Technika Michał Chmiel, Paweł Janik, Jacek Zboina

Certyfikacja wczoraj i dziś

Od momentu utworzenia w 1972 r. Ośrodek Badawczo-Rozwojowy Ochrony Przeciwpożarowej w Józefowie-Dębince (OBROP) - później Centrum Naukowo-Badawcze Ochrony Przeciwpożarowej - Państwowy Instytut Badawczy czuwał nad procesem wydawania dopuszczeń do użytku wyrobów służących ochronie przeciwpożarowej oraz prowadził działalność badawczą w obszarze certyfikacji i krajowych ocen technicznych. Oczywiście na przestrzeni lat ewolucji ulegał zarówno zakres zadań, jak i ich ramy formalne.

Jako dwa pierwsze z 19 zadań zawartych w aktualnym statucie CNBOP-PIB wymienia się wydawanie, zmianę, cofanie i kontrolę dopuszczeń do użytkowania „wyrobów służących zapewnieniu bezpieczeństwa publicznego lub ochronie zdrowia i życia oraz mienia, wprowadzanych do użytkowania w jednostkach ochrony przeciwpożarowej oraz wykorzystywanych przez te jednostki do alarmowania o pożarze lub innym zagrożeniu, oraz do prowadzenia działań ratowniczych” oraz „prowadzenie działalności w zakresie badań, certyfikacji wyrobów i usług oraz wydawania europejskich i krajowych ocen technicznych”.

W roku jubileuszu 50-lecia istnienia naszej jednostki warto przybliżyć czytelnikom „Przeglądu Pożarniczego” historię rozwoju certyfikacji i dopuszczeń CNBOP-PIB jako dziedziny, która przekłada się na cechy użytkowe i bezpieczeństwo eksploatacji sprzętu oraz urządzeń przeciwpożarowych, nie tylko tych używanych przez strażaków w czasie działań ratowniczo-gaśniczych, ale także wchodzących w skład technicznych systemów zabezpieczeń instalowanych w obiektach budowlanych, służących ochronie tych obiektów na wypadek pożaru oraz zdrowia i życia przebywających w nich osób. Rozwój certyfikacji i dopuszczeń CNBOP-PIB zostanie ujęty w kilku przedziałach czasowych. Na granicy każdego z nich miały miejsce zdarzenia owocujące wprowadzeniem istotnych zmian, które można określić mianem kamieni milowych w opisywanej dziedzinie.

Lata 1972-1982

Historia CNBOP-PIB (początkowo OBROP) sięga lat 60. ubiegłego stulecia, gdy Komenda Główna Straży Pożarnych zaczęła budować w Józefowie-Dębince ośrodek szkolenia strażaków. W tym celu wykupiono teren, na którym ulokowano pierwsze obiekty: garaże, halę montażową z zapleczem, wieżę strażacką, pomieszczenia administracyjne z salą wykładową oraz portiernię z miejscem na centralę telefoniczną. Planowany ośrodek miał prowadzić prace związane ze sposobami gaszenia i zapobiegania pożarom.

W 1972 r. utworzono w tym miejscu zarządzeniem nr 81 ministra spraw wewnętrznych z dnia 14 sierpnia 1972 r. Ośrodek Badawczo-Rozwojowego Ochrony Przeciwpożarowej w Józefowie-Dębince (OBROP). Wypełnił on istniejącą wówczas w kraju lukę w zakresie naukowej i technicznej myśli pożarniczej, tworząc we współpracy z zakładami produkcyjnymi oraz innymi podmiotami i organizacjami branżowymi nowy sprzęt na potrzeby ochrony przeciwpożarowej. OBROP, a później kontynuujące jego działalność CNBOP, stało się istotnym ogniwem systemu bezpieczeństwa państwa, rozszerzającym systematycznie obszar swojej działalności na kolejne aspekty szeroko rozumianego bezpieczeństwa pożarowego.

W początkowym okresie działalności do zadań ośrodka należało rozwiązywanie problemów w obszarze prac naukowo-badawczych, w zakresie m.in. badania poziomu jakości i nowoczesności sprzętu i urządzeń pożarniczych, doskonalenia funkcjonalności ich konstrukcji, zastosowania nowych metod zabezpieczeń przeciwpożarowych i gaśniczych, a także badania rozwoju techniki pożarniczej w kraju i zagranicą.

W tym okresie stworzono pierwsze zaplecze badawcze oraz budowano kompetencje zespołu. Trwał proces opracowywania metod badań, przygotowywania stanowisk badawczych, kupowania sprzętu, aparatury, tworzenia założeń konstrukcyjnych prototypów, wykonywania dokumentacji, przeprowadzania badań kwalifikacyjnych prototypów oraz opracowywania wytycznych. Wiele urządzeń, aparatów i stanowisk badawczych konstruowano we własnej prototypowni na podstawie norm, a przy ich braku (co wówczas nie było rzadkością) - na podstawie własnych pomysłów i szkiców.

Jednocześnie przywiązywano szczególną uwagę do prac normalizacyjnych z zakresu pożarnictwa, które jeszcze na początku lat 70. prowadziła Komenda Główna Straży Pożarnych. Cennym jej uzupełnieniem okazała się również współpraca OBROP nawiązana z Polskim Komitetem Normalizacji i Miar (PKNiM).

W związku z rozwijającymi się pracami normalizacyjnymi w 1974 r. powołano w OBROP jedyny w resorcie spraw wewnętrznych ośrodek normalizacyjny, co pozwoliło na usprawnienie prac związanych z opracowywaniem standardów sprzętu i urządzeń wykorzystywanych w ochronie przeciwpożarowej. Jednocześnie OBROP współpracował w tym zakresie z ośrodkami zagranicznymi, zarówno w ramach Rady Wzajemnej Pomocy Gospodarczej (RWPG), jak i Międzynarodowej Organizacji Normalizacyjnej (ISO). Działania podejmowane przez ośrodek - niezbędne dla ochrony przeciwpożarowej i funkcjonowania OBROP jako jednostki badawczo-rozwojowej - dotyczyły m.in. zagadnień ogólnych i terminologii, sprzętu pożarniczego, urządzeń i środków gaśniczych, właściwości pożarowych materiałów, a także urządzeń sygnalizacji pożaru. Warto nadmienić, że w ramach tych prac, wspólnie z producentami, ośrodkami badawczo-rozwojowymi oraz innymi organizacjami branżowymi, stworzono normy dotyczące pojazdów pożarniczych, pomp, armatury wodnej i wielu innych.

W tym czasie dokonywano również pierwszych ocen zgodności wyrobów, dla których podstawą wydania atestu (świadectwa dopuszczenia) były normy zakładowe rodzimych producentów, a także wzorce normalizacyjne zapożyczane z innych krajów. Jako ciekawostkę można podać fakt, że jedno z pierwszych dopuszczeń uzyskało wiadro gaśnicze. Niestety problemem w tym okresie był brak podstaw formalnych do prowadzenia tych działań.

Lata 1982-1992

Wspomniany brak podstaw do oceny zgodności wyrobów służących ochronie przeciwpożarowej dostrzeżono i postanowiono temu zaradzić. Wprowadzone zostało zarządzenie nr 9/82 komendanta głównego straży pożarnych z dnia 30 maja 1982 r. w sprawie wymagań technicznych, jakim powinny odpowiadać sprzęt i urządzenia pożarnicze oraz chemiczne środki gaśnicze. Był to pierwszy dokument, który formalnie poruszał kwestię weryfikacji cech techniczno-użytkowych sprzętu wprowadzanego do użytkowania przez straż pożarną. Postanowienia te obowiązywały do 1992 r.

W tamtym okresie doszło do istotnej zmiany ram formalnych funkcjonowania naszej jednostki organizacyjnej. Było to związane z wydaniem zarządzenia nr 9/84 ministra spraw wewnętrznych z dnia 28 stycznia 1984 r., zmieniającego zarządzenie w sprawie utworzenia OBROP. W miejsce OBROP utworzono CNBOP. Oprócz zmiany nazwy, której trzon pozostał w niezmienionym kształcie do dzisiaj, wspomniany akt prawny tworzył podwaliny dalszego rozwoju i planowania przemian, które doprowadziły kilka lat temu do uzyskania przez CNBOP statusu instytutu badawczego Państwowej Straży Pożarnej.

Lata 1992-1998

Obchody 50-lecia funkcjonowania naszego Instytutu zbiegają się z 30-leciem powołania do życia Państwowej Straży Pożarnej (PSP). Uchwalone 24 sierpnia 1991 r. ustawy o ochronie przeciwpożarowej oraz o PSP dały początek systemowi ochrony przeciwpożarowej w obecnym kształcie. Dyskutując o gruntownych zmianach w funkcjonowaniu jednostek organizacyjnych nowo powołanej formacji, zastanawiano się również nad formułą istnienia CNBOP, w tym samą potrzebą oceny zgodności wyrobów służących ochronie przeciwpożarowej. Tak jak i dzisiaj nie brakowało wówczas krytycznych głosów, kwestionujących zasadność tego procesu i podkreślających generowanie przez niego dodatkowych utrudnień i kosztów. Na szczęście racjonalną przeciwwagą dla tych opinii okazały się fakty - nie dopuszczając do użytkowania nieodpowiedniego sprzętu, mało skutecznych środków gaśniczych, wadliwie skonstruowanych pojazdów pożarniczych czy też urządzeń przeciwpożarowych instalowanych w obiektach budowlanych, CNBOP działało i działa nieprzerwanie na rzecz bezpieczeństwa pożarowego ratowników i ratowanych, a także obiektów budowlanych. Dostrzeżono również istotny wpływ działalności CNBOP-PIB na cechy użytkowe wyrobów i ich rozwój.

22 kwietnia 1992 r. opublikowano rozporządzenie ministra spraw wewnętrznych w sprawie wydawania świadectwa dopuszczenia (atestu) użytkowania wyrobów służących do ochrony przeciwpożarowej, na podstawie którego dokonywano oceny zgodności wyrobów do 1998 r. Opierało się ono na postanowieniach art. 7 ust. 2 ustawy z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej.

Akt prawny precyzował wymagania względem sprzętu, urządzeń pożarniczych i ratowniczych, środków gaśniczych, instalacji samoczynnego wykrywania oraz gaszenia pożarów i innych wyrobów służących do ochrony przeciwpożarowej.

W CNBOP nieustannie pracowano nad zapewnieniem odpowiednich standardów prowadzenia działalności badawczej i dopuszczeniowej, gdyż tylko one dawały rękojmię rzeczywistej przydatności podejmowanej pracy. Drogami wiodącymi do tego celu były m.in. profesjonalnie przygotowana, wyszkolona i skonsolidowana kadra, najwyższej jakości homologowany sprzęt i aparatura pomiarowa, właściwe warunki pracy, a także nawiązanie bezpośredniego kontaktu z użytkownikami w terenie, by potwierdzić zgodność wyników badań jakości wyrobów z tym, jak sprawdzają się w praktyce.

Ważnym i przełomowym potwierdzeniem skuteczności działania CNBOP było uzyskanie przez laboratoria badawcze i jednostkę certyfikującą akredytacji Polskiego Centrum Badań i Certyfikacji. Nastąpiło to odpowiednio w 1996 r. oraz 1998 r.

W opisywanym okresie nastąpiły ważne zmiany w działalności normalizacyjnej, bardzo istotnej dla badań i certyfikacji. Nowy system normalizacji wprowadziła ustawa z 3 kwietnia 1993 r. o normalizacji, która zaczęła obowiązywać 1 stycznia 1994 r. Funkcję organizatora i koordynatora prac normalizacyjnych od tego czasu pełni Polski Komitet Normalizacyjny (PKN). Bezpośrednimi wykonawcami prac były normalizacyjne komisje problemowe (NKP). Systemowa zmiana podejścia do normalizacji oraz potrzeby środowiska pożarniczego zaowocowały powołaniem Normalizacyjnej Komisji Problemowej w CNBOP, kontynuującej wcześniejszą działalność normalizacyjną w zakresie ochrony przeciwpożarowej.

Lata 1998-2007

W kwietniu 1998 r. proces oceny zgodności wyrobów, prowadzony do tej pory przez CNBOP uległ kolejnej zmianie. Na podstawie znowelizowanego art. 7 ustawy o ochronie przeciwpożarowej ocena sprzętu straży pożarnej przyjęła formę certyfikacji wyrobów służących do ochrony przeciwpożarowej, które mogą być wprowadzane do obrotu i stosowane wyłącznie na podstawie certyfikatu zgodności. W miejsce dotychczasowych procedur atestacji został wdrożony dwuetapowy proces oceny, obejmujący badania wyrobów w akredytowanych laboratoriach oraz procedury certyfikacji prowadzone przez jednostkę certyfikującą wyroby.

Zakres produktów podlegających certyfikacji określało rozporządzenie ministra spraw wewnętrznych i administracji z dnia 22 kwietnia 1998 r. Załącznik do niego zawierał wykaz wyrobów, w odniesieniu do których stosowano procedurę badań i certyfikacji. Obejmował m.in. pompy pożarnicze, armaturę i osprzęt pożarniczy, pojazdy pożarnicze i podręczny sprzęt gaśniczy, a także środki gaśnicze. Dla wyżej wymienionych urządzeń obowiązywały wymagania krajowe, w tym polskie normy, i inne specyfikacje techniczne. Dokumenty te oprócz wymagań określały również metody weryfikacji parametrów techniczno-użytkowych wyrobów.

Od 2007 r. do dziś

W dniu wejścia Polski do Unii Europejskiej w 2004 r. zmianom uległo prawodawstwo polskie. Ich istotą było dostosowanie dotychczas obowiązujących regulacji i rozwiązań prawnych do przepisów i standardów obowiązujących w UE. Przekształceniu uległ także dotychczasowy system oceny wyrobów służących ochronie przeciwpożarowej.

W odniesieniu do części urządzeń przeciwpożarowych stanowiących wyroby budowlane zaczęły obowiązywać przepisy prawa unijnego oraz krajowego dotyczące ich certyfikacji. Początkowo na potrzeby certyfikacji europejskiej zastosowanie miała dyrektywa Rady z 1988 r. odnosząca się do wyrobów budowlanych. W 2011 r. została zastąpiona rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 305/2011 ustanawiającym zharmonizowane warunki wprowadzania do obrotu wyrobów budowlanych. Opierając się na przedmiotowym rozporządzeniu, na podstawie uzyskanej akredytacji oraz notyfikacji w Komisji Europejskiej Jednostka Certyfikująca CNBOP-PIB wydaje do dziś europejskie certyfikaty stałości właściwości użytkowych w kwestii zgodności z wymaganiami norm zharmonizowanych. Rozporządzenie ministra infrastruktury i budownictwa z 2017 r. w sprawie sposobu deklarowania właściwości użytkowych wyrobów budowlanych oraz sposobu znakowania ich znakiem budowlanym stanowi zaś dziś dla CNBOP-PIB podstawę do krajowej certyfikacji stałości właściwości użytkowych na zgodność z wymaganiami polskich norm bądź krajowych ocen technicznych (KOT).

Niemniej jednak niezależnie od tego, mając na względzie potrzebę zapewnienia ergonomii, użyteczności, a przede wszystkim bezpieczeństwa wyrobów, zachowano dodatkowy obszar oceny zgodności dla wyrobów wykorzystywanych na potrzeby jednostek ochrony przeciwpożarowej. W świetle znowelizowanego w 2007 r. cytowanego art. 7 ustawy o ochronie przeciwpożarowej oraz wydanego na tej podstawie rozporządzenia ministra spraw wewnętrznych i administracji z dnia 20 czerwca 2007 r. w sprawie wykazu wyrobów służących zapewnieniu bezpieczeństwa publicznego lub ochronie zdrowia i życia oraz mienia, a także zasad wydawania dopuszczenia tych wyrobów do użytkowania przybrał on formę dopuszczania tych wyrobów przez CNBOP. Wspomniane przepisy objęły kilkanaście grup wyrobów, zarówno kluczowego sprzętu stanowiącego wyposażenie ekip ratowniczych, jak i urządzeń wchodzących w skład systemu zabezpieczenia przeciwpożarowego obiektów.

System dopuszczeń w Polsce, którego historię przedstawiono powyżej, został powiązany z certyfikacją wyrobów budowlanych istotnych z punktu widzenia bezpieczeństwa pożarowego.

27 września 2010 r. ukazało się rozporządzenie Rady Ministrów, które stało się kolejnym krokiem milowym w rozwoju CNBOP w zakresie prowadzenia oceny zgodności. Dokument ten, w uznaniu szczególnie ważnych dla bezpieczeństwa państwa zadań Centrum, jakim jest dopuszczanie wyrobów, nadał mu status Państwowego Instytutu Badawczego, włączając je tym samym do prestiżowego grona kilkunastu państwowych instytutów badawczych.

Podsumowanie

Przedstawione powyżej kilka faktów z 50-letniej historii rozwoju w CNBOP-PIB oraz procesów certyfikacji i dopuszczania wyrobów do użytkowania w ochronie przeciwpożarowej uświadamia, jak na przestrzeni pół wieku zmienił się standard wyposażenia jednostek straży pożarnych oraz zabezpieczeń przeciwpożarowych w obiektach. Przeszliśmy od symbolicznego wiadra gaśniczego do zaawansowanych technologicznie ochron osobistych strażaków, nowoczesnych pojazdów pożarniczych oraz ich wyposażenia czy zautomatyzowanych systemów zabezpieczeń przeciwpożarowych. A przecież w niedalekiej perspektywie mamy coraz powszechniejsze wykorzystanie urządzeń nowych generacji: bezzałogowych statków powietrznych, robotów i systemów zabezpieczeń wykorzystujących sztuczną inteligencję.

Niezmienna pozostaje potrzeba zapewnienia strażakom oraz użytkownikom obiektów odpowiedniego poziomu bezpieczeństwa, tym bardziej że wraz z dokonującym się postępem i rozwojem społeczno-gospodarczym pojawiają się również nowe rodzaje zagrożeń. Dlatego też w następnych dziesięcioleciach procesy dopuszczania i certyfikacji nie stracą na znaczeniu. Nam pozostaje jedynie dbałość o utrzymywanie odpowiednich standardów prowadzenia tej działalności, uwzględniających zmieniające się nieustannie realia społeczne, techniczne, organizacyjne i formalne.

bryg. dr inż. Paweł Janik jest dyrektorem CNBOP-PIB, st. bryg. dr inż. Jacek Zboina - zastępcą dyrektora CNBOP-PIB ds. certyfikacji i dopuszczeń, a dr inż. Michał Chmiel - kierownikiem Jednostki Certyfikującej CNBOP-PIB

Literatura

[1] Zarządzenie nr 81 ministra spraw wewnętrznych z dnia 14 sierpnia 1972 r. w sprawie utworzenia Ośrodka Badawczo-Rozwojowego Ochrony Przeciwpożarowej w Józefowie-Dębince.

[2] Biuletyn - XXV lat CNBOP krajowi i pożarnictwu, Wydawnictwo CNBOP-PIB, Józefów 1997.

[3] Uchwała nr 191 Rady Ministrów z dnia 24 listopada 1970 r. w sprawie tworzenia i zasad działania ośrodków badawczo-rozwojowych.

[4] Zarządzenie nr 9/82 komendanta głównego straży pożarnych z dnia 30 maja 1982 r. w sprawie wymagań technicznych, jakim powinny odpowiadać sprzęt i urządzenia pożarnicze oraz chemiczne środki gaśnicze.