Czy przepisy przeciwpożarowe działają wstecz?

Nasi Czytelnicy zastanawiają się, czy konieczne jest dostosowywanie istniejących budynków do nowych przepisów przeciwpożarowych. Jednym słowem, czy przepisy przeciwpożarowe działają wstecz? Odpowiedzi udzieli st. bryg. Ariadna Koniuch z Biura Przeciwdziałania Zagrożeniom KG PSP.

Zdarza się, że osoby lub podmioty zobowiązane do zapewnienia ochrony przeciwpożarowej budynku, obiektu budowlanego lub terenu zarzucają organom PSP wydającym decyzje administracyjne, w których nakazuje się usunięcie nieprawidłowości w określonym terminie, że naruszyły zasadę lex retro non agit (z łac. prawo nie działa wstecz).

Naczelny Sąd Administracyjny w swoim wyroku z dnia 26 października 2017 r. sygn. akt II GSK 2/16 wyjaśnił, że w „demokratycznym porządku prawnym prawo powinno działać w zasadzie na przyszłość, a nie wstecz, (…) powinno wiązać określone w nim skutki prawne ze zdarzeniami mającymi miejsce po jego wejściu w życie. (…) Zasada lex retro non agit jest adresowana przede wszystkim do ustawodawcy i zakazuje mu stanowić norm prawnych, które miałyby być stosowane do zdarzeń, sytuacji, które miały miejsce i zostały zakończone przed wejściem w życie tych norm (…). Zasada ta nie ma charakteru bezwzględnego, można od niej odstąpić, jednakże wyjątkowo, jeżeli przemawia za tym konieczność ochrony innych wartości konstytucyjnych (…).”.

Orzecznictwo sądowoadministracyjne i Trybunału Konstytucyjnego jest w tym obszarze zgodne, że zapewnienie bezpieczeństwa obywateli jest wartością konstytucyjną, ocenianą jako ważniejsza względem zakazu wstecznego działania prawa, który nie ma zresztą charakteru absolutnego.

Skoro celem przepisów przeciwpożarowych jest zapewnienie w każdym czasie bezpieczeństwa ludzi i mienia, ze względu na ważny interes publiczny (zapewnienie bezpieczeństwa obywateli - art. 5 Konstytucji RP), w przypadku ochrony przeciwpożarowej prawo w pewnych sytuacjach może „działać wstecz”, ale tylko w sposób retrospektywny. Oznacza to możliwość bezpośredniego stosowania prawa od chwili wejścia w życie nowego przepisu, pod warunkiem że reguluje ono zdarzenia (bądź stosunki prawne) o charakterze „otwartym”, ciągłym, które nie znalazły jeszcze swojego zakończenia („stosunki w toku”), tj. takie, które powstały pod rządami dawnego prawa i trwają dalej, po wejściu w życie nowych przepisów.

„Z tego względu, o ile zostanie ustalone, że istniejące budynki nie spełniają aktualnych norm w zakresie bezpieczeństwa przeciwpożarowego, właściwa jednostka Państwowej Straży Pożarnej, niezależnie od tego czy budynek jest „stary” (wybudowany i oddany do użytkowania w okresie obowiązywania przepisów już nieaktualnych), czy też „nowy”, ma prawo wydać decyzję (…) nakazującą usunięcie stwierdzonej nieprawidłowości (wyrok WSA w Lublinie II/SA/Lu478/14). Orzecznictwo w tym zakresie jest szersze. I tak „(…) przepisy dotyczące ochrony przeciwpożarowej a to ustawy z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej oraz rozporządzenia ministra spraw wewnętrznych i administracji z dnia 24 lipca 2009 r. w sprawie przeciwpożarowego zaopatrzenia w wodę oraz dróg pożarowych, nie uzależniają wypełnienia obowiązków właściciela zapewniających ochronę przeciwpożarową od jakichkolwiek dodatkowych okoliczności lub przesłanek. Obowiązki, o których mowa w art. 4 ustawy o ochronie przeciwpożarowej, sformułowane są w sposób bezwzględny i związane są wyłącznie z własnością budynku, obiektu budowlanego lub terenu. Formułując przepis w taki właśnie sposób, ustawodawca przesądził, że takie okoliczności, jak stan własności nieruchomości sąsiednich, (…) możliwości finansowe właściciela nie relatywizują jego obowiązków związanych z ochroną przeciwpożarową. Wszystkie te okoliczności, jakkolwiek istotne, przeciwstawione wartości, jaką jest bezpieczeństwo życia ludzkiego w obliczu nieszczęścia pożaru - muszą być ocenione jako niewystarczające do odstąpienia od realizacji obowiązków ochrony przeciwpożarowej” (wyrok WSA w Krakowie II SA 453/12).

Życie płynie, zmienia się nasze otoczenie, zwiększa się zaludnienie, zagęszczają obszary zabudowane. Poznajemy właściwości substancji i materiałów, których wcześniej nie znaliśmy. Z uwagi na rozwój technologiczny pojawiają się też nowe zagrożenia. To wszystko powoduje, że proces ochrony zdrowia i życia ludzkiego również powinien postępować dynamicznie i doskonalić się, reagować na nową wiedzę, nowe potrzeby, ale również wykorzystywać nowe, skuteczniejsze rozwiązania i technologie zabezpieczeń. Ustawodawca musi mieć narzędzia prawne, aby także w budynkach istniejących zapewniać obywatelom odpowiednie bezpieczeństwo.

Z tego względu, jeżeli zostanie ustalone, że istniejące budynki nie spełniają aktualnych norm w zakresie bezpieczeństwa pożarowego, właściwy komendant powiatowy (miejski) PSP ma prawo, niezależnie od tego, czy budynek jest „stary”, czy też „nowy”, wydać decyzję nakazującą usunięcie stwierdzonej nieprawidłowości.