższających poziom wymagań określonych w tych specyfikacjach).
CNBOP-PIB wydaje opinie techniczne dla wyrobu na podstawie oceny dokumentacji wyrobu oraz pozytywnych wyników badań przeprowadzonych przez akredytowane laboratoria badawcze. W uzasadnionych przypadkach uznawane są wyniki badań innych laboratoriów. Zakres badań jest ustalany w trakcie procesu wydawania opinii.

Certyfikacja dobrowolna wyrobów

CNBOP-PIB oferuje certyfikację dobrowolną dla wyrobów, wymienionych w „Informatorze certyfikacji dobrowolnej”.
Dobrowolne certyfikaty zgodności wydawane są na 5 lat i w tym okresie podlegają nadzorowi. Uzyskanie certyfikatu upoważnia do oznakowania wyrobu skrótem literowym CNBOP-PIB i numerem certyfikatu.
Warunkiem rozpoczęcia procesu certyfikacji dobrowolnej jest uzgodnienie przez jednostkę certyfikującą i wnioskodawcę obustronnie akceptowanych kryteriów oceny wyrobu. Kolejnymi etapami tego procesu są: zgłoszenie wyrobu, formalna weryfikacja wniosku i dokumentów, badanie wyrobu i uznawanie wyników badań, ocena warunków produkcji wyrobu i wydanie certyfikatu.
Występując o certyfikację, należy złożyć wniosek o udzielenie certyfikacji dobrowolnej wraz ze wszystkimi załącznikami wskazanymi w jego części B.
Dokumenty są następnie weryfikowane pod względem formalnym - sprawdzana jest poprawność zapisów w samym wniosku oraz kompletność i poprawność załączników. Wnioskodawca jest informowany o ewentualnych uwagach. Po pozytywnej weryfikacji formalnej następuje weryfikacja merytoryczna wniosku. Na tym etapie oceniana jest kompletność wyników badań wyrobu.

W procesie certyfikacji dobrowolnej mogą zostać wykorzystane sprawozdania z badań dostarczone przez wnioskodawcę, opracowane przez:

• laboratoria CNBOP-PIB lub laboratoria, z którymi CNBOP-PIB zawarło porozumienie o współpracy,
• laboratoria badawcze akredytowane przez PCA lub przez sygnatariuszy wielostronnego porozumienia EA (EA MLA) lub porozumienia o wzajemnym uznawaniu ILAC (ILAC MRA),
• laboratoria notyfikowane Komisji Europejskiej,
• laboratorium nieakredytowane, jeżeli uda się wykazać, że ma wdrożone systemy zarządzania zgodne z aktualnymi wymaganiami normy ISO/IEC 17025.

W przypadku gdy nie ma wszystkich wymaganych badań wyrobu opracowywany jest program badań, które należy przeprowadzić w laboratorium spełniającym powyższe wymagania.
Po uzupełnieniu wyników badań ponownie jest oceniana ich kompletność. Jeśli wszystkie wymagane wyniki badań są pozytywne - dokonywana jest ocena warunków techniczno-organizacyjnych (WTO) w miejscu produkcji wyrobu. Sprawdza się w niej spełnienie wymagań zapewniających warunki stabilnej i powtarzalnej produkcji wyrobów.
Pozytywny wynik oceny WTO umożliwia wydanie dobrowolnego certyfikatu zgodności. Wnioskodawca otrzymuje go po podpisaniu umowy o nadzorowaniu udzielonej certyfikacji dobrowolnej i uregulowaniu zobowiązań finansowych wobec CNBOP-PIB.

Wykorzystanie certyfikacji

Dobrowolny certyfikat zgodności może być stosowany przez wnioskodawcę zgodnie z warunkami zawartej z CNBOP-PIB umowy o nadzorowaniu udzielonej certyfikacji dobrowolnej. Umowa określa m.in. zobowiązania wnioskodawcy, sposoby sprawowania przez CNBOP-PIB nadzoru nad certyfikacją, a także zasady postępowania w razie zmiany wymagań stanowiących podstawę wydania (nadzorowania) certyfikatu. Umowa określa także postępowanie w razie modyfikacji wyrobu procesu produkcyjnego i warunków produkcji oraz warunki zmiany zakresu i aktualizacji, a także warunki zawieszania, ograniczania i cofania dobrowolnego certyfikatu zgodności. Nadzór nad certyfikacją dobrowolną polega na ocenie warunków techniczno-organizacyjnych (WTO) produkcji w zakładzie produkującym wyrób (raz na 2 lata), przeglądzie i analizie informacji o reklamacjach składanych producentowi oraz ocenie podejmowanych działań naprawczych.

Podsumowanie

Certyfikacja dobrowolna rozwija się w Polsce od co najmniej kilku lat. Producenci dostrzegają korzyści płynące z potwierdzenia deklarowanych właściwości wyrobu przez niezależną jednostkę. Wpływa to na budowę zaufania wśród odbiorców tych wyrobów i daje samemu producentowi większą pewność co do właściwości wyrobu, np. w warunkach pożaru.
Bryg. dr inż. Jacek Zboina jest zastępcą dyrektora ds. certyfikacji i dopuszczeń (p.o. dyrektora CNBOP-PIB), st. kpt. mgr inż. Grzegorz Mroczko - specjalistą w Zakładzie Aprobat Technicznych w CNBOP-PIB

Literatura:

• Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 305/2011 z 9 marca 2011 r. ustanawiające zharmonizowane warunki wprowadzania do obrotu wyrobów budowlanych i uchylające dyrektywę Rady 89/106/EWG (DzUrz L 88 z 4 kwietnia 2011 r.).
• Ustawa z 16 kwietnia 2004 r. o wyrobach budowlanych (DzU nr 92, poz. 881, ze zm.).
• Ustawa z 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej (DzU z 2009 r. nr 178, poz. 1380, ze zm.).
• Ustawa z 30 sierpnia 2002 r. o systemie oceny zgodności (tekst jedn. DzU z 2010 r. nr 138, poz. 935, ze zm.).
• Informator certyfikacji dobrowolnej wyrobów służących do ochrony przeciwpożarowej przygotowany przez jednostkę certyfikującą CNBOP-PIB (edycja I, wyd. 25 kwietnia 2014 r.)
• www.cnbop.pl (dostęp: wrzesień-październik 2014 r.).